เถยฺยสํวาสกวตฺถุกถาวณฺณนา

[110] เถยฺยสํวาสโกติ เอตฺถ กิญฺจาปิ พฺยญฺชนตฺถวเสน สํวาสตฺเถนโกว เถยฺยสํวาสโกติ ปญฺญายติ, อถ โข ตโย เถยฺยสํวาสกาฯ สํวาโสติ เจตฺถ น เอกกมฺมาทิโก สํวาโส, กินฺตุ ภิกฺขุวสฺสคณนาทิโก กิริยเภโท อิธ สํวาโส นามฯ อิมญฺหิ สกฺกา เถยฺยาย กาตุํ, เนตรนฺติ อฏฺฐกถาย อธิปฺปาโยฯ วิเทสํ คนฺตฺวา ปพฺพชิเตหิ ปุจฺฉิเต ‘‘ทสวสฺโส’’ติอาทิํ ภณนฺตสฺส โทโสฯ คิหีนํ วุตฺเต โทโส นตฺถีติ เกจิฯ ราชภยาทีหิ คหิตลิงฺคานํ ‘‘คิหี มํ สมโณติ ชานาตู’’ติ วญฺจนจิตฺเต สติปิ ภิกฺขูนํ วญฺเจตุกามตาย, เตหิ สํวสิตุกามตาย จ อภาวา โทโส น ชาโตฯ ‘‘สพฺพปาสณฺฑิยภตฺตานีติ วิหารํ อาคนฺตฺวา สงฺฆิกํ คณฺหนฺตสฺส สํวาสํ ปริหริตุํ ทุกฺกรํ, ตสฺมา วุตฺต’’นฺติ จ ลิขิตํฯ ‘‘สูปสมฺปนฺโน’’ติ วุตฺตตฺตา คหฏฺฐมฺปิ สเจ อุปสมฺปาเทนฺติ, สูปสมฺปนฺโนติ อาปนฺนํ, ‘‘อนุปสมฺปนฺนกาเลเยวา’’ติ อิมินา สเจ อุปสมฺปนฺนกาเล สุณาติ, สูปสมฺปนฺโน เอว อนาโรเจนฺโตปีติ ทสฺเสติฯ อนฺธกฏฺฐกถายํ, โปราณคณฺฐิปเทสุ จ ทุสฺสีลภิกฺขุ ‘‘เถยฺยสํวาสโก’’ติ วุตฺโต ‘‘เถยฺยาย โว, ภิกฺขเว, รฏฺฐปิณฺโฑ ภุตฺโต’’ติ (ปารา. 195) อิมินา กิร ปริยาเยนาติ เวทิตพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘ตํ น คเหตพฺพ’’นฺติฯ ‘‘มหาเปฬาทีสู’’ติ เอเตน คิหิสนฺตกํ ทสฺสิตํฯ

สยํ สามเณโรว กูฏวสฺสานิ คเณตฺวา คณฺหนฺโต ปาราชิโก โหติ, เถยฺยสํวาสโก ปน น โหติ, ตถา ภิกฺขุปิ, โส ปน ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพติ อิมินา อธิปฺปาเยน ‘‘สยํ สามเณโรวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อยํ ปน เถยฺยสํวาสโก นาม ยสฺมา ปพฺพชิโตว โหติ, นาปพฺพชิโต, ตสฺมา ‘‘เถยฺยสํวาสโก, ภิกฺขเว, อปพฺพชิโต น ปพฺพาเชตพฺโพ, ปพฺพชิโต นาเสตพฺโพ’’ติ วตฺตุํ น สกฺกาติ กตฺวา อิมสฺส วเสน ปณฺฑกโต ปฏฺฐาย ‘‘อนุปสมฺปนฺโน น อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติอาทินา ปาฬิ ฐปิตา, น อุปสมฺปทามตฺตสฺเสว อภพฺพตฺตา เอกาทสนฺนมฺปิ เนสํ ปพฺพชฺชารหภาวปฺปสงฺคโตฯ อปิจ อนิฏฺฐโทสปฺปสงฺคโต ตถา เอว ปาฬิ ฐปิตาฯ

ยสฺมา ติตฺถิยปกฺกมนํ, สงฺฆเภทนญฺจ อุปสมฺปนฺนสฺเสว โหติ, นานุปสมฺปนฺนสฺส, โส ทุวิโธปิ ปพฺพชิโตว โหติ, นาปพฺพชิโต, ตสฺมา ‘‘ติตฺถิยปกฺกนฺตโก, ภิกฺขเว, อปพฺพชิโต น ปพฺพาเชตพฺโพ’’ติอาทิปาฬิยา สติ เต อุโภปิ อปพฺพาเชตพฺพา โหนฺตีติ อนิฏฺฐปฺปสงฺโค อาปชฺชตีติฯ ตีสุ ปน เถยฺยสํวาสเกสุ สามเณราลยํ กโรนฺโต ลิงฺคตฺเถนโก, อุปสมฺปนฺนาลยํ กโรนฺโต สํวาสตฺเถนโก, อุภยตฺเถนโก จฯ น หิ สามเณรสํวาโส อิธ สํวาโส นาม, เตเนว อฏฺฐกถายํ ‘‘ภิกฺขุวสฺสคณนาทิโก หิ สพฺโพปิ กิริยเภโท อิมสฺมิํ อตฺเถ สํวาโส’’ติ วุตฺตนฺติ เอเกฯ ยถาวุฑฺฒํ วนฺทนสาทิยนาสนปฏิพาหนานํ สามเณรสํวาสสามญฺญโต เนวาติ อาจริโยฯ

เถยฺยสํวาสกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา

ติตฺถิยปกฺกนฺตโก, ภิกฺขเวติอาทิ อตฺตโน นิทานภูเต ปสูรวตฺถุสฺมิํ เอว วตฺตพฺพํ สมานมฺปิ ตตฺถ วาริตอธิการาภาวา อภพฺพาฯ อิเธว เถยฺยสํวาสเกน วินา สมฺภวโต วุตฺโตฯ ตตฺถ ‘‘อถ โข น ปพฺพาเชตพฺโพปี’’ติ อิเธว วจนํ ปสูรสฺส อุปสมฺปทาย เอว ยาจนิจฺฉาย ทสฺสเนน, ‘‘โส อาคโต น อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ ภควโต อุปสมฺปทามตฺตปฏิเสธเนน จ ปพฺพชฺชานุมติโทสปฺปสงฺคภยาติ เวทิตพฺพํฯ เตสํ ลิงฺเค อาทินฺนมตฺเต ลทฺธิยา คหิตายปิ อคฺคหิตายปิ ติตฺถิยปกฺกนฺตโก โหติ, อวนฺทนียสฺเสว นคฺคลิงฺคสฺส เสฏฺฐภาวํ วา อุปคจฺฉติ, น มุจฺจติ, เอตฺถ ‘‘ปทวาเร ทุกฺกฏํ, อาชีวโก ภวิสฺสนฺติ วิสมจิตฺตวเสน คตตฺตา นคฺโค หุตฺวา น คมเนนา’’ติ วทนฺติฯ อุภินฺนมฺปิ วเสน ยุตฺตนฺติ มม ตกฺโกฯ ตาว นํ ลทฺธิ รกฺขติ อสมฺปฏิจฺฉิตตฺตาฯ อุปสมฺปนฺนภิกฺขุนา กถิโตติ กถํ ปญฺญายติ? อฏฺฐกถาวจนปฺปมาณโตวาติ เอเกฯ นิทานวเสนาติ เอเกฯ ปสูรสฺส อุปสมฺปนฺนตฺตา อุปสมฺปนฺนานํ เอว ติตฺถิยปกฺกนฺตตาวจนโตติ เอเกฯ ยถาห ‘‘อุปชฺฌาโย ปกฺกนฺโตวา โหติ, วิพฺภนฺโต วา, กาลํกโต วา, ปกฺขสงฺกนฺโต วา’’ติ อาจริโยฯ ปกฺขสงฺกนฺโต วาติ สามเณรนาสนาวตฺถูสุ อภาวโตติ เอเกฯ อญฺญติตฺถิยปุพฺพสฺส อุปสมฺปนฺนสฺส สโต ปกฺขสงฺกนฺตภยา อนุปสมฺปนฺนกาเล อุปสมฺปทตฺถํ ปริวาสปญฺญาปเนนาติ เอเก ฯ ปพฺพชฺชตฺถมฺปีติ เจ? น, ปุพฺเพ วิจาริตตฺตา, อปพฺพชิตสฺส อธิสีลาภาวโต จฯ ปาติโมกฺขสีลญฺหิ อธิสีลํ นาม, ตญฺจ อปพฺพชิตสฺส นตฺถิฯ อิมสฺส จ ปริวาสวตฺเต อธิสีลํ วุตฺตํฯ ยถาห ‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ ติพฺพจฺฉนฺโท โหติ อุทฺเทเส ปริปุจฺฉาย อธิสีเล’’ติ (มหาว. 87)ฯ อปิจ ‘‘สเจ, ภิกฺขเว, ชาติยา สากิโย อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อาคจฺฉติ, โส อาคโต อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ (มหาว. 87) เอตฺถ อุปสมฺปทามตฺตปริทีปนโตฯ อุปสมฺปทามตฺตปริทีปนญฺเหตฺถ ตสฺเสว ปริวาสทานสิทฺธิโตฯ ปริวาสทานตฺตนิทสฺสนตฺเถ เหสา ปาฬิฯ

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติรจฺฉานคตวตฺถุกถาวณฺณนา

[111] นาคโยนิยาติ นาคโยนิโต, อตฺตโน นาคชาติเหตูติ อธิปฺปาโยฯ กิํการณา? อภิกฺขณํ สกชาติยา เมถุนปฏิเสวเน, วิสฺสฏฺฐนิทฺโทกฺกมเน จ สพฺเพสมฺปิฯ

ติรจฺฉานคตวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มาตุฆาตกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[112-5] อปวาหนนฺติ ปกฺขลนํ, กาสายวตฺถนิวาสนํ อิจฺฉมานนฺติ อตฺโถฯ ทุฏฺฐจิตฺเตนฯ กีทิเสน? วธกจิตฺเตนาติ อธิปฺปาโยฯ โลหิตุปฺปาทนวเสน ทุฏฺฐจิตฺตนฺติ เกจิ, ตํ น สุนฺทรํฯ

มาตุฆาตกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา

[116] ‘‘ยทิ ปฏิสนฺธิยํ อุปฺปนฺนลิงฺเคน เอตํ นามํ ลภนฺตีติ อธิปฺปาโย’’ติ ลิขิตํฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ