อุโปสถาคาราทิกถาวณฺณนา

[141] ‘‘ยํ สงฺโฆ อากงฺขติ วิหารํ วา…เป.… คุหํ วา’’ติ วจนโต น เกวลํ ปถวิยํเยว, วิหาราทีนํ อุปริปิ สีมา อนุญฺญาตา โหติ อุโปสถกมฺมปธานตฺตาติ สิทฺธํฯ ตปฺปธานา สีมาติ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? ตทธิการานุญฺญาตตฺตา, สมฺมุติยํ ‘‘สมานสํวาสา’’ติ เอตฺตาวตา สิทฺเธ วิสุํ ‘‘เอกูโปสถา’’ติ วจนโต จฯ ‘‘อุโปสถํ ฐเปตฺวา เสสกมฺมานิ สมานสํวาสา นามา’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘เอกํ สมูหนิตฺวา’’ติ ปาฬิปาโฐฯ

[142] กโตวสฺสาติ เอกสีมาย สมคฺเค สนฺธาย วุตฺตํฯ อญฺญถา นานาสีมายํ ฐิตานํ สวนํ ปมาณํ, เอกสีมายปิ หตฺถปาสํ มุญฺจิตฺวา ฐิตานํ วา สวนเมว ปมาณนฺติ อนิฏฺฐํ อาปชฺชติฯ ตตฺถ สมฺมตาย วา อสมฺมตาย วาติ อุโปสถาคารสมฺมุติยา, น สีมาสมฺมุติยาฯ กถํ ปญฺญายตีติ? อธิการโต, ปรโต ฉนฺททานปญฺญตฺติโต, ปาริสุทฺธิทานปญฺญตฺติโต จฯ ตตฺถ ปุริมํ การณํ ปุริมํ อนิฏฺฐํ นิวาเรติ, ปจฺฉิมํ ปจฺฉิมนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุโปสถมุขนฺติ อุโปสถฏฺฐานํฯ ‘‘อุโปสถมุขสฺสาติ อุโปสถาคารฏฺฐานสฺสา’’ติ ลิขิตํฯ ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานิ กิตฺเตตุํ วฏฺเฏตีติ อิทํ กถํ ปญฺญายตีติ? ‘‘ปฐมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพา นิมิตฺเต กิตฺเตตฺวา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตตฺตาฯ ปฐมํ วุตฺตตฺตา น วุจฺจนฺตีติ เจ? ตํ ปน อการณํ, น หิ พุทฺธานํ เทสนาย อาลสิยํ อตฺถิฯ สีมาสมูหนนกาเล อุโปสถาคารํ สมูหนิตฺวาว สีมาสมูหนนํ อิชฺฌตีติ เอเกฯ ตํ อยุตฺตํ อพทฺธาย สีมาย อุโปสถาคารสมฺมุติสิทฺธิโตติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ อุโปสถมุขนฺติ อุโปสถาคารสฺส มุขนฺติ อาจริยาฯ อุโปสถมุขสฺส นิมิตฺตกิตฺตนา สีมาย วุตฺตนเยน กาตพฺพาฯ เอเกนาปิ กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ เอเกฯ ‘‘ปาสาโท วา โหตุ, มณฺฑปาทีสุ วา อญฺญตโรฯ กมฺมวาจาย ปน ‘อุโปสถมุข’มิจฺเจว วตฺตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ‘‘โปราณโก อาวาโส นาม มูลาวาโส’’ติ ลิขิตํฯ วทติ ฆฏมตฺตา อิติ หิ ลกฺขณํฯ