‘‘หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ กสฺมา ‘‘นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตี’’ติ น วุตฺตํ? หตฺถปาสาติกฺกเม อสมฺภวโตฯ ตสฺส ตติยสฺส ปทสฺส ปจฺฉินฺนตฺตา สมฺภวนฺตมฺปิ ‘‘ทุติยิกํ วา อุยฺโยเชตี’’ติ น วุตฺตํ, ตสฺมา อตฺถโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา ทุติยิกํ วา อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย ยกฺเขน วาติอาทีสุปิฯ ตตฺถ ‘‘หตฺถปาเส’’ติ วา ‘‘หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา’’ติ วา น วุตฺตํ อุภยตฺถ ทุกฺกฏตฺตาฯ อนาปตฺติวาเรปิ อสมฺภวโต ‘‘นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตี’’ติ น วุตฺตนฺติ เจ? สมฺภวติ สติ กรณีเย นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตีติ สมฺภวโตฯ อถ กสฺมา เอวํ น วุตฺตนฺติ เจ? อนวชฺชกถายํ นิกณฺณิกชปฺปเน ปโยชนาภาวา, ธมฺมกถายมฺปิ อุทายิํ อารพฺภ ปฏิสิทฺธตฺตา จฯ

ทุติยตติยจตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา

[856] ‘‘กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานี’’ติ วุตฺตตฺตา ติตฺถิยาราเม กปฺปติ ตสฺส กุลโวหาราภาวโตติ เอเกฯ ติตฺถิยานํ ขตฺติยาทิปริยาปนฺนตฺตา น กปฺปตีติ เอเกฯ ตสฺส กปฺปิยภูมิตฺตา น ยุตฺตนฺติ เจ? น, ยถาวุตฺตขตฺติยาทีนํ สมฺภวโตฯ ตถาปิ โคจรกุลํ อิธาธิปฺเปตํฯ ‘‘อุปจาโร ทฺวาทสหตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ

ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ฉฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา

[860] ‘‘นิสีทนฺติยา เอกา, นิปชฺชนฺติยา เอกา’’ติ อวตฺวา ‘‘นิสีทิตฺวา คจฺฉนฺติยา’’ติอาทิ น วตฺตพฺพํฯ น หิ คมนปจฺจยา เอสา อาปตฺตีติ? น, ปริโยสานาธิปฺปายวเสน วุตฺตตฺตาฯ ‘‘นิสีทิตฺวา นิปชฺชนฺติยา ทฺเว’’ติ วจเนนปิ คมนํ อิธ นาธิปฺเปตนฺติ ทสฺสิตํ โหติ, ตถา ‘‘นิปชฺชิตฺวา นิสีทนฺติยา ทฺเว’’ติปิ วตฺตพฺพํฯ ยทิ เอวํ ‘‘ตสฺมิํ อภินิปชฺชติ, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ปาจิตฺติยาน’’นฺติ กสฺมา น วุตฺตนฺติ เจ? อนิสีทิตฺวาปิ นิปชฺชนสมฺภวโตฯ นิปชฺชนตฺถาย นิสีทิตฺวา นิปชฺชนฺติยา นิปชฺชนกปโยคตฺตา เอกา อาปตฺตีติ เกจิฯ

ฉฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สตฺตมสิกฺขาปทวณฺณนา

[867] อนาปตฺติวาเร ‘‘ธุวปญฺญตฺเต’’ติ น วุตฺตํ ‘‘สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา’’ติ วุตฺตตฺตา ฯ อิธ ฉฏฺเฐ วุตฺตนเยน ปกติยา ปญฺญตฺเต อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, ปาจิตฺติยเมวฯ อญฺญตฺถ ธุวปญฺญตฺตํฯ อิธ วุตฺตนเยน สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา อภินิสีทติ วา อภินิปชฺชติ วา, ปาจิตฺติยเมวฯ อุภยตฺถาปิ ปญฺจเม วุตฺตนเยน อนาปุจฺฉา ปกฺกเมยฺย, ปาจิตฺติยเมว, อนาปตฺติวาเร มาติกายํ วุตฺตกาลโต อญฺญกาลสฺส อปรามฏฺฐตฺตาติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ อปิจ อตฺถาปตฺติกาเล อาปชฺชติ, โน วิกาเลติอาทิตฺติเก, อตฺถาปตฺติ รตฺติํ อาปชฺชติ, โน ทิวาติอาทิตฺติเก จ อฏฺฐกถายํ อิธ ปญฺจมฉฏฺฐสตฺตมสิกฺขาปเทหิ สงฺคหิตาปตฺตีนํ อปรามฏฺฐตฺตา ยถาสมฺภวํ ติวิธกาเล ติวิธเมตํ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ วฏฺฏติ เอว มหาปเทสนยานุโลมโตฯ

สตฺตมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อฏฺฐมสิกฺขาปทวณฺณนา

[869] อฏฺฐเม ภิกฺขุสฺส ทุกฺกฏํ สมฺภวติฯ

อฏฺฐมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ