อชปาลกถาวณฺณนา

[4] สมฺโมทีติ หิตกามตาย ภควา เตน พฺราหฺมเณน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ เวเทหิ อนฺตนฺติ เอตฺถ นิพฺพานํ อนฺโต นามฯ เวทานํ วา อนฺตํ คตตฺตาติ เอตฺถ อรหตฺตํฯ ตตฺถ ปฐเมน เวทนฺตคู ยสฺมา, ตสฺมา เอว วุสิตพฺรหฺมจริโยฯ ทุติเยน เวทนฺตคู ยสฺมา, ตสฺมา วุสิตพฺรหฺมจริโยติ เอวํ โยชนา กาตพฺพาฯ กิญฺจาปิ พฺราหฺมณสฺส จตุสจฺจยุตฺตํ อตฺถโต วุตฺตํ, อุทานคาถายํ วุตฺตปฏิเวธาภาวํ สนฺธาย ‘‘ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน’’นฺติ วุจฺจตีติ ปริหาโรฯ

อชปาลกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มุจลินฺทกถาวณฺณนา

[5] มุจลินฺทวตฺถุมฺหิ เอตมตฺถนฺติ อิทานิ วตฺตพฺพมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตํ วิเวกนฺติ อุปธิวิเวกํ ฯ ‘‘อพฺยาปชฺชํ สุขํ โลเก’’ติ อิมินา ปฐมมคฺคํ ทสฺเสติ เตน สตฺเตสุ มารณวเสน อุปฺปชฺชนกพฺยาปาทปฺปหานสิทฺธิโตฯ ‘‘ปาณภูเตสุ สํยโม’’ติ อิมินา ทุติยมคฺคํ ทสฺเสติฯ มคฺคี หิ ปุคฺคโล อวสิฏฺฐพฺยาปาทตนุตฺตวเสน ปาณภูเตสุ สํยโต โหติ วิหิํสาธิปฺปายาภาวโตฯ เอวํ จตฺตาโร หิ มคฺคา อนุกฺกเมนาปิ คหิตา โหนฺติฯ

มุจลินฺทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราชายตนกถาวณฺณนา

[6] ราชายตนํ ปาตลิฯ ‘‘จตุทฺทิสา อาคนฺตฺวา’’ติ ปาฐเสโสฯ มุขวฏฺฏิยํ กิรสฺส ทินฺนานํ จตุนฺนมฺปิ เลขาปริจฺเฉโท อตฺถิ, เต วาณิชา เทวตาย คารวทสฺสเนน ภควโต รูปกายทสฺสเนน ปสนฺนตฺตา สรณํ อคฺคเหสุํฯ เทวตาย ‘‘ภควา ราชายตนมูเล ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ’’ติ วจนํ สุตฺวา สาวกสงฺฆาภาวํ, อภิสมฺพุทฺธธมฺมสพฺภาวญฺจ ชานิํสูติ เวทิตพฺพํฯ ชานนฺตีติ พุทฺธาติ สมฺพนฺโธฯ

ราชายตนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

พฺรหฺมยาจนกถาวณฺณนา

[7] อธิคโต โข มฺยายนฺติอาทิมฺหิ ธมฺโมติ จตุสจฺจธมฺโม, คมฺภีรตฺตา ทุทฺทโสฯ ทุทฺทสตฺตา ทุรนุโพโธฯ สนฺโตติ นิพฺพุโตฯ ปณีโตติ อตปฺปโกฯ อิทํ ทฺวยํ โลกุตฺตรเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อตกฺกาวจโรติ ตกฺเกน อาการปริวิตกฺเกน โอคาหิตพฺโพ น โหติ, ญาเณเนว อวจริตพฺโพติ อตฺโถฯ ปณฺฑิตเวทนีโยติ สมฺมาปฏิปทํ ปฏิปนฺเนหิ ปณฺฑิเตหิ เวทนีโยฯ สพฺพสงฺขารสมโถติอาทิ สพฺพํ นิพฺพานเมวฯ ตญฺหิ ผลูปจาเรน เอกมฺปิ สมานํ ตถา ตถา วุจฺจติฯ รามาติ ปชาฯ อนุ อนุ อจฺฉริยา อนจฺฉริยาฯ เตสํ ภควโต ปุพฺพภาคปฏิปทํ สุตปุพฺพานํ, ธมฺมสฺส วา คมฺภีรภาวํ อธิคตปุพฺพานํฯ กิญฺจาปิ ภควโต จตฺตาโรปิ มคฺคา สุขปฺปฏิปทา, ตถาปิ โพธิสตฺตปฏิปทํ สนฺธาย ‘‘กิจฺเฉน เม’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ปกาสิตํ ปกาสิตุ’’นฺติ อุภยถาปิ ปาโฐฯ ปเรเตหิ ยุตฺเตหิฯ ราครตฺตาติ กามราคทิฏฺฐิราเคหิ รตฺตาฯ อตฺตนิจฺจาทิคาหกา น ทกฺขนฺติ น ปสฺสิสฺสนฺติฯ

[8] สหํปติ กิร ‘‘นสฺสติ วต โภ โลโก’’ติ อิมํ สทฺทํ ตถา นิจฺฉาเรติ, ยถา ทสสหสฺสิโลกธาตุพฺรหฺมาโน สุตฺวา สนฺนิปติํสุฯ ปญฺญามเย อกฺขิมฺหิ สนฺตานานุสยิตวเสน อปฺปํ ปริตฺตํ ราคาทิรชํ เอเตสํ, เอวํสภาวาติ อปฺปรชกฺขชาติกาฯ อสฺสวนตาติ อสฺสวนตายฯ

สมเลหิ สตฺถาเรหิฯ อปาปุเรตนฺติ วิวร เอตํฯ อมตสฺส ทฺวารนฺติ อริยมคฺคํ, จตุสจฺจธมฺมํ วาฯ วิชฺชตฺตยจตุมคฺคญาเณหิ ปุนปฺปุนํ พุทฺธํ ปฏิวิทฺธํฯ เสเลติ สิลามเยฯ วิคตรชตฺตา สุขทสฺสนโยคฺเค อิโต จ เอตฺโต จ อาคนฺตฺวา ยถา ฐิโต จกฺขุมา ปุริโส สมนฺตโต ชนตํ ปสฺเสยฺยฯ ตฺวมฺปิ สุเมธ สุนฺทรปญฺญ สพฺพญฺญุตญฺญาณาธิคมาย สมนฺตจกฺขุฯ สพฺพกิเลสสงฺคามานํ วิชิตตฺตา วิชิตสงฺคามฯ ชาติกนฺตาราทินิตฺถรณตฺถํ เวเนยฺยชนสตฺถวาหนสมตฺถตาย สตฺถวาหฯ กามจฺฉนฺทอิณสฺส อภาวโต อณณฯ

[9] พุทฺธจกฺขุนา อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาเณน จ อาสยานุสยญาเณน จฯ อิเมสญฺหิ ทฺวินฺนํ ญาณานํ ‘‘พุทฺธจกฺขู’’ติ นามํฯ อุปฺปลินิยนฺติ อุปฺปลวเนฯ