2. ทุติยปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘กิสฺส ปน ตฺวํ อยฺเย ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺน’’นฺติ วจนโต, ‘‘อฏฺฐนฺนํ ปาราชิกานํ อญฺญตรํ ปาราชิกํ อชฺฌาปนฺน’’นฺติ (ปาจิ. 666) วจนโต, อนฺเต ‘‘อุทฺทิฏฺฐา โข อยฺยาโย อฏฺฐ ปาราชิกา ธมฺมา’’ติอาทิวจนโต (ปาจิ. 677), ปริวาเร ‘‘สาธารณปญฺญตฺติ อุภโตปญฺญตฺตี’’ติ (ปริ. 201) วจนโต จ ภิกฺขุนิวิภงฺคํ ปตฺวา ภควา สาธารณานิ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขูนํ อุปฺปนฺนวตฺถุสฺมิํเยว ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ฉนฺทโส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺย อนฺตมโส ติรจฺฉานคเตนปิ ปาราชิกา โหติ อสํวาสา’’ติอาทินา นเยน สวิเสสมฺปิ อวิเสสมฺปิ มาติกํ นิกฺขิปิตฺวา อนุกฺกเมน ปทภาชนํ, อาปตฺติเภทํ, ติกจฺเฉทํ, อนาปตฺติวารญฺจ อนวเสสํ วตฺวา วิตฺถาเรสิฯ สงฺคีติการเกหิ ปน อสาธารณปญฺญตฺติโยเยว อิธ วิตฺถาริตาติ เวทิตพฺพาฯ

[666] ตตฺถ ‘‘อฏฺฐนฺนํ ปาราชิกาน’’นฺติ อิทํ เกวลํ สงฺคีติการกานํเยว นยโต นิกฺขิตฺตวจนํ อิโต ปุพฺเพ ฉฏฺฐสตฺตมฏฺฐมานํ ปาราชิกานํ อปญฺญตฺตตฺตาฯ ภควตา ปน อิทํ ปญฺญาปิตมาทิสิกฺขาปทมฺปิ อุปาทาย ‘‘ฉนฺนํ ปาราชิกาน’’นฺติ วุตฺตํ สิยาฯ อิโต อุทฺธํ ปญฺญตฺตานิปิ อุปาทาย ‘‘อฏฺฐนฺนํ ปาราชิกาน’’นฺติ วจนํ อปรภาเค อุปฺปนฺนนฺติ เอกจฺเจ อาจริยาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อิทญฺจ ปาราชิกํ ปจฺฉา ปญฺญตฺตํ, ตสฺมา ‘อฏฺฐนฺน’นฺติ วิภงฺเค วุตฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํ, ตสฺมา อฏฺฐกถาจริยานํ มเตน สิทฺธเมตํ ยถาปญฺญตฺตานุกฺกมวเสเนว สงฺคีตานีติฯ ‘‘อญฺญาสิ’’นฺติ ปาโฐฯ อญฺญาสีติ น คเหตพฺโพฯ ‘‘ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนวา’’ติ วจนโต วชฺชปฏิจฺฉาทิกํ ยา ปฏิจฺฉาเทติ, สาปิ วชฺชปฏิจฺฉาทิกอาเยวาติ สิทฺธํฯ กิญฺจาปิ วชฺชปฏิจฺฉาทนํ เปมวเสน โหติ, ตถาปิ สิกฺขาปทวีติกฺกมจิตฺตํ โทมนสฺสิกเมว โหตีติ กตฺวา ‘‘ทุกฺขเวทน’’นฺติ วุตฺตํฯ

ทุติยปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[669] อิมํ อธิปฺปายมตฺตนฺติ ‘‘โจเทตฺวา สาเรตฺวา’’ติ เอตํฯ เอตฺถายํ วิจารณา – โย ภิกฺขุ อุกฺขิตฺตกภิกฺขุนา สมานทิฏฺฐิโก ลทฺธินานาสํวาสโก โหติ, โส อวนฺทนีโย, กมฺมากมฺเม อุกฺขิตฺตโก วิย น คณปูรโณ, สหเสยฺยมฺปิ น ลภติ, น ตถา ภิกฺขุนีฯ สา หิ ยาว น สมนุภฏฺฐา, ตาว คณปูรกา จ โหติ, สํวาสญฺจ ลภติฯ ลทฺธินานาสํวาสิกานุวตฺติกาปิ อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาว โหติฯ อุกฺขิตฺโต เจ กาลงฺกโต, ตทนุวตฺตโก ภิกฺขุ ลทฺธินานาสํวาสโก โหติเยวฯ ตถา วิพฺภนฺเตปิ ตสฺมิํ ติตฺถิยปกฺกนฺตเกปิ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย สามเณรภูมิยํ ฐิเตปีติ เอเกฯ เตสํ มเตน อุกฺขิตฺตเก ตถาภูเตปิ ภิกฺขุนี ตทนุวตฺติกา สมนุภาสิตพฺพาวาติ อาปชฺชติฯ สมนุภาสนกมฺมํ สงฺฆายตฺตํ, สงฺเฆน สญฺจิจฺจ ปุริมกาปตฺติํ อปเนตุํ น ยุตฺตํ วิย ขายติฯ อุกฺเขปนียกมฺมญฺจ อาปตฺติอทสฺสนมตฺเต, อปฺปฏิกมฺมมตฺเต, กุทิฏฺฐิอปฺปฏินิสฺสชฺชนมตฺเต จ กริยติ, ตสฺส อนุวตฺตนมตฺเตน สมนุภาสิตฺวา สาสนโต จาเวตพฺพานีติ น ยุตฺตนฺติ เจ? น วตฺตพฺพเมว, อิทํ อปาราชิกวตฺถูสุปิ ตปฺปสงฺคโต, อนญฺญวิสยตฺตา จ วินยสฺสฯ

ตติยปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[675] ‘‘โลกสฺสาทสงฺขาตสฺส มิตฺตสนฺถวสฺส วเสน ตํ ทสฺเสตุํ กายสํสคฺคราเคนาติ วุตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ ติสฺสิตฺถิโยติ ตีสุ อิตฺถีสุ, ติสฺโส วา อิตฺถิโยฯ ตํ น เสเวติ ตาสุ น เสวติฯ อนริยาติ อุภโตพฺยญฺชนาฯ พฺยญฺชนสฺมินฺติ อตฺตโน พฺยญฺชเนฯ น เสเวติ น เสวติฯ น จาจเรติ นาจรติฯ วณฺณาวณฺโณติ ทฺวีหิปิ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิฯ คมนุปฺปาทนนฺติ สญฺจริตฺตํฯ

[676] ‘‘นิวตฺถํ วา ปารุตํ วา’’ติ เอตฺถ นิวตฺถสฺส วา ปารุตสฺส วา วตฺถสฺส คหณํ สาทิยตีติ อตฺโถฯ

จตุตฺถปาราชิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาราชิกกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สงฺฆาทิเสสกณฺฑวณฺณนา