สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา

[60] กิํ กาหสีติ กิํ กาหติฯ ‘‘กิํ กโรติ, กิํ กโรสี’’ติ วา พฺยญฺชนํ พหุํ วตฺวาติ อตฺโถฯ ปฏิปาเทนฺโตติ นิคเมนฺโตฯ ‘‘ปจฺจพฺยถา , ปจฺจพฺยถ’’นฺติปิ ปฐนฺติฯ กปฺปนหุเตหีติ เอตฺถ ทสกานํ สตํ สหสฺสํ, สหสฺสานํ สตํ สตสหสฺสํ, สตสหสฺสานํ สตํ โกฏิ, โกฏิสตสหสฺสานํ สตํ ปโกฏิ, ปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ โกฏิปโกฏิ, โกฏิปโกฏิสตสหสฺสานํ สตํ นหุตนฺติ เวทิตพฺพํฯ กปฺปนหุเตหีติ เอวมนุสารโต อพฺภตีตํ นามาติ ขนฺธกภาณกานํ ปาโฐติฯ

[63] ‘‘กุลจฺเฉทายา’’ติ ปาโฐ, กุลุปจฺเฉทายาติ อตฺโถฯ มนุสฺสา ‘‘ธมฺเมน กิร สมณา สกฺยปุตฺติยา นยนฺติ, นาธมฺเมนา’’ติ น ปุน โจเทสุนฺติ เอวํ ปาฐเสเสน สมฺพนฺโธ กาตพฺโพฯ

เอตฺตาวตา เถโร นิทานํ นิฏฺฐเปสีติ เวทิตพฺพํฯ โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘ยํ ธมฺมเสนาปติ เอตฺถ มูล-

คนฺถสฺส สิทฺธิกฺกมทสฺสเนน;

นิทานนิฏฺฐานมกํสุ ธมฺม-

สงฺคาหกา เต วินยกฺกมญฺญูฯ

‘‘นิทานลีนตฺถปทานเมว,

นิทานิฏฺฐานมิทํ วิทิตฺวา;

อิโต ปรํ เจ วินยตฺถยุตฺต-

ปทานิ วีมํสนเมว เญยฺย’’นฺติฯ

สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา

[64] พุทฺธุปชฺฌายกานํ อิตเรสํ เอหิภิกฺขูนํ นิวาสนปารุปนกปฺปโต เนสํ วิสุํ วิสุํ สทิสตฺตา ‘‘ทุนฺนิวตฺถา ทุปฺปารุตา อนากปฺปสมฺปนฺนา’’ติ วุตฺตาฯ น เกวลญฺจ อิตฺถมฺภูตา ปิณฺฑาย จรนฺติ, อปิจ มนุสฺสานํ ภุญฺชมานานํ อุปรีติอาทิฯ มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ปิปาสาสหนโต, อิตเรสํ อากปฺปสมฺปตฺติยา ปสนฺนตฺตา จฯ

[65] เกน โก อุปชฺฌาโย คเหตพฺโพติ? ‘‘ตทา โส ยสฺส สนฺติเก ปพฺพาชิโต, เอตรหิ ยสฺส สนฺติเก อุปสมฺปทาเปกฺโข โหติฯ

อุปชฺฌาเยน จ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนํ สนฺธายา’’ติ เกหิจิ ลิขิตํฯ ตํ เต เอวํ ชานนฺติ ‘‘อุปชฺฌาเยน ‘สาหู’ติอาทินา สมฺปฏิจฺฉิเต สทฺธิวิหาริกสฺส ‘สาธุ สุฏฺฐุ สมฺปฏิจฺฉามี’ติ วจนํ เกวลํ ภิกฺขูหิ อาจิณฺณเมว, น กตฺถจิ ทิสฺสติ, ตสฺมา วินาปิ เตน อุปชฺฌาโย คหิโตว โหตี’’ติฯ ตตฺถ สาหูติ สาธูติ วุตฺตํ โหติฯ ลหูติ ลหุ, ตฺวํ มม น ภาริโยสีติ วุตฺตํ โหติฯ โอปายิกนฺติ อุปายปฏิสํยุตฺตํ, อิมินา อุปาเยน ตฺวํ เม อิโต ปฏฺฐาย ภาโร ชาโตสีติ อตฺโถฯ ปติรูปนฺติ อนุรูปํ เต อุปชฺฌายคฺคหณนฺติ อตฺโถฯ

[66] ตาทิสเมว มุขโธวโนทกํ อุตุมฺหิ เอกสภาเคติฯ อิโต ปฏฺฐายาติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺสา’’ติ เอตฺถ วุตฺตน-การโต ปฏฺฐายฯ เตน ‘‘นาติทูเร คนฺตพฺพํ, นาจฺจาสนฺเน คนฺตพฺพ’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตน-กาเรน อนาปตฺตีติ ทีเปตีติ เอเกฯ สจิตฺตกา อยํ อาปตฺติ, อุทาหุ อจิตฺตกาติ? อนาทริยปจฺจยตฺตา สจิตฺตกาฯ อนาทริยปจฺจยตา กถํ ปญฺญายตีติ เจ? อนาทริยปจฺจเยหิ สงฺคหิตนฺติฯ ปาติโมกฺขุทฺเทเส เสขิยานํ คณปริจฺเฉทากรณญฺหิ ขนฺธกปริยาปนฺนาปตฺติยา สงฺคณฺหนตฺถํฯ อิทํ ปน ลกฺขณํ จาริตฺเตเยว เวทิตพฺพํ, น วาริตฺเต อกปฺปิยมํสขาทนาทิอาปตฺตีนํ อจิตฺตกตฺตาฯ ขนฺธกวาริตฺตานํ เตหิ สงฺคโห, เสขิยวาริตฺเตเยว อจิตฺตเกหิ สูโปทนวิญฺญตฺติปจฺจยาทีหีติ อาจริโยฯ ยตฺถ ยตฺถ น-กาเรน ปฏิเสโธ กรียติ, กิํ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏาปตฺตีติ? อามฯ ยตฺถ อฏฺฐกถาย นโย น ทสฺสิโต, ตตฺถ สพฺพตฺถฯ ปรโต หิ อฏฺฐกถายํ ‘‘สเจ ปน กาฬวณฺณกตา วา สุธาพทฺธา วา โหติ นิรชมตฺติกา, ตถารูปาย ภูมิยา ฐเปตุํ วฏฺฏตี’’ติอาทินา นเยน นโย ทสฺสิโตฯ

เอตฺถาห – ยสฺมา ปาฬิยํเยว ‘‘สเจ อุปชฺฌายสฺส อนภิรติ อุปฺปนฺนา โหติ, ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหตี’’ติ (มหาว. 66) ภควโต วจนวเสน อฏฺฐกถายํ วุตฺตนโย ยุตฺโตติ ทสฺเสตุํ ‘‘นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน’’ติ เอตฺถ โก ภควโต วจนเลโสติ? วุจฺจเต – ‘‘ปฐมตรํ อาคนฺตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตพฺพ’’นฺติอาทีนิ วทนฺติ เทสนิยมนโตฯ

อุปชฺฌาเยน อนุมตํเยว ปฐมคมนนฺติ เจ? น, อสิทฺธตฺตา, สิทฺเธปิ ยถาวุตฺตนยสิทฺธิโต จ ฯ น หิ วาริตฺตสฺส อนุมติ อนาปตฺติกรา โหติ, เอวํ สนฺเตปิ วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ โกฏฺฐกนฺติ ทฺวารโกฏฺฐกํฯ น นิสฺสชฺชิตพฺพํ, น นิทหิตพฺพํ วาฯ

อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นสมฺมาวตฺตนาทิกถาวณฺณนา

[68] อธิมตฺตํ เคหสฺสิตเปมํ น โหตีติ เอตฺถ เคหสฺสิตเปมํ น อกุสลมิจฺเจว ทฏฺฐพฺพํ ขีณาสวานมฺปิ สาธารณตฺตา อิมสฺส ลกฺขณสฺสฯ น ขีณาสวานํ อสมฺมาวตฺตนาภาวโตติ เจ? น, เตสํ น ปณาเมตพฺพํ ตํสมนฺนาคมนสิทฺธิโต, ตสฺมา ‘‘มเมส ภาโร’’ติ มมตฺตกรณํ ตตฺถ เปมนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอโก วตฺตสมฺปนฺโน…เป.… เตสํ อนาปตฺตี’ติ เอตฺถ วิย สเจ เอโก วตฺตสมฺปนฺโน ภิกฺขุ ‘ภนฺเต, ตุมฺเห อปฺโปสฺสุกฺกา โหถ, อหํ ตุมฺหากํ สทฺธิวิหาริกํ, อนฺเตวาสิกํ วา คิลานํ วา อุปฏฺฐหิสฺสามิ, โอวทิตพฺพํ โอวทิสฺสามิ, อิติ กรณีเยสุ อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชิสฺสามี’ติ วทติ, เต เอวาสทฺธิวิหาริกาทโย ‘ภนฺเต, ตุมฺเหว เกวลํ อปฺโปสฺสุกฺกา โหถา’ติ วทนฺติ, วตฺตํ วา น สาทิยนฺติ, ตโต ปฏฺฐาย อาจริยุปชฺฌายานํ อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

นสมฺมาวตฺตนาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราธพฺราหฺมณวตฺถุกถาวณฺณนา

[73] ‘‘ปูติมุตฺตนฺติ มุตฺตํ ปูติกาโย วิยา’’ติ วตฺวาปิ ‘‘ปูติภาเวน มุตฺตํ ปฏินิสฺสฏฺฐํ เภสชฺชํ ปูติมุตฺตเภสชฺช’’นฺติ ลิขิตํฯ สพฺพตฺถ อิตฺถนฺนาโมติ เอโกว น-กาโร โหติฯ

ราธพฺราหฺมณวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ