อาปตฺติปฏิกมฺมวิธิกถาทิวณฺณนา

[169-170] ปฏิเทเสมีติ ยาย กายจิ ภาสาย วุตฺเต เทสนา จ ปฏิคฺคโห จ โหติเยว ทิฏฺฐาวิกมฺเมน วิสุทฺธิยา วุตฺตตฺตาติ เกจิฯ เวมติเกน ‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกิสฺสา ถุลฺลจฺจยาปตฺติยา เวมติโก, ยทา นิพฺเพมติโก ภวิสฺสามิ, ตทา ตํ อาปตฺติํ ปฏิกริสฺสามี’’ติ วตฺตพฺพํฯ เอวํ กเต ยาว นิพฺเพมติโก น โหติ, ตาว สภาคาปตฺติํ ปฏิคฺคเหตุํ น ลภติ, อญฺเญสญฺจ กมฺมานํ ปริสุทฺโธ นาม โหติฯ ปุน นิพฺเพมติโก หุตฺวา เทเสตพฺพํฯ น จาติ เนว ปาฬิยํ น อฏฺฐกถายํ อตฺถิ, เทสิเต ปน โทโส นตฺถีติฯ ตถา อิโต วุฏฺฐหิตฺวา ตํ อาปตฺติํ ปฏิกริสฺสามีติ เอตฺถ จ สกลสงฺเฆ สภาคาปตฺติํ อาปนฺเน, เวมติเก จฯ ตถา จ ‘‘สพฺโพ สงฺโฆ สภาคาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ยทา สุทฺธํ ปสฺสิสฺสตี’’ติ, ‘‘ตทา ตสฺส สนฺติเก ตํ อาปตฺติํ ปฏิกริสฺสตี’ติ วตฺวา ‘อุโปสถํ กาตุํ ลภตี’’ติ จ ลิขิตํฯ

อนาปตฺติปนฺนรสกาทิกถาวณฺณนา

[172-3] ‘‘อตฺถญฺเญ’’ติ ปุพฺพวาเร, ‘‘อถญฺเญ’’ติ ปจฺฉาวาเร ปาโฐฯ สีมํ โอกฺกนฺเต วา โอกฺกมนฺเต วา ปสฺสนฺติฯ ธมฺมสญฺญิโน ปน อญฺญาเณน โหนฺติฯ ‘‘เวมติกปนฺนรสกํ อุตฺตานเมวา’’ติ ปาโฐฯ

สีโมกฺกนฺติกเปยฺยาลกถาวณฺณนา

[178] ‘‘น อกามา ทาตพฺพา’’ติวจนโต อิจฺฉาย สติ ทาตพฺพาติ สิทฺธํฯ

ลิงฺคาทิทสฺสนกถาวณฺณนา

[180] นาภิวิตรนฺตีติ เอตฺถ ลทฺธินานาสํวาสกา กิร เตฯ กมฺมนานาสํวาสกญฺหิ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชาเปตฺวา ตสฺส โอสารณกมฺมํ กาตพฺพํฯ เอวญฺหิ กเต เตน สทฺธิํ อุโปสถํ กาตุํ วฏฺฏติฯ อิตเรน ลทฺธินิสฺสชฺชนมตฺเตน กาตุนฺติ วุตฺตํฯ อาปตฺติยา อทสฺสเน อปฺปฏิกมฺเม อุกฺขิตฺตกญฺจ ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตกญฺจ ชานิตฺวา เตน สทฺธิํ กโรนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, ตสฺมา อิเม อุกฺขิตฺตานุวตฺตกาติ เวทิตพฺพาติ เอเกฯ

นคนฺตพฺพคนฺตพฺพวารกถาวณฺณนา

[181] น คนฺตพฺโพติ กิํ สนฺธาย? ‘‘อญฺญตฺร สงฺเฆนา’’ติ วจนโต ยสฺมิํ วิหาเร สตํ ภิกฺขู วิหรนฺติ, เต สพฺเพ เกนจิเทว กรณีเยน ทส ทส หุตฺวา วิสุํ วิสุํ นานาอุทกุกฺเขปสีมาทีสุ ฐตฺวา อุโปสถํ กาตุํ ลภนฺติฯ นวกมฺมสาลาทิกา นานาสีมาโกฏิ อุโปสถาธิฏฺฐานตฺถํ สีมาปิ นทีปิ น คนฺตพฺพาฯ ครุกํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ วิสฺสชฺชิตฺวา ลหุกสฺส อกตฺตพฺพตฺตา ‘‘อญฺญตฺร สงฺเฆนา’’ติ วจนํ สาเธติฯ ตตฺถ ‘‘ยสฺมิํ อาวาเส อุโปสถการกา …เป.… อกตฺวา น คนฺตพฺโพ’’ติ วจนโต วิสฺสฏฺฐอุโปสถาปิ อาวาสา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ ‘‘ตโต ปาริสุทฺธิอุโปสถกรณตฺถํ วิสฺสฏฺฐอุโปสถา คนฺตุํ วฏฺฏติ, ขณฺฑสีมํ วา ปวิสิตุนฺติ อปเร วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อิมินา เนว อุโปสถนฺตราโยติ ‘‘อตฺตโน อุโปสถนฺตราโย’’ติ ลิขิตํฯ

วชฺชนียปุคฺคลสนฺทสฺสนกถาวณฺณนา

[183] ‘‘อนฺติมวตฺถุํ อชฺฌาปนฺนสฺส นิสินฺนปริสาย กลหาทิภเยน นาหํ กริสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ อญฺญกมฺเม ตสฺส นิสินฺนปริสาย อาปตฺติ นตฺถีติ เอเกฯ ‘‘น จ, ภิกฺขเว, อนุโปสเถ อุโปสโถ กาตพฺโพ อญฺญตฺร สงฺฆสามคฺคิยา’’ติ (มหาว. 183) วจนโต สามคฺคีทิวโส อนุโปสถทิวโสติ อตฺถโต วุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ ‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, อุโปสถา’’ติ วุตฺตวจนวเสเนตํ วุตฺตํ, อญฺญถา ปริวารปาฬิยา วิรุชฺฌตีติ อาจริยาฯ จาตุทฺทสิยํ, ปนฺนรสิยํ วา เจ สงฺโฆ สมคฺโค โหติ, ‘‘อชฺชุโปสโถ สามคฺคี’’ติ อวตฺวา ปกตินีหาเรเนว กตฺตพฺพนฺติ ทสฺสนตฺถํ ยถาเทสนา กตาติ โน ตกฺโกฯ อญฺญถา ยถาวุตฺตทฺวเย เจ สามคฺคี โหติ, ตตฺถ อุโปสถํ อกตฺวา อนุโปสถทิวเส เอว สามคฺคีอุโปสโถ กาตพฺโพติ อาปชฺชติฯ อญฺญถา ปุพฺเพ ปฏิสิทฺธตฺตา อิทานิ ปฏิเสธนกิจฺจํ นตฺถิฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, เทวสิกํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพ’’นฺติ (มหาว. 136) ปุพฺเพ หิ วุตฺตํฯ อถ วา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุโปสเถ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ ปุพฺเพ วุตฺตตฺตา ‘‘สกิํ ปกฺขสฺส จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา’’ติ จ ‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, อุโปสถา’’ติ (มหาว. 149) จ ปจฺฉา วุตฺตตฺตา ตโต อญฺญสฺมิํ ทิวเส อุโปสโถ น กาตพฺโพติ อตฺถโต อาปนฺนํ อนิฏฺฐํ, สติ สงฺฆสามคฺคิยา อญฺโญ ทิวโส ปกติวเสน อนุโปสโถปิ อุโปสถทิวโส นาม โหตีติ ทสฺสนวเสน นิวาเรตุมฺปิ เอวํเทสนา กตาติ เวทิตพฺพาฯ

อุโปสถกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกวณฺณนา