เมนู

3. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

[687] ภทฺทากาปิลานี มหากสฺสปสฺส ปุราณทุติยา กิรฯ ญาตีนํ กุลํ ยสฺมิํ คามเก, ตเทตํ คามกํ ญาติกุลํ, กุลสนฺนิหิตํ คามกํ อคมาสีติ อตฺโถฯ ‘‘อชํ คามํ เนตี’’ติอาทีสุ วิย วา ทฺวิกมฺมิกํ กตฺวา คามกํ อคมาสิ ญาติกุลํ อคมาสีติปิ ยุชฺชติฯ

[692] ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วจเนนปิ เอวํ เวทิตพฺพํ – วิกาลคามปฺปเวสเน ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํเยว วเสน อุปจาโร ปริจฺฉินฺทิตพฺโพ, อิตรถา ยถา เอตฺถ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ ปริกฺเขปํ วิย กตฺวา ‘‘อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วุตฺตํ, เอวํ ตตฺถาปิ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺสา’’ติ วเทยฺยฯ ยสฺมา ปน ตตฺถ ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต อุตฺตริ เอโก เลฑฺฑุปาโต อุปจาโรติ อธิปฺเปโต, ตสฺมา ตทตฺถทีปนตฺถํ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ ยํ ปน อนฺธกฏฺฐกถายํ ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐานํเยว ‘อุปจาร’นฺติ สลฺลกฺเขตฺวา ปริกฺเขปปริกฺเขปารหฏฺฐานานํ นินฺนานาการณทีปนตฺถํ ‘อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’ติ วุตฺตํ ปาฬิวิเสสมสลฺลกฺเขตฺวาว อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺส อิธ อุปจาโร ปริกฺเขโป ยถา ภเวยฺย, ตํ อุปจารํ ปฐมํ ปาทํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพเมว ปาฬิยา วิเสสสพฺภาวโตติฯ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺติยาติปิ เอกจฺเจสุ ทิสฺสติ, ตํ น คเหตพฺพนฺติ อปเร’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ปาฬิวิเสสมสลฺลกฺเขตฺวา’’ติ ทุวุตฺตํ, กสฺมา? วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปเทปิ กตฺถจิ ‘‘อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺสา’’ติ ปาโฐ ทิสฺสตีติ, โส อนฺธกฏฺฐกถาปาฐโต คหิโตติ อาจริโยฯ อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโรกฺกมนเมว ปาโฐ ยุชฺชติ, น อติกฺกมนํฯ กสฺมา? พหูสุ ฐาเนสุ ปาฬิยา อฏฺฐกถาหิ วิรุชฺฌนโต, อิมสฺมิํ วาปิ สิกฺขาปเท วิรุชฺฌติฯ กถํ? คณมฺหา โอหียมานาย อรญฺเญ อาปตฺติ โหติ, น คาเมฯ อถ จ ปน นิทสฺสนมฺปิ ‘‘สิกฺขาปทา พุทฺธวเรนา’’ติ (ปริ. 479) คาถา ทสฺสิตา, ตสฺมา อุปจาโรกฺกมนปริยาปนฺนนทิํ อติกฺกาเมนฺติยา โหติฯ

กิญฺจ ภิยฺโย ‘‘คจฺฉนฺตสฺส จตสฺโส อาปตฺติโย, ฐิตสฺส จาปิ ตตฺตกาติอาทีนํ (ปริ. 475) ปริวารคาถานํ อฏฺฐกถาหิ อุปจาโรกฺกมนเมว ปาโฐติ นิฏฺฐํ คนฺตพฺพ’’นฺติ จ วุตฺตํ, สุฏฺฐุ สลฺลกฺเขตฺวา กเถตพฺพํฯ

‘‘ปทสา คมนเมว หิ อิธาธิปฺเปตํ, เตเนว ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยาติอาทิมาหา’’ติ เอตฺถ วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทาทีสุ ตทภาวา ยาเนน วา อิทฺธิยา วา ปวิสโต, อทฺธานํ คจฺฉโต จ อาปตฺตีติ ทีเปติฯ ตตฺถ อสารุปฺปตฺตา อาปตฺติโมกฺโข นตฺถีติ เอเก, วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ ภิกฺขุนีวิหารภูมิ ‘‘คามนฺตร’’นฺติ น วุจฺจติ คามนฺตรปริยาปนฺนายปิ กปฺปิยภูมิตฺตาฯ ‘‘ปรโต ‘สเจ ภิกฺขุนีสุ มหาโพธิยงฺคณํ ปวิสนฺตีสุ เอกา พหิ ติฏฺฐติ, ตสฺสา อาปตฺตี’ติอาทิวจนโต ภิกฺขุวิหาโร น กปฺปิยภูมีติ สิทฺธํ, ตสฺมา กญฺจินคเร ขนฺธธมฺมวิหาโร วิย, กาวีรปฏฺฏเน สารีธมฺมวิหาโร วิย จ อญฺโญปิ โส วิหาโร, ตสฺมา สีมพทฺธสุขตฺถํ คามนฺตรภาเว นิรนฺตรา อธิฏฺฐานตฺถํ ปวิสนฺติยา, นิกฺขมนฺติยาปิ คามนฺตราปตฺติ โหตีติ อปเร’’ติ วุตฺตํฯ จตุคามสาธารณตฺตาติ เอตฺถ เอวํวิเธ วิหาเร สีมํ พนฺธนฺเตหิ จตฺตาโรปิ เต คามา โสเธตพฺพาติ เวทิตพฺพาฯ สํวิทหิตฺวา ภิกฺขุนิยา วา มาตุคาเมน วา เถยฺยสตฺเถน วา สทฺธิํ ตํ วิหารํ โอกฺกมนฺติยา จตสฺโส อาปตฺติโย เอกโตว โหนฺติฯ ‘‘คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ วุตฺตาติ เอเกฯ

ทุติยปาทุทฺธาเร สงฺฆาทิเสโสติ เอตฺถ สเจ ทุติโย ปาทุทฺธาโร กปฺปิยภูมิยํ โหติ, น สงฺฆาทิเสโส, อกปฺปิยภูมิยํ เอว สงฺฆาทิเสโสฯ ‘‘อุภยตีเรสุ วิจรนฺติ, วฏฺฏตีติ ทสฺสนูปจารสฺเสตฺถ สมฺภวา’’ติ ลิขิตํ, ตํ ยุตฺตํฯ สวนูปจาโร เหตฺถ นทีปาเร, คามนฺตเร วา อปฺปมาณนฺติฯ อนฺธกฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ปรตีรโต นทิํ โอตริตฺวา ทสฺสนูปจารโต ทารูนิ, ปณฺณานิวา มคฺคิตฺวา อาเนติ, อนาปตฺติฯ ติจีวรานิ ปรตีเร โอตาเปติ, อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺตี’’ติ อติกฺกมิตุกามตาย ปวิฏฺฐตฺตา วุตฺตํฯ ‘‘นฺหายนาทิกิจฺเจน ปวิฏฺฐานํ กตฺเถวาลยสมฺภวา วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ คามนฺตเร ปมาณนฺติ อฏฺฐกถายํ ปรตีรโต นทิํ โอตริตฺวา ทสฺสนูปจารโต ทารูนิ ปณฺณานิ สกคามโต โถกมฺปิ ตรณวาเรน น วฏฺฏติ กิร นิกฺขมิตฺวา ปวิสิตุํฯ

อคามเก อรญฺเญติ อคามลกฺขเณ อรญฺเญติ อตฺโถฯ อิมินา อาปตฺติเขตฺตํ ทสฺสิตํฯ ยสฺมา อิทํ อาปตฺติเขตฺตํ, ตสฺมา ยา ภิกฺขุนุปสฺสยโต คามสฺส อินฺทขีลํ อติกฺกมติ, สา อสนฺเต คาเม คณมฺหา โอหียนาปตฺติํ อาปชฺชติฯ ทสฺสนสวนูปจาราภาเวปิ ปเคว คาเม อินฺทขีลาติกฺกมนกฺขเณเยว อาปชฺชติฯ สเจ ตตฺถ เอกา ภิกฺขุนี อตฺถิ, ตสฺสา ทสฺสนสวนูปจาราติกฺกมนกฺขเณ อาปชฺชติ, อรญฺญมคฺคคมนกาเล เอวายํ วิธีติ น คเหตพฺพํฯ คามโต ปน นิกฺขมนฺตี อิโต ปฏฺฐาย อาปชฺชตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อคามกํ อรญฺญ’’นฺติ วุตฺตํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อาราธิกา จ โหนฺติ สงฺคาหิกา ลชฺชินิโย, ตา โกเปตฺวา อญฺญตฺถ น คนฺตพฺพํฯ คจฺฉติ เจ, คามนฺตรนทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณมฺหา โอหียนาปตฺตีหิ น มุจฺจตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘คณมฺหา โอหียนาปตฺติ สกิํเยวาปชฺชติฯ อิตรา คาเม คาเม ปาเร ปาเร อรุเณ อรุเณ จาติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘วุตฺตญฺเหต’’นฺติอาทีนิ อสาธกานิ ยถาสมฺภวํ คเหตพฺพตฺตาฯ ‘‘มหาโพธิยงฺคณนฺติอาทิ เอวํ คามสฺส อาสนฺนฏฺฐาเนปิ อิมํ อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ

ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

[694] ปฏิวตฺตาติ ปฏิวจนํ เทนฺติฯ กมฺมโทสนฺติ ‘‘อนญฺญาย คณสฺส ฉนฺทนฺติ เอวมาที’’ติ ลิขิตํฯ กตฺตพฺพฏฺฐานโทสนฺติ โปราณาฯ การกคณสฺสาติ การกสงฺฆสฺสฯ ‘‘ภิกฺขุนิสงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา’ติ วุตฺตตฺตา การกสงฺโฆปิ อยเมวาติ เจ? ปฐมเมว การกสงฺฆํ น อามนฺเตตฺวา พลกฺกาเรนายํ ถุลฺลนนฺทา ตํ ภิกฺขุนิํ โอสาเรสี’’ติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํ, ตสฺมา การกภิกฺขูนํ สมฺมุขาปิ เตสํ อนุมติํ ปฐมํ อคฺคเหตฺวา ตํ กมฺมํ น ปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพนฺติ สิทฺธํ โหติ, ปฏิปฺปสฺสทฺธํ พลกฺกาเรน น กาตพฺพเมวาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ภิกฺขุนีปิ ทิฏฺฐาวิกมฺมํ กาตุํ ลภตี’’ติ จ ตตฺถ วุตฺตํฯ

[698] อสนฺเต กมฺมการกสงฺเฆ โอสาเรติ, อนาปตฺตีติ เอตฺถ กิตฺตาวตา อสนฺโต นาม โหตีติ? อิทํ สพฺพตฺถ น วิจาริตํฯ