ปพฺพชฺชากถาวณฺณนา

[25] เยน สมเยน ภควา ปญฺจวคฺคิเย ปญฺจมิยํ อรหตฺเต ปติฏฺฐาเปตฺวา สตฺตมิยํ นาฬกตฺเถรสฺส นาฬกปฏิปทํ อาจิกฺขิตฺวา ภทฺทปทปุณฺณมายํ ยสสฺส อินฺทฺริยานํ ปริปกฺกภาวํ ญตฺวา ตํ อุทิกฺขนฺโต พาราณสิยํ วิหาสิ, เตน สมเยน ยโส นามาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺส กิร อุปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย ตสฺส กุลสฺส กิตฺติสทฺทสงฺขาโต, ปริชนสงฺขาโต วา ยโส วิเสสโต ปวฑฺฒติฯ เตน ตสฺส มาตาปิตโร เอวํ นามมกํสุฯ ‘‘สุขุมาโล’’ติอาทิ กิมตฺถํ อายสฺมตา อุปาลิตฺเถเรน วุตฺตนฺติ? ปจฺฉิมชนสฺส เนกฺขมฺเม สมุสฺสาหนชนนตฺถํฯ เอวํ อุตฺตมโภคสมปฺปิตานมฺปิ อุตฺตเมสุ โภเคสุ อปฺปมตฺตเกนาปิ อสุภนิมิตฺเตน วิตชฺเชตฺวา กาลากาลํ อคเณตฺวา วิเวกาภิรติยา มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ ติณํ วิย ปหาย เคหโต นิกฺขมนา อโหสิ, กสฺส ปนญฺญสฺส น สิยาติ อธิปฺปาโยฯ สมงฺคีภูตสฺสาติ เตหิ เอกตฺตํ อุปคตสฺส, อวิวิตฺตสฺสาติ อตฺโถฯ นิทฺทา โอกฺกมีติ มนาเปสุปิ วิสเยสุ ปวตฺติํ นิวาเรตฺวา ตสฺส จิตฺตํ อติกฺกมิตฺวา อภิภวิตฺวา อตฺตโน วสํ อุปเนสีติ อตฺโถฯ สพฺพรตฺติโย จาติ ตโยปิ ยาเมฯ เตน ปริชนสฺส วิการทสฺสเน การณํ ทสฺเสติฯ รตฺติ-สทฺโท ปเนตฺถ กาเล สูริยาภาเว, ยาเม จ ปวตฺตตีติ วิญฺเญยฺโยฯ ยาเมวิธ วิญฺเญยฺโย ติจีวรวิปฺปวาเส จฯ กจฺเฉติ กจฺฉปสฺเสฯ กณฺเฐติ กณฺฐสฺส เหฏฺฐาฯ มุทิงฺคสฺส หิ อุปริ กณฺฐํ ฐเปตฺวา สยนฺติยา กณฺเฐ มุทิงฺคํ อทฺทสาติ อตฺโถฯ อาฬมฺพรนฺติ ปณวํฯ อุภโตมุขสฺส ตนุกา ทีฆาฯ วิตฺถินฺนสมตลสฺส วาทิตสฺส เอตํ อธิวจนํฯ วิปฺปลปนฺติโยติ สุปินทสฺสนาทิวเสน อสมฺพนฺธปลาปํ วิปฺปลปนฺติโยฯ สุสานํ มญฺเญติ สุสานํ วิย อทฺทส สกํ ปริชนนฺติ สมฺพนฺโธฯ อาทีนโวติ อสุภภาโวฯ นิพฺพิทาย จิตฺตํ สณฺฐาตีติ วิมุจฺจิตุกามตาสงฺขาตาย อุกฺกณฺฐาย จิตฺตํ นมีติ อตฺโถฯ อุทานํ อุทาเนสีติ ‘‘อิโต ปฏฺฐาย อิมาหิ อิตฺถีหิ สห นาหํ ภวิสฺสามี’’ติ อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสิฯ ทฺเว กิร อาการา ตสฺส ปมาทสุตฺตปริชนทสฺสเน ปากฏา ชาตา กิเลสานํ พลวภาโว, อสุภาการสฺส อติโอฬาริกภาโว จฯ เอวํ สติ โอฬาริกตเร จ อสุภากาเร กิเลสวเสนายํ สพฺโพปิ โลโก เอตฺถ ปีฬิโต มุจฺฉิโตฯ อโห กิเลสา พลวตราติ หิ ปสฺสโต ปสฺสโต ตสฺส ทฺเวปิ เต อาการา ปากฏา ชาตา, เยเนวมโวจาติฯ

‘‘สุวณฺณปาทุกาโย อาโรหิตฺวา’’ติ เอเตนสฺส นิสฺสงฺคตาย วิสฺสฏฺฐคมนํ ทีเปติฯ โส หิ พลวสํเวคาภิตุนฺนหทยตฺตา ปริชนสฺส ปโพเธ สติปิ อตฺตโน คมนนิวารณสมตฺถภาวํ อสหมาโน อตฺตานํ ตกฺเกนฺโต วิสฺสฏฺโฐ อคมาสิฯ อมนุสฺสาติ เทวตาฯ ตา หิ มนุสฺเสหิ สุคติปฏิเวธญาณสณฺฐานาทิคุณสามญฺเญน ‘‘อมนุสฺสา’’ติ วุจฺจนฺติฯ