เมนู

‘‘อุภยานิ โข ปนสฺส…เป.… อนุพฺยญฺชนโสติ สพฺโพปายํ ปเภโท มาติกาฏฺฐกถายํ ญาโต โหตี’’ติ จ ‘‘อาปตฺติํ ชานาตีติ ปาเฐ อวตฺตมาเนปิ อิทํ นาม กตฺวา อิทํ อาปชฺชตีติ ชานาติ เจ, วฏฺฏตี’’ติ จ ลิขิตํฯ ‘‘ตญฺจ โข ตโต ปุพฺเพ ปาเฐ ปคุเณ กเตติ คเหตพฺพํ, อาจริยุปชฺฌายานมฺปิ เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ

กมฺมารภณฺฑุวตฺถาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราหุลวตฺถุกถาวณฺณนา

[105] ‘‘องฺคาริโน ทานิ ทุมา ภทนฺเต’’ติอาทีหิ (เถรคา. 527) สฏฺฐิมตฺตาหิฯ ทสฺเสหิ อิติ มํ อาณาเปสิฯ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาหริตพฺโพฯ โปกฺขรวสฺสนฺติ โปกฺขรปตฺตวณฺณํ อุทกํ, ตมฺหิ วสฺสนฺเต เตมิตุกามาว เตเมนฺติฯ อุณฺหีสโต ปฏฺฐายาติ มุทฺธโต ปฏฺฐายฯ

‘‘สินิทฺธนีลมุทุกุญฺจิตเกโส ,

สูริยนิมฺมลตลาภินลาโฏ;

ยุตฺตตุงฺคมุทุกายตนาโส,

รํสิชาลวิตโต นรสีโห’’ติฯ (อป. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา; ชา. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา) –

อาทิคาถาหิฯ อถ วา –

‘‘จกฺกวรงฺกิตรตฺตสุปาโท,

ลกฺขณมณฺฑิตอายตปณฺหิ;

จามรฉตฺตวิภูสิตปาโท,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘สกฺยกุมารวโร สุขุมาโล,

ลกฺขณจิตฺติกปุณฺณสรีโร;

โลกหิตาย คโต นรวีโร,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘ปุณฺณสสงฺกนิโภ มุขวณฺโณ,

เทวนราน ปิโย นรนาโค;

มตฺตคชินฺทวิลาสิตคามี,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘ขตฺติยสมฺภวอคฺคกุลีโน ,

เทวมนุสฺสนมสฺสิตปาโท;

สีลสมาธิปติฏฺฐิตจิตฺโต,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘อายตยุตฺตสุสณฺฐิตนาโส,

โคปขุโม อภินีลสุเนตฺโต;

อินฺทธนู อภินีลภมูโก,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘วฏฺฏสุวฏฺฏสุสณฺฐิตคีโว,

สีหหนู มิคราชสรีโร;

กญฺจนสุจฺฉวิอุตฺตมวณฺโณ,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘สุทฺธสุคมฺภีรมญฺชุสโฆโส,

หิงฺคุลพทฺธสุรตฺตสุชิวฺโห;

วีสติ วีสติ เสตสุทนฺโต,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘อญฺชนวณฺณสุนีลสุเกโส,

กญฺจนปฏฺฏวิสุทฺธนลาโฏ;

โอสธิปณฺฑรสุทฺธสุอุณฺโณ,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘คจฺฉตินีลปเถ วิย จนฺโท,

ตารคณาปริเวฐิตรูโป;

สาวกมชฺฌคโต สมณินฺโท,

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโห’’ติฯ (ชา. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา) –

อิมาหิฯ

อุทฺทิฏฺเฐติ เอวํ จริตพฺพนฺติ อตฺตโน, ‘‘อุตฺติฏฺเฐ’’ติ ธมฺมปทปาโฐฯ ธมฺมนฺติ สปทานจาริกวตฺตํฯ อเนสนํ วชฺเชตฺวา สุจริตํ จเรฯ

เกสวิสฺสชฺชนนฺติ ปญฺจสิขาการํ วชฺเชตฺวา เอกสิขาการํฯ ปฏฺฏพนฺโธติ เอตฺถ ปฏฺโฏติ ตสฺมิํ กุเล อาจิณฺโณ อลงฺการวิเสโสฯ ฆรมงฺคลนฺติ ฆรมโหฯ ฉตฺตมงฺคลนฺติ ยุวราชฉตฺตปฏฺฏิฯ วฏฺฏานุคตนฺติ กิเลสวฏฺฏานุคตํฯ วิฆาตปจฺจยตฺตา สวิฆาตกํฯ เถโร ราธํ พฺราหฺมณํ ปุพฺเพ ปพฺพชิตฺวา กสฺมา อิทานิ ‘‘กถาหํ, ภนฺเต, ราหุลํ ปพฺพาเชมี’’ติ อาหาติ เจ? ตตฺถ อุปสมฺปทาปฏิกฺเขโป อธิปฺเปโต, ตสฺมา ‘‘ภควา อุปสมฺปทเมว ปฏิกฺขิปิ, อิทานิ อนาคเต สํสยาปนยนาธิปฺปาโย ภควา’’ติ ญตฺวา อาหฯ จิตฺตสมุฏฺฐานรูปวเสน ‘‘อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจา’’ติ วุตฺตํ กิรฯ พุทฺธานํ, จกฺกวตฺตีนญฺจ พฺยตฺตาทิวเสน นานตฺตํ เวทิตพฺพํ, อญฺญถา นนฺทาทโยปิ ปพฺพชิตฺวา พุทฺธา สิยุํ ‘‘สเจ ปพฺพชติ, พุทฺโธ โหตี’’ติ วจนโตฯ

เปเสตฺวา ทสฺเสตุํ วฏฺฏติ, อาปุจฺฉิสฺสามาติ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏตีติ จ อิทํ ยสฺมา วิเทสปฺปตฺโต นาม โลกสงฺเกเตนาปิ มาตาปิตุวาสโต มุตฺโต เสริวิหารีติ วุจฺจติ, ตสฺมาสฺส เต อสนฺตปกฺเข ฐิตา วิย โหนฺตีติ กตฺวา ‘‘น ตสฺส ปพฺพชฺชาจริเย วา อปฺปสาทํ กโรนฺตี’’ติ เอวํ วุตฺตํ นฏฺฐเมวฯ ปพฺพชิตา สมคติกาติ โลกโวหาโรฯ เตเนว เจตฺถ ทุกฺขปฺปตฺตาทินา เทสนฺตรคมนญฺจ สมคติกํ กตํฯ วิเทสํ คนฺตฺวาติ เจตฺถ วิเทโส นาม มาตาปิตุวาสโต อญฺโญ เทโส, น อุปฺปตฺติเทสโตฯ พฺยญฺชนตฺโถ เอว เจ ปมาณํ, น ยุตฺติฯ มตมาตาปิติโกปิ น ปพฺพาเชตพฺโพติ อาปชฺชติ, ตสฺมา อนุปฺปตฺตพฺพฏฺฐาเน ฐิเตหิเยว มาตาปิตูหิ อนนุญฺญาโต ปุตฺโต น ปพฺพาเชตพฺโพติ เอวมิธาธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ, อญฺญถา ปาฬิยา วิรุชฺเฌยฺย, อาปตฺติฏฺฐานสฺส จ สิถิลกรณํ อฏฺฐกถาย น ยุชฺชติฯ อิทํ ตาว เอวํ โหตุ, ‘‘วิหารํ วา ฌาเปมี’’ติอาทินโย กถํ น วิรุชฺฌตีติ เจ? อตฺตปรูปทฺทวปฺปสงฺคภเยน อวเสน ปพฺพชิตตฺตา, ปุตฺตรกฺขณตฺถํ ปพฺพชิตตฺตา จฯ เอวญฺหิ สติ สยเมว โส อตฺตนา ปพฺพชิโต โหติ, น เกนจิ อุปลาเปตฺวา ปพฺพชิโตฯ ‘‘ปุตฺตเปมํ วา ปุตฺตรกฺเข ปิโย โหตี’’ติ นิทานานุโลมโต น วิรุชฺฌติฯ

ราหุลวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สิกฺขาปททณฺฑกมฺมวตฺถุกถาวณฺณนา

[107] อตฺตโน ปริเวณญฺจาติ ปุคฺคลิกํฯ มุขทฺวาริกนฺติ มุขทฺวาเรน ภุญฺชิตพฺพํฯ ตตฺถ นิโยชิตพฺพกํ, ตสฺส อาวรณํ นิวารณํ กโรนฺติฯ อถ วา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาวรณํ กาตุ’’นฺติ ยํ อาวรณํ อนุญฺญาตํ, ตํ อาวรณํ มุขทฺวาริกํ อาหารํ กโรนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

สิกฺขาปททณฺฑกมฺมวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ