เมนู

อุโปสถาคาราทิกถาวณฺณนา

[141] ‘‘ยํ สงฺโฆ อากงฺขติ วิหารํ วา…เป.… คุหํ วา’’ติ วจนโต น เกวลํ ปถวิยํเยว, วิหาราทีนํ อุปริปิ สีมา อนุญฺญาตา โหติ อุโปสถกมฺมปธานตฺตาติ สิทฺธํฯ ตปฺปธานา สีมาติ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? ตทธิการานุญฺญาตตฺตา, สมฺมุติยํ ‘‘สมานสํวาสา’’ติ เอตฺตาวตา สิทฺเธ วิสุํ ‘‘เอกูโปสถา’’ติ วจนโต จฯ ‘‘อุโปสถํ ฐเปตฺวา เสสกมฺมานิ สมานสํวาสา นามา’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘เอกํ สมูหนิตฺวา’’ติ ปาฬิปาโฐฯ

[142] กโตวสฺสาติ เอกสีมาย สมคฺเค สนฺธาย วุตฺตํฯ อญฺญถา นานาสีมายํ ฐิตานํ สวนํ ปมาณํ, เอกสีมายปิ หตฺถปาสํ มุญฺจิตฺวา ฐิตานํ วา สวนเมว ปมาณนฺติ อนิฏฺฐํ อาปชฺชติฯ ตตฺถ สมฺมตาย วา อสมฺมตาย วาติ อุโปสถาคารสมฺมุติยา, น สีมาสมฺมุติยาฯ กถํ ปญฺญายตีติ? อธิการโต, ปรโต ฉนฺททานปญฺญตฺติโต, ปาริสุทฺธิทานปญฺญตฺติโต จฯ ตตฺถ ปุริมํ การณํ ปุริมํ อนิฏฺฐํ นิวาเรติ, ปจฺฉิมํ ปจฺฉิมนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุโปสถมุขนฺติ อุโปสถฏฺฐานํฯ ‘‘อุโปสถมุขสฺสาติ อุโปสถาคารฏฺฐานสฺสา’’ติ ลิขิตํฯ ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตุํ วฏฺเฏตีติ อิทํ กถํ ปญฺญายตีติ? ‘‘ปฐมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพา นิมิตฺเต กิตฺเตตฺวา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตตฺตาฯ ปฐมํ วุตฺตตฺตา น วุจฺจนฺตีติ เจ? ตํ ปน อการณํ, น หิ พุทฺธานํ เทสนาย อาลสิยํ อตฺถิฯ สีมาสมูหนนกาเล อุโปสถาคารํ สมูหนิตฺวาว สีมาสมูหนนํ อิชฺฌตีติ เอเกฯ ตํ อยุตฺตํ อพทฺธาย สีมาย อุโปสถาคารสมฺมุติสิทฺธิโตติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ อุโปสถมุขนฺติ อุโปสถาคารสฺส มุขนฺติ อาจริยาฯ อุโปสถมุขสฺส นิมิตฺตกิตฺตนา สีมาย วุตฺตนเยน กาตพฺพาฯ เอเกนาปิ กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ เอเกฯ ‘‘ปาสาโท วา โหตุ, มณฺฑปาทีสุ วา อญฺญตโรฯ กมฺมวาจาย ปน ‘อุโปสถมุข’มิจฺเจว วตฺตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ‘‘โปราณโก อาวาโส นาม มูลาวาโส’’ติ ลิขิตํฯ วทติ ฆฏมตฺตา อิติ หิ ลกฺขณํฯ

อวิปฺปวาสสีมานุชานนกถาวณฺณนา

[143-4] ‘‘มนมฺหิ วูฬฺโห’’ติ วา ปาโฐฯ ตตฺถ มนมฺหิ วูฬฺโหติ มนํ วูฬฺโห อมฺหีติ อตฺโถฯ ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจาติ อนฺตรฆรสงฺขาตํ คามญฺจ คามูปจารญฺจ ฐเปตฺวาฯ เกจิ ‘‘ปริกฺขิตฺตํ คามํ สนฺธาย ‘คาม’นฺติ วุตฺตํ, อปริกฺขิตฺตํ สนฺธาย ‘คามูปจาร’’นฺติ วทนฺติ, ตํ ปน อฏฺฐกถาย วิรุชฺฌติฯ ตสฺมา นิเวสนรจฺฉาทโย สนฺธาย คามํ, ปริกฺเขปารหฏฺฐานานิ สนฺธาย ‘‘คามูปจาร’’นฺติ จ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปน อเนกธา ปฐนฺติฯ กิํ เตน, ปาฬิญฺจ อฏฺฐกถญฺจ สุฏฺฐุ อุปปริกฺขิตฺวา ยถา สเมนฺติ, ตถา คเหตพฺพํฯ ภิกฺขูนํ ปุริมกมฺมวาจา น วฏฺฏตีติ คามคามูปจาเร อนฺโตกตฺวา สมานสํวาสกสีมาย สมฺมตาย อุปริ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยํ ยุชฺชติฯ ยตฺถ ปน เกวลํ อรญฺญํเยว สมฺมตํ, ตตฺถ กถํ น วฏฺฏตีติฯ ตตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ วจนํ น สาตฺถกนฺติ เจ? วุจฺจเต – เอวเมตํ, กินฺตุ อนุสฺสาวนหานิปฺปสงฺคโต ตํ วจนํ วตฺตพฺพเมวาติ อิมินาว อธิปฺปาเยน ‘‘ปุริมกมฺมวาจา น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํ สิยาฯ เอกสฺมิํ วา อตฺเถ กมฺมวาจาทฺวยอาภาวโตติ วุตฺตํฯ ‘‘น หิ เต อญฺญมญฺญสฺส กมฺเม คณปูรกา โหนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา อุภินฺนํ นานาสํวาสกสงฺฆานมฺปิ อยเมว วิธิ อาปชฺเชยฺยาติ เจ? นาปชฺชติ ปฏิคฺคหสนฺนิธีนํ อนุญฺญาตตฺตา, โอมสนาทิปจฺจยา อวิเสสโต, กมฺมปฏิปฺปสฺสทฺธิมตฺตาเปกฺขตาย จฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺสฯ น กมฺมวาจํ วคฺคํ กโรนฺตีติ กมฺมํ น โกเปนฺตีติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ ฐเปตฺวา คามนฺติ เอตฺถฯ ‘‘ยทิ ภิกฺขูนํ อวิปฺปวาสสีมา คามญฺจ คามูปจารญฺจ น โอตรติ, อถ กสฺมา คาเม สีมาพนฺธนกาเล อวิปฺปวาสํ สมฺมนฺนนฺตีติ เจ? อาจิณฺณกปฺเปน, น ตโต อญฺญํ กญฺจิ อตฺถํ อเปกฺขิตฺวา’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘อตฺถโต หิ สา พหิทฺธาปิ อพทฺธา เอว โหตี’’ติ วุตฺตํฯ อนฺตรคาเม พทฺธา สมานสํวาสสีมา ยสฺมา คามสงฺขฺยํ น คจฺฉติ, ตสฺมาติ เอเกฯ โสปิ สีมาสงฺขฺยเมว คจฺฉตีติ อวิปฺปวาสสีมาสงฺขฺยํ คจฺฉตีติ อตฺโถฯ อิทํ ปเนตฺถ วิจาเรตพฺพํ – คามํ อนฺโตกตฺวา พทฺธาย สีมาย ปุน อวิปฺปวาสสมฺมุติยํ อรญฺญปเทเส ฐตฺวา อวิปฺปวาสกมฺมวาจา กาตพฺพา, อุทาหุ คาเม ฐตฺวาติ? คาเม ฐตฺวา กตายปิ กปฺปิยภูมิยา ผรตีติฯ พหิสีเม ฐิตสมฺมตโทสานุโลมตฺตา อกปฺปิยภูมิยํ ฐตฺวา น กาตพฺพาติ โน ตกฺโก, เอส นโย สมูหนเนปีติ อาจริโยฯ ขณฺฑสีมายํ ฐตฺวา อวิปฺปวาสสีมาติอาทีสุ มหาสีมา กิร ‘‘อวิปฺปวาสสีมา’’ติ วุตฺตาฯ

[146] ‘‘ยสฺสายสฺมโต ขมติ เอติสฺสา สีมาย สมานสํวาสาย เอกูโปสถาย สมุคฺฆาโต, โส ตุณฺหสฺสา’’ติ อนฺธกโปตฺถเก, สีหฬโปตฺถเกสุ จ เกสุจิ ปาโฐ อตฺถิฯ เกสุจิ ‘‘สมุคฺฆาโต เอติสฺสา สีมายา’’ติ ปฐมํ ลิขนฺติ, เกสุจิ ‘‘เอติสฺสา สีมาย สมุคฺฆาโต’’ติ จฯ