เมนู

1. ปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา

[839] ‘‘ทิวาปิ อนฺธการํ อตฺถิ, ตปฺปฏิเสธนตฺถํ ‘รตฺตนฺธกาเร’ติ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ โปราณาสนฺติฏฺเฐยฺยาติ เอตฺถ ฐานาปเทเสน จตุพฺพิโธปิ อิริยาปโถ สงฺคหิโต, ตสฺมา ปุริสสฺส หตฺถปาเส เตน สทฺธิํ จงฺกมนาทิํ กโรนฺติยา ปาจิตฺติยเมวฯ ‘‘สลฺลเปยฺย วา’’ติ เกวลํ นิทานวเสน วุตฺตํ วิเสสาภาวโตฯ ‘‘สลฺลเปยฺยวาติ ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐิตา สลฺลปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ หิ วุตฺตํ, ตํ น ยุตฺตนฺติ เอเกฯ กสฺมา? ยสฺมา ตสฺส ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐิเตเนว เอกํ ปาจิตฺติยํฯ สลฺลปเนนปิ อปรมฺปิ เอกํ อาปชฺชตีติ นาปชฺชติ, กถํ ปญฺญายตีติ? องฺควเสนฯ อิมสฺส หิ รตฺตนฺธการตา, ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐานํ วา สลฺลปนํ วา, สหายาภาโว, รโหเปกฺขตาติ อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิ วุตฺตานิฯ ตตฺถ ยทิ ฐานปจฺจยา เอกา อาปตฺติ วิสุํ สิยา, ตสฺสา จตฺตาริ องฺคานิ สิยุํฯ ยทิ สลฺลปนปจฺจยา เอกา, ตสฺสาปิ ปญฺจ องฺคานิ สิยุํฯ ตสฺมา มาติกาฏฺฐกถายํ ‘‘จตฺตาริ วา ปญฺจ วา องฺคานี’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา, น จ วุตฺตํ, ตสฺมา สลฺลปนปจฺจยา วิสุํ นตฺถีติฯ อตฺถิเยว, มาติกาฏฺฐกถาวจนญฺจ ตทตฺถเมวาติ เอเกฯ กถํ? สหุปฺปตฺติโต ทฺวินฺนํ อาปตฺตีนํฯ กิํ วุตฺตํ โหติ? สลฺลปเน สติ ฐานปจฺจยา อาปชฺชิตพฺพํ จตุรงฺคิกํ, สลฺลปนปจฺจยา อาปชฺชิตพฺพํ จตุรงฺคิกนฺติ ทฺเว ปาจิตฺติยานิ สหุปฺปนฺนานิ เอกโต อาปชฺชนฺตีติฯ อิทํ อยุตฺตํ ปาฬิวิโรธโตฯ ปาฬิยญฺหิ ‘‘สลฺลเปยฺย วาติ ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐิตา สลฺลปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ ยทิ ทฺเว สิยุํ, ‘‘อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ปาจิตฺติยาน’’นฺติ น วตฺตพฺพตา สิยาติฯ อยํ นโย ทุติยาทีสุปิ ยถาโยคํ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ ทุติเยนาปิ สทฺธิํ ยทิ ภิกฺขุนิยา รโหเปกฺขตา อตฺถิ, โส เจ ปุริโส, น ทุติโย, ปุริสคณนาย อาปตฺติโยฯ อถ ทุติยา ภิกฺขุนี โหติ, ตสฺสา จ เตน ปุริเสน สทฺธิํ รโหเปกฺขตา อตฺถิ, สา จ ภิกฺขุนี น ทุติยา โหติฯ อุภินฺนมฺปิ อาปชฺชตีติ เอเก, วิจาเรตฺวา ปน คเหตพฺพํฯ โปราณคณฺฐิปเท ปน วุตฺตํ ‘‘หตฺถปาเส ฐาเนน ทุกฺกฏ’’นฺติ, ตํ ปาฬิยา วิรุชฺฌติฯ ‘‘ปุริสสฺส หตฺถปาเส ติฏฺฐติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ หิ ปาฬิ, กิํพหุนาฯ จตุตฺถสิกฺขาปเท มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. ทุติยิกอุยฺโยชนสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘สนฺติฏฺฐนาทีสุ ตีณิ ปาจิตฺติยานี’’ติอาทิวจนโต วตฺถุคณนาย อาปตฺติ เวทิตพฺพาฯ ‘‘องฺคานิ เจตฺถ จตฺตาริ ปญฺจ วา’’ติ วตฺตพฺพนฺติ สนฺนิฏฺฐานํฯ

ปฐมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2-3-4. ทุติยตติยจตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา

[842-6] ทุติยตติยจตุตฺถานิ อุตฺตานานิฯ สพฺพตฺถ ‘‘สลฺลปตีติ ยํ กิญฺจิ ติรจฺฉานกถํ กเถตี’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ

[852] จตุตฺเถ ปนายํ วิเสโส – ‘‘เอเกเนกา’’ติ ปฐมํ วุตฺตตฺตา ทุติยิกํ วา ภิกฺขุนีนํ อุยฺโยเชยฺย, ปาจิตฺติยํ น สมฺภวตีติ เจ? สมฺภวติฯ กสฺมา? สนฺติฏฺฐนาทิตฺตยมตฺตาเปกฺขตฺตา, ตสฺส วจนสฺสาปิ วา อญฺญายปิ รโหเปกฺขนสฺสาทสมฺภเว สติ อุภินฺนํ เอกตฺถสมฺภวโต จ สาธิตเมตํฯ

‘‘หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ กสฺมา ‘‘นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตี’’ติ น วุตฺตํ? หตฺถปาสาติกฺกเม อสมฺภวโตฯ ตสฺส ตติยสฺส ปทสฺส ปจฺฉินฺนตฺตา สมฺภวนฺตมฺปิ ‘‘ทุติยิกํ วา อุยฺโยเชตี’’ติ น วุตฺตํ, ตสฺมา อตฺถโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา ทุติยิกํ วา อุยฺโยเชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย ยกฺเขน วาติอาทีสุปิฯ ตตฺถ ‘‘หตฺถปาเส’’ติ วา ‘‘หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา’’ติ วา น วุตฺตํ อุภยตฺถ ทุกฺกฏตฺตาฯ อนาปตฺติวาเรปิ อสมฺภวโต ‘‘นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตี’’ติ น วุตฺตนฺติ เจ? สมฺภวติ สติ กรณีเย นิกณฺณิกํ วา ชปฺเปตีติ สมฺภวโตฯ อถ กสฺมา เอวํ น วุตฺตนฺติ เจ? อนวชฺชกถายํ นิกณฺณิกชปฺปเน ปโยชนาภาวา, ธมฺมกถายมฺปิ อุทายิํ อารพฺภ ปฏิสิทฺธตฺตา จฯ

ทุติยตติยจตุตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา

[856] ‘‘กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานี’’ติ วุตฺตตฺตา ติตฺถิยาราเม กปฺปติ ตสฺส กุลโวหาราภาวโตติ เอเกฯ ติตฺถิยานํ ขตฺติยาทิปริยาปนฺนตฺตา น กปฺปตีติ เอเกฯ ตสฺส กปฺปิยภูมิตฺตา น ยุตฺตนฺติ เจ? น, ยถาวุตฺตขตฺติยาทีนํ สมฺภวโตฯ ตถาปิ โคจรกุลํ อิธาธิปฺเปตํฯ ‘‘อุปจาโร ทฺวาทสหตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ

ปญฺจมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ