1. ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา

[576] ‘‘สิกฺขิตสิกฺเขนาติ จตูหิ มคฺเคหี’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ โอตาเรตฺวา นิวตฺถเมว นิสินฺนสฺส จตุรงฺคุลมตฺตํ โหติ, ตสฺมา อุโภเปเต อฏฺฐกถาวาทา เอกปริจฺเฉทา, ‘‘อฑฺฒเตยฺยหตฺถ’’นฺติ สุขุมํ, เอกปตฺตํ วา สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ ยถาฐาเนน ติฏฺฐติฯ ทุปฏฺฏํ สนฺธาย ‘‘ทฺวิหตฺถปฺปมาณมฺปี’’ติ วุตฺตนฺติ อุปติสฺสตฺเถโรฯ เอกปฏฺฏํ, ทฺวิปฏฺฏํ วา เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน ‘‘ทฺวิหตฺถปฺปมาณ’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตญฺหิ นิสฺสคฺคิยอฏฺฐกถายํ ‘‘ติริยํ ทฺวิหตฺโถปิ วฏฺฏตี’’ติ, ตญฺจ โข อลาเภ เอว ‘‘อลาเภ ติริยํ ทฺวิหตฺถปฺปมาณมฺปิ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ อิทํ สพฺพํ อธิฏฺฐานุปคํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วิรุทฺธํ ทิสฺวา สชฺเชตพฺพํฯ โน เจ สชฺเชติ, ทุกฺกฏํฯ สจิตฺตกํ ปณฺณตฺติวิชานนจิตฺเตเนว ‘‘อนาทริยํ ปฏิจฺจา’’ติ วุตฺตตฺตา, น วตฺถุวิชานนจิตฺเตน ‘‘อิทเมวํ กต’’นฺติ ชานโตปิ อาปตฺติยา อภาวโตฯ ผุสฺสเทวตฺเถรวาโทปิ เอเกน ปริยาเยน ยุชฺชติฯ ตถา อุปติสฺสตฺเถรวาโทปิฯ ปญฺญตฺเตปิ สิกฺขาปเท อปญฺญตฺเตปิ ยํ ปกติยา วชฺชํ, ตํ โลกวชฺชํฯ อิทํ ปน ปญฺญตฺเตเยว วชฺชํ, นาปญฺญตฺเต, ตสฺมา อิตรโลกวชฺเชน อสทิสตฺตา น โลกวชฺชํฯ ปณฺณตฺติโต ปฏฺฐาย วชฺชโต ปณฺณตฺติวชฺชํฯ อนาทริยจิตฺเตเนว อาปชฺชิตพฺพตฺตา สจิตฺตกํ, ตสฺส จิตฺตสฺส ติเวทนตฺตา ติเวทนํฯ ยสฺมา อนาทริยจิตฺตตา นาม เกวลํ อกุสลเมว, ตญฺจ ปกติยา วชฺชํ, ตสฺมา อิทํ โลกวชฺชํฯ สญฺจิจฺจ วีติกฺกมนํ นาม โทมนสฺสิกสฺเสว โหตีติ ทุกฺขเวทนํฯ คณฺฐิปเท ปน ‘‘ปาณาติปาตาทิ วิย นิวาสนาทิโทโส โลกครหิโต น โหตีติ ปณฺณตฺติวชฺชนฺติ ผุสฺสเทวตฺเถโร’’ติ ลิขิตํฯ

[577] วิหาเรปีติ พุทฺธุปฏฺฐานาทิกาเล, ตสฺมา ‘‘ปารุปิตพฺพ’’นฺติ อุตฺตราสงฺคกิจฺจวเสน วุตฺตํฯ ปฐมทุติยสิกฺขาปเทสุ ปริฬาหาทิปจฺจยา กปฺปติ, น อนฺตรฆรปฏิสํยุตฺเตสุฯ