อุรุเวลปาฏิหาริยกถาวณฺณนา

[37-8] วเสยฺยามาติ ‘‘ตฺวญฺจ อหญฺจ วเสยฺยามา’’ติ ปิยวจเนน ตสฺส สงฺคณฺหนตฺถํ วุตฺตํ กิรฯ เตชสา เตชนฺติ อานุภาเวน อานุภาวํฯ เตโชธาตุยา วา เตโชธาตุํฯ อุภินฺนํ สโชติภูตานนฺติ อนาทรตฺเถ สามิวจนํ, ภาวสตฺตมีอตฺเถ วาฯ อคฺยาคารเมว อาทิตฺตํ, น ตตฺถ วสนโก สตฺตชาติโกฯ อจินฺเตยฺโย หิ อิทฺธิวิสโยฯ กสฺมา ปน ภควา อคฺยาคารมฺปิ อนาทิตฺตํ นาธิฏฺฐาสีติ? อตฺตโน ทุกฺขุปฺปาทาภาวสฺส อนติวิมฺหาทิภาวปฺปสงฺคโตฯ กิมตฺถํ ปรสนฺตกํ มหาสมฺภารปวตฺตํ ตํ วินาเสตีติ? ปุน ยถาโปราณํ อิทฺธานุภาเวน กตฺตุกามตาธิปฺปายโตฯ ปริยาทินฺโนติ ขยํ นีโตฯ เตชสา เตชนฺติ อานุภาเวน อานุภาวํฯ อคฺยาคารสฺส ปริตฺตตฺตา อิตโร อตฺโถ น สมฺภวติฯ อยมตฺโถ ‘‘มกฺขํ อสหมาโน’’ติ อิมินา อติวิย สเมติฯ อิทฺธานุภาวมกฺขนญฺหิ ตตฺถ มกฺโข นามฯ ปตฺเตนาติ ปทุมปตฺเตนาติปิ โปราณาฯ ปทุมินิสณฺเฑ ฐิโต หิ ภควา ตตฺถ อโหสีติ เตสํ มติฯ

[39] ทินฺนนฺติ อนุมตินฺติ อตฺโถฯ อภีโต นิพฺภโยฯ กสฺมา? ยโต โส มคฺเคน ภยมตีโตฯ ‘‘สุมนมนโสติ สุนฺทรจิตฺตสงฺขาตมโนฯ สุมโน เอว วา’’ติ ลิขิตํฯ เตโชวาติ อคฺคิ วิยฯ ธาตุกุสโลติ เตโชธาตุมฺหิ กุสโลฯ ‘‘พฺยวหิตา เจ’’ติ สทฺทลกฺขณตฺตา จ อุปสคฺโคฯ เตโชธาตุสมาปตฺตีสุ กุสโล อิจฺเจวตฺโถฯ อุทิจฺฉเรติ อุลฺโลเกสุํฯ ‘‘สํปริวาเรสุ’’นฺติ จ ลิขิตํฯ อิติ เอวํ ภณนฺตีติ อตฺโถฯ หตาติ สมาติ อตฺโถ, กาฬกาว โหนฺตีติ กิเรตฺถ อธิปฺปาโยฯ อีสกมฺปิ พฺยาปารํ อกตฺวา อุปสมานุรูปํ ติฏฺฐนฺติฯ เย จ อเนกวณฺณา อจฺจิโย โหนฺตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘นีลา อถ โลหิติกา’’ติอาทิมาหฯ

[40] จตุทฺทิสาติ จตูสุ ทิสาสุฯ

[44] ปํสุกูลํ อุปฺปนฺนนฺติ ปริเยสมานสฺส ปฏิลาภวเสน อุปฺปนฺนํ โหติฯ จิตฺตวิจิตฺตปาฏิหีรทสฺสนตฺถาย จ สา ปริเยสนาฯ

สา อยํ สายํ ฯ ตา อิมา ตยิมาฯ ทฺเว เอกโต คเหตฺวา วทติฯ อายามิ อหํ อายมหํฯ เอตนฺติ เอตสฺสฯ ยถา มยนฺติ ยสฺมา มยํฯ

[50-51] อุทกวาหโกติ อุทโกโฆฯ อุทกโสโตติ โปราณาฯ ‘‘ยาย ตฺว’’นฺติ ปุพฺพภาควิปสฺสนาปฏิปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ จิรปฏิกาติ จิรปภุติ, นาคทมนโต ปฏฺฐาย จิรปฏิกาฯ ‘‘จิรปฏิสงฺขา’’ติปิ วทนฺติฯ เกสมิสฺสนฺติอาทิมฺหิ อพฺโพกิณฺณํ วิสุํ วิสุํ พนฺธิตฺวา ปกฺขิตฺตตฺตา เกสาทโยว เกสมิสฺสาติ โปราณาฯ ขาริกาชมิสฺสนฺติ เอตฺถ ขารี วุจฺจติ ตาปสปริกฺขาโรฯ ชฏิเล ปาเหสีติ ทฺเว ตโย ตาปเส ปาเหสิฯ ‘‘โสฬสาติเรกอฑฺฒอุฑฺฒานิ ปาฏิหาริยสหสฺสานี’’ติ วุตฺตํฯ

[54] อคฺคิหุตฺเต กตปริจยตฺตา ภควา เตสํ อาทิตฺตปริยาย-มภาสิ (สํ. นิ. 4.28)ฯ ตตฺถ เอกจฺจํ อารมฺมณวเสน อาทิตฺตํ จกฺขาทิ ราคคฺคินา, เอกจฺจํ สมฺปโยควเสน จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา เวทยิตาทิเกเนว, เอกจฺจํ อภิภูตตฺเถน จกฺขาทิ เอว ชาติอาทินา , เอกจฺจํ ปจฺจยตฺเถน, ตเทว โสกาทินาติ ยถาสมฺภวเมตฺถ อาทิตฺตตา เวทิตพฺพาฯ เอตฺถ กิญฺจาปิ ทุกฺขลกฺขณเมเวกํ ปากฏํ, ตทนุสาเรน ปน อิตรํ ลกฺขณทฺวยมฺปิ เตหิ ทิฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํ ทุกฺขาการสฺส อิตราการทีปนโตฯ สนฺตสุขตณฺหาภินิวิฏฺฐตฺตา ปเนสํ ทุกฺขลกฺขณปุพฺพงฺคมา เทสนา กตาติ เวทิตพฺพาฯ

อุรุเวลปาฏิหาริยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

พิมฺพิสารสมาคมกถาวณฺณนา

[55-7] วตฺถุกามภูตา อิตฺถิโย กามิตฺถิโยฯ ทุติยาทโย อสฺสาสกาฯ ยสฺมา อนุปฺปนฺเน เอว ภควติ พุทฺธโกลาหลํ โลเก ปฐมเมว วสฺสสหสฺสํ อุปฺปชฺชติฯ พฺรหฺมาโน จ พฺราหฺมณวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา เวเทสุ สหสฺสตฺตยมตฺตํ พุทฺธปฏิสํยุตฺตํ ปริยตฺติํ ปกฺขิปิตฺวา วาเจนฺติ, ภควโต ชาติโต ปฏฺฐาย จ พุทฺธกถา ลกฺขณญฺญูหิ พฺราหฺมเณหิ อุปฺปาทิตา, ปตฺถฏา โลเก, ตสฺมา ยุชฺชนฺติ, น อญฺญถาฯ ‘‘ตมทฺทส พิมฺพิสาโร, ปาสาทสฺมิํ ปติฏฺฐิโต’’ติอาทิคาถาหิ โพธิสตฺตกาเล เอว อภิสิตฺตตา พิมฺพิสารสฺส สิทฺธาฯ

[58] อิธาวุโส ขีณาสโว ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต เอการกฺโข จตุราปสฺเสโน ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจ สมวยสฏฺเฐสโน อนาวิลสงฺกปฺโป ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร สุวิมุตฺตจิตฺโต สุวิมุตฺตปญฺโญติ (ที. นิ. 3.348, 360; อ. นิ. 10.19) ทส อริยวาสา นามฯ รูปารูปสมาปตฺติโย อฏฺฐ นิโรธสมาปตฺติ มหากรุณาสมาปตฺตีติปิ โปราณาฯ ตตฺถ นีวรณา ปญฺจงฺคา จฯ ฉฬงฺคุเปกฺขา ฉฬงฺคาฯ สตารกฺเขน เอการกฺขาฯ สงฺขาย เอกํ ปฏิเสวติ, อธิวาเสติ, ปริวชฺเชติ, สงฺขาย เอกํ วิโนเทตีติ อยํ จตุราปสฺเสโนฯ ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ จตฺตาริ ปหีนานิ, เอวํ ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจฯ กาเมสนา ภเวสนา ปหีนา โหติ, พฺรหฺมจริเยสนา ปฏิปฺปสฺสทฺธา, เอวํ สมวยสฏฺเฐสโนฯ กามพฺยาปาทวิหิํสาสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ, เอวํ อนาวิลสงฺกปฺโป, สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอวํ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติฯ ราโค ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล…เป.… อนุปฺปาทธมฺโมติ ปชานาติ, โทโส, โมโห อนุปฺปาทธมฺโมติ ปชานาติ, เอวํ สุวิมุตฺตปญฺโญติฯ

‘‘ฐานาฐานํ วิปากญฺจ, ญาณํ สพฺพตฺถคามินิํ;

อเนกธาตุโย โลกํ, อธิมุตฺติญฺจ ปาณินํฯ

‘‘ชานาติ อินฺทฺริยานญฺจ, ปโรปริยตํ มุนิ;

ฌานาทิสํกิเลสาทิ-ญาณํ วิชฺชตฺตยํ ตถา’’ติฯ –

อิมานิ ทส พลานิฯ อเสกฺขงฺคานิ นาม อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… อเสกฺขวิมุตฺติ อเสกฺขวิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติฯ ตตฺถ ทสมํ อเสกฺขํฯ เอเตหิ ทสหิ จุเปโต ปารมีหีติ โปราณาฯ

พิมฺพิสารสมาคมกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ