5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

[456] ‘‘กายํ วา กายปฏิพทฺธํ วา’’ติ (ปาจิ. 456) วจนโต กายาทีสุ ยํ อุจฺจาเรติ , ตํ ตลํ นามฯ ตลเมว ตลสตฺติกํฯ โปถนสมตฺถฏฺเฐน สตฺติกนฺติ เอเกฯ ตํ ‘‘อุปฺปลปตฺตมฺปี’’ติ อิมินา นิยเมติฯ เอวํ กุปิตา หิ โกปวเสน โปถนาสมตฺถตํ อวิจาเรตฺวา ยํ กิญฺจิ หตฺถคตํ ปฏิกฺขิปนฺติ, สุขสมฺผสฺสมฺปิ โหตุ, ปาจิตฺติยเมวฯ ยสฺมา ปหริตุกามตาย ปหเฏ ปุริเมน ปาจิตฺติยํฯ เกวลํ อุจฺจาเรตุกามตาย อุคฺคิรณมตฺเต กเต อิมินา ปาจิตฺติยํฯ อิมินา ปน วิรชฺฌิตฺวา ปหาโร ทินฺโน, ตสฺมา น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํฯ กิมิทํ ทุกฺกฏํ ปหารปจฺจยา, อุทาหุ อุคฺคิรณปจฺจยาติ? ปหารปจฺจยา เอว ทุกฺกฏํฯ ปุริมํ อุคฺคิรณปจฺจยา ปาจิตฺติยนฺติ สทุกฺกฏํ ปาจิตฺติยํ ยุชฺชติฯ ปุริมญฺหิ อุคฺคิรณํ, ปจฺฉา ปหาโรฯ น จ ปจฺฉิมปหารํ นิสฺสาย ปุริมํ อุคฺคิรณํ อนาปตฺติวตฺถุกํ ภวิตุมรหตีติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ ‘‘เตน ปหาเรน หตฺถาทีสุ ยํ กิญฺจิ ภิชฺชติ, ทุกฺกฏเมวา’’ติ อิมินาปิ ปหารปจฺจยา ทุกฺกฏํฯ อุคฺคิรณํ ยถาวตฺถุกเมวาติ สิทฺธํ, สุฏฺฐุ วีมํสิตพฺพํฯ ‘‘ติรจฺฉานาทีนํ อสุจิกรณาทีนิ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวาปิ อุคฺคิรนฺตสฺส โมกฺขาธิปฺปาโย เอวา’’ติ วทนฺติฯ

ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา

[462] อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสญฺญี อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสนาติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิกายสํสคฺคาทินา สงฺฆาทิเสสาปตฺติยา วตฺถุนาติ เวทิตพฺพํฯ น หิ อนุปสมฺปนฺนสฺส สงฺฆาทิเสสาปตฺติ นาม อตฺถิฯ

อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

[468] อูนวีสติวสฺโส มญฺเญติ เอตฺถ สยํ สญฺญาย ตถา อมญฺญนฺโต กุกฺกุจฺจุปฺปาทนตฺถํ ‘‘มญฺเญ’’ติ วทนฺโต กิํ มุสาวาเทน กาเรตพฺโพติ? น สิยา องฺคสมฺปตฺติยา, น จ เกวลํ ‘‘มญฺเญ’’ติ อิมินา นิยมโต องฺคสมฺปตฺติ โหติฯ ปรมตฺถวิหิตํ กตฺถจิ โหติฯ ‘‘อุทกํ มญฺเญ อาทิตฺต’’นฺติอาทิมฺหิ ปโร กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาเทตุ วา , มา วา, ตํ อปฺปมาณนฺติ มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘กุกฺกุจฺจุปฺปาทน’’นฺติ ตสฺส อธิปฺปายวเสน วุตฺตนฺติฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา

[473] อิเมสํ สุตฺวาติ เอตฺถ ‘‘วจน’’นฺติ ปาฐเสโสฯ เอกปริจฺเฉทานีติ สิยา กิริยา สิยา อกิริยาติ อิมินา นเยน เอกปริจฺเฉทานิฯ เอตฺถ กิญฺจาปิ อญฺญวาทกปจฺจยาปตฺติ กิริยา จ วิเหสกปจฺจยาปตฺติ อกิริยา จ, ตทุภยํ ปน เอกสิกฺขาปทนฺติ กตฺวา ตํ อญฺญวาทกสงฺขาตํ สิกฺขาปทํ สิยา กิริยา ปฐมสฺส วเสน, สิยา อกิริยา ทุติยสฺส วเสนาติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา

[474] ‘‘ธมฺมิกานํ กมฺมาน’’นฺติ (ปาจิ. 475) วจนโต เอกจฺเจ ภิกฺขู ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ‘‘ฉนฺทํ ทมฺมี’’ติ ฉนฺทํ เทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตเมว, น ปฏิปตฺติฯ อธมฺมํ นิสฺสาย ขิยฺยติ, ตํ วา อุกฺโกเฏติ, อนาปตฺติ เนว โหตีติ? น, ตถา ฉนฺททานกาเล อกตฺวา ปจฺฉา อธมฺมกมฺมขิยฺยนาทิปจฺจยา อนาปตฺติวาเร วุตฺตตฺตาฯ อธมฺเมน วา วคฺเคน วา น กมฺมารหสฺส วา กมฺมกรณปจฺจยา อาปตฺติโมกฺขกรณโต อวิเสสเมว ตถาวจนนฺติ เจ? น, ฉนฺททานกาเล อธมฺมกมฺมกรณานุมติยา อภาวโต, การกสฺเสว วชฺชปฺปสงฺคโต จฯ คณสฺส ทุกฺกฏนฺติ เจ? ปาริสุทฺธิฉนฺททายกาว เต, น คโณ อกมฺมปฺปตฺตตฺตา, ปริวาเรปิ (ปริ. 482 อาทโย) กมฺมวคฺเค กมฺมปฺปตฺตฉนฺททายกา วิสุํ วุตฺตาฯ ตถาปิ อธมฺมกมฺมสฺส ฉนฺโท น ทาตพฺโพ เทนฺเต อกปฺปิยานุมติทุกฺกฏโตฯ ตตฺถ หิ โยชนทุกฺกฏโต น มุจฺจนฺตีติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ

กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ