2. ทุติยาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

[1124] ‘‘อนุชานามิ , ภิกฺขเว, อฏฺฐารสวสฺสาย กุมาริภูตาย…เป.… สิกฺขาสมฺมุติํ ทาตุ’’นฺติ อิธ วุตฺตํ วิย ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสวสฺสาย คิหิคตาย…เป.… สิกฺขาสมฺมุติํ ทาตุ’’นฺติ น วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสาย เอว คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพาติ เอเกติ กตฺวา ทสวสฺสายปิ วฏฺฏติ ฯ กสฺมา? ‘‘อนาปตฺติ ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ ปริปุณฺณสญฺญา วุฏฺฐาเปตี’ติ (ปาจิ. 1093-1095) จ ‘อนาปตฺติ ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ…เป.… สิกฺขิตสิกฺขํ วุฏฺฐาเปตี’ติ (ปาจิ. 1097-1101) จ วุตฺตตฺตา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ กิํ อิมินา ปริหาเรนฯ ‘‘ทสวสฺสาย คิหิคตาย สิกฺขาสมฺมุติ ทาตพฺพา’’ติ หิ วุตฺตํฯ ‘‘คิหิคตาติปิ วตฺตุํ น วฏฺฏตี’ติ สเจ วทนฺติ, กมฺมํ กุปฺปตี’’ติ ลิขิตํฯ

[1146] อหเมว นูน…เป.… อลชฺชินี, ยา สงฺโฆติ เอตฺถ ยา อหเมว นูน พาลาติ อตฺโถฯ ‘‘ยํ สงฺโฆ’’ติปิ อตฺถิ, ตตฺถ ยํ ยสฺมา เทติ, ตสฺมา อหเมว นูน พาลาติ อตฺโถฯ

[1159] ปุริสสํสฏฺฐา กุมารกสํสฏฺฐา จณฺฑี โสกาวาสาวกถํ สิกฺขมานาติ วุจฺจติ, ปทภาชเน เอว จายํ สิกฺขมานา ‘‘ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขา’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ? ปุพฺเพ คหิตสิกฺขตฺตา, ปุพฺเพ ปริปุณฺณสิกฺขตฺตา จ เอวํ วุจฺจตีติ เวทิตพฺพํฯ

[1166-7] ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปสฺสิตฺวาติ เอตฺถ ‘‘สิกฺขมานาย ญาตกา กิร สมฺปาทยิํสุ, ตํ ปสฺสิตฺวา เถเร ภิกฺขู อุยฺโยเชสิฯ อุยฺโยเชตฺวา เตสํ ฉนฺทํ คเหตฺวา ปุพฺเพ ฉนฺททายเก คณํ กตฺวา เสสานํ ฉนฺทํ ฉนฺทเมว กตฺวา กมฺมํ การาเปสี’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ฉนฺทํ วิสฺสชฺเชตฺวาติ เอตฺถ อนุคณฺฐิปเท เอวํ วุตฺตํ ‘‘อิทํ กมฺมํ อชฺช น กตฺตพฺพํฯ ‘ยถาสุข’นฺติ วตฺวา วิสฺสชฺชิตํ โหติ, ตสฺมา โย โกจิ มุขโร, พาโล วา กิญฺจาปิ ‘ยถาสุข’นฺติ วทติ, เถรายตฺตตฺตา ปน เถรสฺส อนุมติยา สติยา วิสฺสชฺชิโต โหติ, อสติยา น โหติ, ตถาปิ ปุน ฉนฺทํ คเหตฺวาว กมฺมํ กโรนฺติ, อยํ ปโยโคฯ คหเณ ปโยชนํ ปน นตฺถิฯ สงฺฆตฺเถโร เจ วิสฺสชฺเชติ, ฉนฺทํ คเหตฺวาว กาตพฺพํฯ ฉนฺทํ วิสฺสชฺเชตฺวา กาเยน วุฏฺฐิตายาติ เอตฺถ อิธ สมฺพาโธ, ‘อมุกมฺหิ ฐาเน กริสฺสามา’ติ หตฺถปาสํ วิชหิตฺวาปิ คจฺฉนฺติ เจ, นตฺถิ โทโสฯ กิญฺจาปิ นตฺถิ, ตา ปน หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวาว คจฺฉนฺติ, อยํ ปโยโค’’ติฯ ‘‘รตฺติปาริวาสิเย อุโปสถปวารณาว น วฏฺฏติ, อญฺญกมฺมํ ปน วฏฺฏติฯ อุโปสถปวารณาปิ อนุโปสถปวารณทิวเส น วฏฺฏนฺติ, อิตรํ สพฺพกาลํ วฏฺฏติฯ

ปริสปาริวาสิเย หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา จตูสุ คเตสุ จตุวคฺคกรณีเย อญฺญสฺมิํ ปญฺจสุ ทสสุ วีสตีสุ คเตสุ เสเสหิ วิสุํ ตหิํ ตหิํ คนฺตฺวาปิ ปุน สนฺนิปาตฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา กาตุํ วฏฺฏติฯ อชฺฌาสยปาริวาสิเย หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา ยถานิสินฺนาว นิสินฺนา เจ, ปุน กาตุํ วฏฺฏติ หตฺถปาสสฺส อวิชหิตตฺตา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ เตสํ โปราณานํ มเตน ฉนฺทปาริวาสิยเมเวกํ น วฏฺฏตีติ อาปนฺนงฺคญฺจ ทสฺสิตํ, อิธาปิ ตํ วิสุํ น ทสฺสิตํ อสมฺภวโตติ เอเกฯ ฉนฺททายเก ปริสํ ปตฺวา คเต ตสฺส ปุพฺพฉนฺททานํ ฉนฺทปาริวาสิยนฺติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ

ตตฺริทํ สนฺนิฏฺฐานํ – ปริสปาริวาสิเย อฏฺฐกถายํ ‘‘อญฺญตฺร คจฺฉามาติ ฉนฺทํ อวิสฺสชฺเชตฺวาว อุฏฺฐหนฺติ…เป.… กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตวจเน หตฺถปาสา วิชหนํ น ปญฺญายติฯ เอตฺถ ปน กมฺมปฺปตฺตานํ หตฺถปาสสฺส อวิชหนเมว อิจฺฉิตพฺพนฺติ กตฺวา โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ น ปญฺญายติ, อปฺปฏิกฺขิตฺตตฺตา ปน วฏฺฏตีติ เจ? น, ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ กถํ? ฉนฺโท นาม กมฺมปฺปตฺเตสุ ภิกฺขูสุ เอกสีมาย สนฺนิปติเตสุ อาคจฺฉติ, นาสนฺนิปติเตสุฯ อิธ หิ ‘‘ฉนฺทํ อวิสฺสชฺเชตฺวา’’ติ จ ‘‘ฉนฺทสฺส ปน อวิสฺสฏฺฐตฺตา’’ติ จ วุตฺตํฯ ‘‘อชฺฌาสยํ อวิสฺสชฺเชตฺวา’’ติ จ ‘‘อชฺฌาสยสฺส อวิสฺสฏฺฐตฺตา’’ติ จ น วุตฺตํ, ตสฺมา ฉนฺทสฺส อวิสฺสชฺชนํ กมฺมปฺปตฺตานํ หตฺถปาสาวิชหเนเนว โหติ, น วิชหเนติ สิทฺธํฯ

โหติ เจตฺถ –

‘‘ยโต อาคมนํ ยสฺส, ตทภาวสฺส นิคฺคเห;

ตสฺมา สนฺนิปติเตสุ, ภิกฺขูสุ ตสฺส เภทโต’’ติฯ

รตฺติปาริวาสิยฉนฺโท วิย รตฺติปาริวาสิยปาริสุทฺธิปีติ ตทนุโลเมน วฏฺฏติ สฺวาตนาย ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา ปวารณา วา, ตาย กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติฯ อุโปสถปวารณา ปน อนุโปสถทิวเส น วฏฺฏติ, อิตรํ วฏฺฏติฯ ปนฺนรสิอุโปสถํ จาตุทฺทสิยํ กาตุํ วฏฺฏติ เขตฺตตฺตาฯ

น จาตุทฺทสิอุโปสถํ ปนฺนรสิยํ อเขตฺตตฺตา อนุโปสถทิวสตฺตา ปาฏิปททิวสตฺตาติ เอกจฺเจ อาจริยา, ตสฺมา เตสํ มเตน จาตุทฺทสิอุโปสถํ ตติยํ, สตฺตมํ วา ปนฺนรสิยํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ ยํ ปเนตฺถ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘สเจ จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามาติ นิสินฺนา, ปนฺนรโสติ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ตโต ‘‘ปนฺนรสิยเมว ‘จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามา’ติ นิสินฺนา ปุนทิวเส อตฺตโน ตํ อุโปสถํ ‘ปนฺนรโส’ติ กาตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถ’’ติ เอวํ ปริหรนฺติ, ตํ เตสํ มตํ ‘‘ตถารูปปจฺจเย สติ อญฺญสฺมิมฺปิ จาตุทฺทเส อุโปสถํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) อิมินา มาติกาฏฺฐกถาวจเนน น สเมติฯ น หิ ตตฺถ ‘‘อญฺญสฺมิมฺปิ ปนฺนรเส จาตุทฺทสิกํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ เอวํ สนฺเตปิ ‘‘สกิํ ปกฺขสฺส จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วา’’ติ อนุญฺญาตทิวเส ปริยาปนฺนตฺตา ฉนฺนํ จาตุทฺทสิกานํ ปจฺฉิมา ปนฺนรสี อนุโปสถทิวโส น โหตีติ สิทฺธํ โหติฯ กิญฺจาปิ สิทฺธํ, อิมินา ปน ‘‘อาวาสิกานํ ปนฺนรโส, อาคนฺตุกานํ จาตุทฺทโส, อาคนฺตุเกหิ อาวาสิกานํ สมสเมหิ วา อปฺปตเรหิ วา อนุวตฺติตพฺพ’’นฺติ วจนเมตฺถ นิรตฺถกํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ

ทุติยาทิสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุมาริภูตวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ฉตฺตุปาหนวคฺควณฺณนา

11. เอกาทสมาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

[1214] อุปจารํ สนฺธาย กถิตนฺติ ‘‘ทฺวาทสหตฺถํ อุปจาโร’’ติ ลิขิตํฯ

[1221] สุตฺตนฺเต โอกาสํ การาเปตฺวา วินยํ วา อภิธมฺมํ วา ปุจฺฉตีติ เอตฺถ จ ตีณิ ปิฏกานิ อตฺตโน อตฺตโน นาเมน วุตฺตานีติ กตฺวา อภิธมฺโม พุทฺเธน ภาสิโต เอวาติ ทีปิตํ โหติฯ

[1224-5] ถโน จ อุทโร จ ถนุทราฯ ‘‘สํกจฺจิกาย ปมาณํ ติริยํ ทิยฑฺฒหตฺถา’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ