เมนู

2. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา

[438] อาปตฺติญฺจ สติสมฺโมสายาติ เอตฺถ จ-สทฺโท กตฺตพฺพญฺจ น กโรตีติ ทีเปติ, น จตฺตาริ เอวาติ วุตฺตํ โหติฯ รฏฺเฐกเทโส ชนปโทฯ พุทฺธกาเล อริฏฺฐกณฺฏกา สาสนปจฺจตฺถิกาฯ ‘‘นาลํ อนฺตรายายา’’ติ วจเนน หิ เต ภควโต อสพฺพญฺญุตํ ทีเปนฺติฯ ปรินิพฺพุเต ภควติ ทสวตฺถุทีปกา วชฺชิปุตฺตกาฯ เต หิ วินยสาสนปจฺจตฺถิกาฯ ปรูปหาราทิวาทา ปน สุตฺตนฺตาภิธมฺมปฺปจฺจตฺถิกาฯ เก ปน เต? เอกจฺเจ มหาสงฺฆิกาทโย, น สพฺเพติ ทีปนตฺถํ ‘‘ปรูปหารา…เป.… วาทา’’ติ วิเสสนวจนมาหฯ ตตฺถ เย กุหกา ปาปิจฺฉกา อภูตํ อุลฺลปิตฺวา ปฏิลทฺธวรโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา มุฏฺฐสฺสตี นิทฺทํ โอกฺกมิตฺวา สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ ปตฺตา, อญฺเญหิ ตํ ทิสฺวา ‘‘อตฺถิ อรหโต สุกฺกวิสฺสฏฺฐี’’ติ วุตฺเต ‘‘มารกายิกา อุปสํหรนฺตี’’ติ วตฺวา ชนํ วญฺเจนฺติฯ เย จ สมฺมาปฏิปนฺนา อกุหกา, เตปิ ตํ วจนํ สุตฺวา เกจิ ตํทิฏฺฐิกา โหนฺติ อธิมานิโน จฯ อตฺตโน สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ ปสฺสิตฺวาปิ นาธิมุจฺจนฺติ, อนธิคเต อธิกตสญฺญิโนว โหนฺติฯ ตถา อตฺถิ อรหโต อญฺญาณกงฺขาวิตรณา นามโคตฺตาทีสุ วิย สจฺเจสุ ปรวิตรณา ปเรหิ ปญฺญตฺตา นามานีติ อธิปฺปาโย ยถาสมฺภวํ โยเชตพฺโพฯ ตตฺถ วินยธโร ‘‘อฏฺฐานเมตํ, ภิกฺขเว, อนวกาโส , ยํ อรหโต อสุจิ มุจฺเจยฺย (กถา. 313; มหาว. 353)ฯ ทิฏฺฐธมฺมา…เป.… อปรปฺปจฺจยา สตฺถุสาสเน’’ติอาทีนิ (มหาว. 30) สุตฺตปทานิ ทสฺเสตฺวา เต สาสนปจฺจตฺถิเกสุ นิคฺคหิตํ นิคฺคณฺหาตีติ อธิปฺปาโยฯ อิตเร ‘‘ปริยตฺติ มูล’’นฺติ วาทิโนฯ ‘‘ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน’’ติ นิทานวเสน วุตฺตํฯ ตถาคตสฺส วิภงฺคปทานิ สิทฺธานิฯ สิทฺเธเยว กิํ อิมสฺส องฺคานิ? ครหิตุกามตา อุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก สิกฺขาปทวิวณฺณนญฺจาติฯ

วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา

[444] โมหนสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

4. ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา

[452] รตฺตจิตฺโตติ กายสํสคฺคราเคนฯ วิเหเฐตุกามํ ปน ทิสฺวา ‘‘สเจ อหํ อิมํ มาเรมิ, นตฺถิ เม โมกฺโข’’ติ จินฺเตตฺวา กุปิโต สตฺตสญฺญํ ปุเรกฺขตฺวา ปหารํ เทติ, ตสฺส ยถาวตฺถุกเมวฯ

ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

[456] ‘‘กายํ วา กายปฏิพทฺธํ วา’’ติ (ปาจิ. 456) วจนโต กายาทีสุ ยํ อุจฺจาเรติ , ตํ ตลํ นามฯ ตลเมว ตลสตฺติกํฯ โปถนสมตฺถฏฺเฐน สตฺติกนฺติ เอเกฯ ตํ ‘‘อุปฺปลปตฺตมฺปี’’ติ อิมินา นิยเมติฯ เอวํ กุปิตา หิ โกปวเสน โปถนาสมตฺถตํ อวิจาเรตฺวา ยํ กิญฺจิ หตฺถคตํ ปฏิกฺขิปนฺติ, สุขสมฺผสฺสมฺปิ โหตุ, ปาจิตฺติยเมวฯ ยสฺมา ปหริตุกามตาย ปหเฏ ปุริเมน ปาจิตฺติยํฯ เกวลํ อุจฺจาเรตุกามตาย อุคฺคิรณมตฺเต กเต อิมินา ปาจิตฺติยํฯ อิมินา ปน วิรชฺฌิตฺวา ปหาโร ทินฺโน, ตสฺมา น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏํฯ กิมิทํ ทุกฺกฏํ ปหารปจฺจยา, อุทาหุ อุคฺคิรณปจฺจยาติ? ปหารปจฺจยา เอว ทุกฺกฏํฯ ปุริมํ อุคฺคิรณปจฺจยา ปาจิตฺติยนฺติ สทุกฺกฏํ ปาจิตฺติยํ ยุชฺชติฯ ปุริมญฺหิ อุคฺคิรณํ, ปจฺฉา ปหาโรฯ น จ ปจฺฉิมปหารํ นิสฺสาย ปุริมํ อุคฺคิรณํ อนาปตฺติวตฺถุกํ ภวิตุมรหตีติ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ ‘‘เตน ปหาเรน หตฺถาทีสุ ยํ กิญฺจิ ภิชฺชติ, ทุกฺกฏเมวา’’ติ อิมินาปิ ปหารปจฺจยา ทุกฺกฏํฯ อุคฺคิรณํ ยถาวตฺถุกเมวาติ สิทฺธํ, สุฏฺฐุ วีมํสิตพฺพํฯ ‘‘ติรจฺฉานาทีนํ อสุจิกรณาทีนิ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวาปิ อุคฺคิรนฺตสฺส โมกฺขาธิปฺปาโย เอวา’’ติ วทนฺติฯ

ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา

[462] อุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสญฺญี อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสนาติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิกายสํสคฺคาทินา สงฺฆาทิเสสาปตฺติยา วตฺถุนาติ เวทิตพฺพํฯ น หิ อนุปสมฺปนฺนสฺส สงฺฆาทิเสสาปตฺติ นาม อตฺถิฯ

อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

[468] อูนวีสติวสฺโส มญฺเญติ เอตฺถ สยํ สญฺญาย ตถา อมญฺญนฺโต กุกฺกุจฺจุปฺปาทนตฺถํ ‘‘มญฺเญ’’ติ วทนฺโต กิํ มุสาวาเทน กาเรตพฺโพติ? น สิยา องฺคสมฺปตฺติยา, น จ เกวลํ ‘‘มญฺเญ’’ติ อิมินา นิยมโต องฺคสมฺปตฺติ โหติฯ ปรมตฺถวิหิตํ กตฺถจิ โหติฯ ‘‘อุทกํ มญฺเญ อาทิตฺต’’นฺติอาทิมฺหิ ปโร กุกฺกุจฺจํ อุปฺปาเทตุ วา , มา วา, ตํ อปฺปมาณนฺติ มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘กุกฺกุจฺจุปฺปาทน’’นฺติ ตสฺส อธิปฺปายวเสน วุตฺตนฺติฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ