[326-8] ปสุปาลกาติ อชปาลกาฯ เยน มชฺชติ, ตสฺส พีชโต ปฏฺฐายฯ เกจิ ‘‘สจิตฺตกปกฺเข จิตฺตํ อกุสลเมวาติ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปฐมปาราชิกวณฺณนา) วุตฺตตฺตา วตฺถุํ ชานิตฺวา ปิวโต อกุสล’’นฺติ วทนฺติฯ เอวํ สติ ‘‘อกุสเลเนว ปาตพฺพตายาติ น วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต ‘‘สจิตฺตกปกฺขเมว สนฺธายา’’ติ วทนฺติฯ เอวํ สติ ‘‘กุสลากุสลาพฺยากตจิตฺตนฺติ วตฺตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต ตมฺปิ ‘‘ตพฺพหุลนเยน วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ กงฺขาวิตรณิยมฺปิ อวิเสเสตฺวา ‘‘อกุสลจิตฺต’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺฐ. สุราปานสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘ตํ อกุสเลเนว ปิวตี’’ติ วทนฺตีติฯ

สุราปานสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. องฺคุลิปโตทกสิกฺขาปทวณฺณนา

[330] องฺคุลิปโตทกสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

3. หสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา

[336] ตติเย กถํ ติเวทนํ? หสาธิปฺปาเยเนว ‘‘ปรสฺส ทุกฺขํ อุปฺปาเทสฺสามี’’ติ อุทกํ ขิปนฺตสฺส ทุกฺขเวทนํฯ เสสํ อุตฺตานํฯ

อิทํ สญฺญาวิโมกฺขญฺเจ, ติกปาจิตฺติยํ กถํ;

กีฬิตํว อกีฬาติ, มิจฺฉาคาเหน ตํ สิยาฯ

เอตฺตาวตา กถํ กีฬา, อิติ กีฬายํ เอวายํ;

อกีฬาสญฺญี โหเตตฺถ, วินยตฺถํ สมาทเยฯ

เอกนฺตากุสโล ยสฺมา, กีฬายาภิรตมโน;

ตสฺมา อกุสลํ จิตฺตํ, เอกเมเวตฺถ ลพฺภตีติฯ

หสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[344] ‘‘โลกวชฺชํ อติกฺกมิตฺวา ‘อิทํ อมฺหากํ อาจริยุคฺคโห’ติ วทนฺตสฺส น วฏฺฏตี’’ติ ลิขิตํฯ ยํ สํกิลิฏฺเฐเนว จิตฺเตน อาปชฺชติ, ยํ วา อริยปุคฺคโล อปญฺญตฺเต สิกฺขาปเท อชฺฌาจรติ, อิทํ โลกวชฺชนฺติ สพฺพตฺถิกวาทีอาทีนิ อาจริยกุลานิฯ ตตฺถ ทุติยตติยวิกปฺโป อิธ น อธิปฺเปโต เสขิยานํ โลกวชฺชตฺตาฯ

คารยฺโห อาจริยุคฺคโหติ เอตฺถ ‘‘ยสฺมา อุจฺฉุรโส สตฺตาหกาลิโก, ตสฺส กสโฏ ยาวชีวิโก, ทฺวินฺนํเยว สมวาโย อุจฺฉุยฏฺฐิ, ตสฺมา วิกาเล อุจฺฉุยฏฺฐิํ ขาทิตุํ วฏฺฏติ คุฬหรีฏกํ วิยา’ติ เอวมาทิโก สมฺปติ นิพฺพตฺโต คารยฺหาจริยวาโท น คเหตพฺโพ’’ติ จ, ปณฺณตฺติวชฺเช ปน วฏฺฏตีติ ‘‘น ปตฺตหตฺเถน กวาโฏ ปณาเมตพฺโพ’ติ อิมสฺส ‘เยน หตฺเถน ปตฺโต คหิโต, เตน หตฺเถน น ปณาเมตพฺโพ, อิตเรน ปณาเมตพฺโพ’ติ อตฺถํ คเหตฺวา ตถา อาจรนฺโต น อาปตฺติยา กาเรตพฺโพฯ ‘ตถา พุทฺธโพธิเจติยานํ ปุปฺผํ คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ ตถา อาจรนฺโต’’ติ จฯ ตถา อาจรติ อภยคิริวาสิโกฯ มหาวิหารวาสิโน เจ เอวํ วทนฺติ, ‘‘มา เอวํ วทา’’ติ อปสาเทตพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุตฺตํ สุตฺตานุโลมญฺจ อุคฺคหิตกานํเยวา’’ติอาทิฯ ‘‘อิทํ สพฺพํ อุปติสฺสตฺเถโร อาหา’’ติ จ วุตฺตํฯ ‘‘สุตฺตานุโลมํ อฏฺฐกถา’’ติ ลิขิตํฯ

อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

[345] ภิํสาปนสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

6. โชติสิกฺขาปทวณฺณนา

[354] ‘‘วิสิพฺพนาเปกฺโข’’ติ วจนโต ยสฺส อเปกฺขา นตฺถิ, ตสฺส อนาปตฺติฯ

โชติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นหานสิกฺขาปทวณฺณนา

[364] นหานสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ