เมนู

ปญฺจวคฺคิยกถาวณฺณนา

[10] อิทานิ ปน สพฺโพ ชโน สทฺธาภาชนํ อุปเนตุ, ปูเรสฺสามิ เนสํ สงฺกปฺปนฺติฯ อปฺปรชกฺขชาติโกติ สมาปตฺติยา วิกฺขมฺภิตกิเลสตฺตา นิกฺกิเลสชาติโกฯ อาชานิสฺสตีติ เจ น นิฏฺฐานมกํสุ ธมฺมสงฺคาหกา เต วินยกฺกมญฺญา, อหํ เทเสยฺยํ ปฏิวิชฺฌิสฺสตีติ อธิปฺปาโย, ‘‘มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺยา’’ติ (อ. นิ. 8.11; ปารา. 2) เอตฺถ วิย อภูตปริกปฺโป กิเรโสฯ โลเก ตสฺส อธิมุตฺตภาวทีปนตฺถญฺหิ อิทํ วจนํ อตฺตโน ตทุปเทเสน อวิทิตภาวทีปนตฺถํฯ ตสฺส อนนฺเตวาสิกภาวทีปนตฺถนฺติ เอวมาทีนิ ปเนตฺถ ปโยชนานิฯ ภควโตปิ โข ญาณนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ตสฺส มรณารมฺมณํ อุปฺปชฺชิฯ เตน ตโต ปุพฺเพ ตสฺส สติ ธมฺมเทสนาย ขิปฺปํ ชานนภาวารมฺมณนฺติ ทีเปติฯ ปโรปเทสโต อชานิตฺวา ปจฺจกฺขโต มรณสจฺฉิกิริยมฺปิ ทสฺเสติฯ พุทฺธานมฺปิ อเนกญาณสโมธานาภาวโต สุวุตฺตเมตํฯ จิตฺตปุพฺพิกา หิ จิตฺตปฺปวตฺติ, อญฺญถา นวสตฺตปาตุภาวปฺปสงฺโคฯ สพฺพธมฺมานํ เอกโต คหเณ วิรุทฺธกาลานํ เอกโต ชานนปฺปสงฺโคฯ ตโต เอกญาณสฺส วิตถภาวปฺปตฺติโทโส, ตสฺมา สพฺพสฺส วินาเนกญาณสโมธานํ อาปชฺชิตธมฺเมสุ อปฺปฏิหตญาณวนฺตตฺตา ปน สพฺพญฺญู เอว ภควาติ เวทิตพฺพํ, น สพฺพกาลํ เอกโตฯ อาฬาราทีนํ มรณาชานนโตติ เจ? น, ตสฺส ชานเนน ปุถุชฺชนสฺสาปิ สพฺพญฺญุตาปตฺติปฺปสงฺคโตฯ ยทาภาเวน ยทาภาโว ตพฺภาเวน ตสฺสาภาวปฺปสงฺโค โลเก สิทฺโธติฯ ‘‘ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาที’’ติ วจนโต ตสฺส มรณชานนํ สิทฺธนฺติ กตฺวา ภวํ มเตเนว ภควา สพฺพญฺญูติ สิทฺธํ น เทวตาโรจนโต ปุพฺเพ อชานนโตติ เจ? น, วิเสสํ ปริคฺคเหตฺวา อนฺตรา ปชานนโต, เทวตาย สพฺพญฺญุภาวปฺปตฺติโทสโต จฯ น หิ โส กสฺสจิ วจเนน อญฺญาสีติฯ

อปิจ กิมิทํ ตตฺถ ชานนํ นาม ตทารมฺมณญาณุปฺปตฺตีติ เจ? น, โลเก สพฺพญฺญุโน อจฺจนฺตาภาวปฺปสงฺคโตฯ สาธิกา หิ มยา เอกญาณกฺขเณ สพฺพํ ญาณํ, ตทญฺเญสญฺจ ตทญฺญาณานุปฺปตฺติฯ อปิจ สพฺพญฺญุโน สพฺพธมฺมวิสเย ญาณปจฺจุปฏฺฐานสิทฺธิ ตสฺส ญาณสฺส อตฺตนาว อตฺตโน อวิสโยติ เจ? น, เหตุนิทสฺสนานุปฺปตฺติโตฯ อปิจ ‘‘ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาที’’ติ เอตฺถ วิเสสวจนํ อตฺถิฯ เยน เทวตาโรจนุตฺตรกาลเมว ภควโต ญาณํ อุทปาทีติ ปญฺญายติฯ น หิ วจนปุพฺพาปริยภาวมตฺเตน ตทตฺถปุพฺพาปริยตา โหติ, ตสฺมา อยุตฺตเมตํฯ อภิโทสกาลํกโตติ ปฐมยาเม กาลํกโตฯ ‘‘มชฺฌิมยาเม’’ติปิ วทนฺติฯ อุภยตฺถปิ มหาชานิโยฯ สตฺตทิวสพฺภนฺตเร, เอกทิวสพฺภนฺตเร จ ปตฺตพฺพมคฺคผลโต ปริหีนตฺตา มหตี ชานิ อสฺสาติ มหาชานิฯ เตสุ หิ ทฺวีสุ อาฬาโร อากิญฺจญฺญายตนภเว นิพฺพตฺโต, อุทโก ภวคฺเค, ตสฺมา เนสํ ธมฺมเทสนาย อกฺขเณ นิพฺพตฺตภาวํ สนฺธาย ภควา เอวํ จินฺเตสิ, น อิโต มนุสฺสโลกโต จุติภาวํ สนฺธายาติ เวทิตพฺพํฯ อพุทฺธเวเนยฺยตญฺจ สนฺธายาติ โน ตกฺโก, อญฺญถา อนิฏฺฐปฺปสงฺโคติ อาจริโยฯ

โพธิสตฺตสฺส ชาตกาเล สุปินปฏิคฺคาหกา เจว ลกฺขณปริคฺคาหกา จ อฏฺฐ พฺราหฺมณาฯ เตสุ ตโย ทฺวิธา พฺยากริํสุ ‘‘อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อคารํ อชฺฌาวสนฺโต ราชา โหติ จกฺกวตฺติ, ปพฺพชนฺโต พุทฺโธ’’ติฯ ปญฺจ พฺราหฺมณา ‘‘อคาเร น ติฏฺฐติ, พุทฺโธว โหตี’’ติ เอกํสพฺยากรณาว อเหสุํฯ