อุโปสถเภทาทิกถาวณฺณนา

[149] ‘‘ทฺเวเม , ภิกฺขเว, อุโปสถา’’ติ ตทา สามคฺคีอุโปสถสฺส อนนุญฺญาตตฺตา วุตฺตํฯ สามคฺคีอุโปสถสฺส ปุพฺพกิจฺเจ ‘‘อชฺชุโปสโถ สามคฺคี’’ติ วตฺตพฺพํ, น จ กมฺมวาจาย ภควตา ปโยโค ทสฺสิโต, ปาฬินยโต อฏฺฐกถาจริเยหิ อุทฺทิสิตพฺพกฺกโม ทสฺสิโตฯ ตถา ปญฺจนฺนํ ปาติโมกฺขุทฺเทสานํ อุทฺเทสกฺกโม สิทฺโธติ เวทิตพฺพํฯ ตโย วา ทฺเว วา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคํ นาม โหตีติ เอตฺถ กามํ สงฺฆสฺส สามคฺคี นาม โหติ วคฺคกถาย ยถากมฺมํ สามคฺคีววตฺถานโตฯ ตถาปิ วคฺคปฏิปกฺขภาเวน สมคฺคํ, สมคฺคปฏิปกฺขภาเวน จ วคฺคํ นาม กตํฯ อาเวณิกโต วา คณกมฺมาทิสมฺภวโต, ตสฺส จ สมคฺควคฺคภาวสมฺภวโต วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ธมฺเมน วคฺคนฺติ เอตฺถ ปาริสุทฺธิกรณํ ธมฺมิกํ, สงฺฆสฺเสว ฉนฺทาคมนํ, น คณสฺสาติ กตฺวา วคฺคํ นาม โหติฯ ‘‘เอกวารํ กตํ สุกตํ, อาปตฺติํ ปน อาปชฺชติ, ปุน กาตุํ น ลภนฺตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘ปญฺจสุ เอกสฺส ฉนฺทํ อาหริตฺวา จตูหิ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ ยุตฺตํ, ฉนฺทหารเก ภิกฺขูนํ สนฺติกํ ปตฺเต เตน สงฺโฆ ปโหติ, ตสฺมา ฉนฺโท สงฺฆปฺปตฺโต โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสกถาวณฺณนา

[150] มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ…เป.… อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหติ, ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ…เป.… ตสฺมา ตุณฺหีฯ เอวเมตํ ธารยามี’ติ วตฺวา ‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’นฺติอาทินา นเยน อวเสเส สุเตน สาวิเต อุทฺทิฏฺโฐ โหตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘เอวเมตํ ธารยามีติ สุตา โข ปนายสฺมนฺเตหี’’ติ เอตฺถ ‘‘ธารยามี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’’นฺติ วจนํ สํขิตฺตนฺติ คเหตพฺพํ, เตเนว ขุทฺทกเปยฺยาลวเสน ลิขิตํฯ เอวํ มาติกาฏฺฐกถายมฺปิ ‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหติ, ตตฺถายสฺมนฺเต’’ติ เอตฺถาปิ ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’’นฺติ วจนํ สํขิตฺตนฺติ คเหตพฺพนฺติ เอเกฯ เกจิ ‘‘อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพ’นฺติ วุตฺเต นิทานุทฺเทโส นิฏฺฐิโต นาม โหติ, ตสฺมา อนาวิกโรนฺโต อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํฯ กสฺมา? ‘‘นิทานํ อุทฺทิสิตฺวา’’ติ นิฏฺฐานวจเนน หิ นิทานสฺส นิฏฺฐิตภาโว วุตฺโต, นิทานาวสาเน จ อาปตฺติ วุตฺตาติฯ ‘‘สรภญฺญํ นาม สเรน ภณน’’นฺติ ลิขิตํฯ สชฺฌายํ อธิฏฺฐหิตฺวาติ ‘‘สชฺฌายํ กโรมี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาฯ ‘‘อาปุจฺฉามีติ วุตฺตมตฺเตน กเถตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ตํ ตุณฺหีภาเว ยุชฺชติฯ ‘‘อถาปิ ลาภาทินา อภิภูโต วาเรติ, ตํ น ปมาณ’’นฺติ วทนฺติฯ เอเสว นโยติ กเถนฺโต ยทิ วิจฺฉินฺทติ, ปุน อาปุจฺฉิตพฺพนฺติฯ

อธมฺมกมฺมปฏิกฺโกสนาทิกถาวณฺณนา

[154] ‘‘เตสํ อนุปทฺทวตฺถายา’’ติ สงฺโฆ สงฺฆสฺส กมฺมํ น กโรติ, อญฺโญปิ อุปทฺทโว พหูนํ โหติ, ตสฺมา วุตฺตํฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสกอชฺเฌสนาทิกถาวณฺณนา

[155] ‘‘เถราธิกํ ปาติโมกฺข’’นฺติ วตฺวาปิ ปจฺฉา อวิเสเสน ‘‘โย ตตฺถ พฺยตฺโต ปฏิพโล, ตสฺสาเธยฺย’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘ภนฺเต’’ติ วจนํ เถรสฺสาปิ อตฺถีติ สิทฺธํ โหติฯ ‘‘คจฺฉาวุโส สํขิตฺเตน วา วิตฺถาเรน วา’’ติ วจนโต อสติปิ อนฺตราเย ถามํ ปมาณนฺติ สิทฺธํ โหติฯ

ทิสํคมิกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[163] ‘‘สจสฺส สทฺธิํจรา ภิกฺขุอุปฏฺฐากา อตฺถี’’ติ ปาโฐฯ ‘‘อุตุวสฺเสติ อุตุสํวจฺฉเร เหมนฺตคิมฺเหสู’’ติ ลิขิตํฯ