5. ปฐมปวารณสิกฺขาปทวณฺณนา

[236] ยาวทตฺถปวารณาย ปวาริตา กิญฺจาปิ ‘‘ปวาริตา’’อิจฺเจว อธิปฺเปตา อฏฺฐุปฺปตฺติยาว, อถ โข ปจฺฉิมาว อิธาธิปฺเปตาฯ

[237] ‘‘อลเมตํ สพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา อติริตฺตํ นาม โหติฯ ภิกฺขุสฺส อิทมฺปิ เต อธิกํ, อิโต อญฺญํ น ลจฺฉตีติ กิร อตฺโถฯ

[238-9] ‘‘อสนํ ปญฺญายตี’’ติ เอเตเนว ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ เอตสฺส สิทฺธตฺตา วิสุํ อตฺถสิทฺธิ นตฺถิฯ ยทิ อตฺถิ, องฺคานํ ฉกฺกตฺตทสฺสนนฺติฯ วุตฺตมฺปิ เจตนฺติอาทิ ปวารณงฺคานํ ปญฺจกตฺตทสฺสนํฯ วรโกติ โย โกจิ วรโกฯ ‘‘ปวารณํ ปน ชเนติเยวาติ วิสุํ สิตฺถํ โวทกํ กโรนฺติ, ปวารณํ น ชเนติฯ ยาคุํ วา ปิวนฺโต ปฐมํ อุทกํ ปิวติ, วฏฺฏติฯ อวสิฏฺฐํ เหฏฺฐาสิตฺถํ ปวารณํ น ชเนตี’’ติ ลิขิตํฯ อุปติสฺสตฺเถโร ‘‘ชเนติเยวา’’ติ วทติ, ตํ น อิจฺฉนฺติ อาจริยาฯ ภชฺชิตปิฏฺฐนฺติ ตณฺฑุลจุณฺณเมวฯ ภชฺชิตสตฺตุโย ปิณฺเฑตฺวา กตโมทโก สตฺตุโมทโกฯ

‘‘ยาคุสิตฺถมตฺตาเนว ทฺเว…เป.… ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรตี’’ติ วุตฺตตฺตา ปรจงฺกมจฺฉาทโย ปกฺขิปิตฺวา ปกฺกยาคุํ ปิวนฺโต สเจ อญฺญํ ตาทิสํเยว ปฏิกฺขิปติ, ปวารณา น โหตีติ กิร ธมฺมสิริตฺเถโรฯ สเจ อญฺญํ ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรติฯ กสฺมา? อสนสงฺขาตสฺส วิปฺปกตโภชนสฺสาภาวโตฯ โภชนสาลายํ ภุญฺชนฺโต เจ, อตฺตโน อปาปุณนโกฏฺฐาสํ อภิหฏํ ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรติฯ กามํ ปฏิกฺขิปติ, ปตฺเต ปน อารามิโก อากิรติ, ตโต ภุญฺชิตุํ น วฏฺฏติฯ อิทญฺหิ พุทฺธปฺปฏิกุฏฺฐอเนสนาย อุปฺปนฺเนเยว สงฺคหํ คจฺฉติฯ ยถา หิ สงฺฆโต อุทฺธฏปิณฺฑํ ทุสฺสีโล เทติ, ตํ ปฏิกฺขิปติ, น ปวาเรติ, เอวํสมฺปทมิทํฯ ‘‘วิสภาโค ลชฺชี เจ เทติ, ตํ เตน สมฺโภคํ อกตฺตุกามตาย ปฏิกฺขิปติ, ปวาเรตีติ อปเร’’ติ วุตฺตํฯ ปริเวสนายาติ ภตฺตคฺเคฯ ‘‘มํเสน รสํ, มํสญฺจ รสญฺจ มํสรสนฺติ อาปชฺชนโต ‘มํสรส’นฺติ วุตฺเต ปฏิกฺเขปโต โหติ, มํสสฺส รสํ มํสรสนฺติ วิคฺคโห นาธิปฺเปโต’’ติ วุตฺตํฯ มํสกรมฺพโก นาม…เป.… วฏฺฏตีติ สุทฺธยาคุ เอว โหติฯ

อปฺปวารณมิสฺสกกรมฺพโกเยว โหติ, ตสฺมา น ปวาเรติ, เตน วุตฺตํ ปรโต ‘‘อิทญฺจ กรมฺพเกน น สมาเนตพฺพ’’นฺติอาทิ, ตสฺมา ‘‘ตํ อภิหริตฺวา กญฺชิยํ คณฺหถา’ติ วทนฺตํ ปฏิกฺขิปติ, ปวารณา น โหตี’’ติ จ ‘‘มิสฺสกยาคุํ คณฺหถา’ติ อวุตฺตตฺตา ‘สมฺมิสฺสิตํ วิสุํ กตฺวา เทตี’ติ วุตฺตตฺตา’’ติ จ วุตฺตํ, ยสฺมา ยาคุมิสฺสกนฺติ เอตฺถ ปททฺวเย ปวารณารหสฺส นามคฺคหณํ นตฺถิ, ตสฺมา ตตฺร เจ ยาคุ พหุตรา วา โหติ สมสมา วา, น ปวาเรติฯ กสฺมา? ตตฺถ อภิหารกปฏิกฺเขปกานํ ยาคุสญฺญตฺตาฯ ยาคุ เจ มนฺทา, ภตฺตํ พหุตรํ, ปวาเรติฯ กสฺมา? เตสํ อุภินฺนมฺปิ ตตฺถ ภินฺนสญฺญตฺตาติ ตกฺโก อาจริยสฺสฯ ภตฺตมิสฺสเก ปวารณารหสฺส นามสฺส สพฺภาวโต สพฺพทา ปวาเรติ เอวฯ มิสฺสเก ปน วุตฺตนเยน การณํ วตฺตพฺพํฯ วิสุํ กตฺวา เทตีติ ยถา ภตฺตสิฏฺฐํ น ปตติ, ตถา คาฬฺหํ หตฺเถน ปีเฬตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา เทติฯ

อกปฺปิยกตนฺติ เอตฺถ ‘‘กปฺปิยํ อการาปิเตหิ กทลิปฺผลาทีหิ สทฺธิํ อติริตฺตํ กปฺปิยํ การาเปตฺวาปิ ตํ กทลิปฺผลาทิํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ อมิสฺสกรสตฺตา ปุน ตานิ กปฺปิยํ การาเปตฺวา อญฺญสฺมิํ ภาชเน ฐเปตฺวา อติริตฺตํ กาเรตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ กสฺมา? ปุพฺเพ เตสุ วินยกมฺมสฺส อนารุฬฺหตฺตา’’ติ วทนฺติฯ ‘‘ภุตฺตาวินา จ ปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กต’’นฺติ วจนโต ภุตฺตาวินา อปฺปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน กตฺตพฺพนฺติ สิทฺธํ, ตสฺมา ‘‘ปาโตว อทฺธานํ คจฺฉนฺเตสุ ทฺวีสุ เอโก ปวาริโต อวุฏฺฐิโต ตตฺถ นิสีทติ, โส อิตเรน ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธํ ภิกฺขํ อตฺตนา อภุตฺวาปิ ‘อลเมตํ สพฺพ’นฺติ กาตุํ ลภติ เอวา’’ติ วุตฺตํ, ตํ สุกฺกปกฺเข ‘‘ภุตฺตาวินา กตํ โหตี’’ติ อิมินาว สิทฺธํ, ตสฺมิํ ปกฺเข อตฺตโน สตฺตงฺคานิ น ปูเรนฺติ, กณฺหปกฺเข ปฏิภาเคน สตฺต วุตฺตานีติ เวทิตพฺพํฯ ภุตฺตาวินา อปฺปวาริเตน อาสนา วุฏฺฐิเตน, อวุฏฺฐิเตน วา กตํ โหติ, วฏฺฏติฯ ‘‘ปวาริเตน อาสนา อวุฏฺฐิเตเนวา’’ติ อิมํ ปน อตฺถวิกปฺปํ ทีเปตุํ ‘‘สตฺตงฺคานิ วุตฺตานี’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ โส ปุน กาตุํ น ลภติ ปฐมํ กตสฺส ปุน เตเนว กตฺตพฺพปฺปสงฺคโตฯ ยญฺจ อกตํ, ตํ กตฺตพฺพนฺติ หิ วุตฺตํฯ อถ โสว ปฐโม ปุน กตฺตุกาโม โหติ, อญฺญสฺมิํ ภาชเน ปุพฺเพ อกตํ กาตุํ ลภติฯ ทุติโย ปฐมภาชเนปิ กาตุํ ลภติฯ ‘‘เยน อกตํ, เตน กาตพฺพ’’นฺติ หิ วุตฺตํฯ

อิมเมวตฺถํ สนฺธาย ‘‘เยน ยํ ปฐมํ กปฺปิยํ กตํ, ตเมว โส ปุน กาตุํ น ลภติ, อญฺเญน กาตพฺพ’’นฺติ ลิขิตํฯ ตตฺถ ตนฺติ ตํ ปฐมํ กตนฺติ อตฺโถฯ เปเสตฺวา กาเรตพฺพนฺติ เอตฺถ อนุปสมฺปนฺโน เจ คโต, ตตฺรฏฺเฐน เอเกน ภิกฺขุนา ปฏิคฺคาเหตฺวา อปเรน กาเรตพฺพนฺติ ตตฺถ เอโกว เอวเมว กาตุํ น ลภตีติฯ ‘‘ยํ กิญฺจิ คิลานํ อุทฺทิสฺสา’ติอาทิวจนโต วิหาราทีสุ คิลานสฺส ปาปุณนโกฏฺฐาสมฺปิ คิลานาติริตฺตํ นาม, ตสฺมา วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ อาหารตฺถายาติ วิกาเล เอวาติ เอเกฯ

[241] กายกมฺมํ อชฺโฌหรณโตฯ วจีกมฺมํ วาจาย ‘‘อติริตฺตํ กโรถ ภนฺเต’’ติ อการาปเนนาติ เวทิตพฺพํฯ

ปฐมปวารณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยปวารณสิกฺขาปทวณฺณนา

[243] สาธารณเมวาติ สพฺพปวารณานํ สาธารณํ ‘‘ยาวตฺตกํ อิจฺฉสี’’ติ อิทํฯ

ทุติยปวารณสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วิกาลโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[247-9] นฏานํ นาฏกานิ นฏนาฏกานิ, สีตาหรณาทีนิฯ มูลญฺจ ตํ ขาทนียญฺจาติ มูลขาทนียํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ปิฏฺฐนฺติ จุณฺณํฯ ขารกมูลนฺติ ยูปสมูลํฯ จจฺจุมูลํ เนฬิยมูลํฯ ตมฺพกํ วจํฯ ตณฺฑุเลยฺยกํ จูฬกุหุฯ วตฺถุเลยฺยกํ มหากุหุฯ วชกลิ นิโกฏฺฐํฯ ชชฺฌรี หิรโตฯ

โกฏฺฐํ ชรฏฺฐํ วุจฺจติฯ คณฺฐิ มุหุกุลมุทุ วิจยตฺถ วชมุชุ วทุฬวิฯ

วชฺชเยติเม กิํสุกํ, หลิทฺทิฯ กเสรุโก, กฏิพลวนฺติ ตสฺส นามํฯ อมฺพาฏกํ อมูลกํ ปิฒล กกฺกุลฯ มสาลุ กินฬฯ อาลุว กฬิ ตฑฺฒิอฬิ อลส กฏิสฺสล นเมทติ เมรฯ สิคฺคุ สีริ โกฬ กาลกํ เนกฬวิฯ ขีรวลฺลิกนฺโท ตุมูโรริโย โหติฯ สงฺขโต โธวนเมวฯ อยํ ‘‘ปริสงฺขาโร’’ติ ลิขิตํฯ ขีรกาโกลี กิริกเวฬิฯ ชีวิกํ ชีวิหิฯ อุสภก อุมฺมสุวิยิฯ