[220] ‘‘ทฺเว ตโย เอกโตติ เยปิ อกปฺปิยนิมนฺตนํ สาทิยิตฺวา’’ติอาทิวจเนน อกปฺปิยนิมนฺตนปจฺจยา เอว อนาปตฺติ, วิญฺญตฺติโต อาปตฺติเยวาติ ทีเปติฯ อนิมนฺติโต จตุตฺโถ ยสฺส ตเทตํ อนิมนฺติตจตุตฺถํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ปเวเสตฺวาติ นิสีทาเปตฺวาฯ จีวรทานสมยลทฺธกจตุกฺกํ จีวรการสมยลทฺธกจตุกฺกนฺติ เอวมาทีนิฯ ตานิ จาติ เยหิ โภชเนหิ วิสงฺเกโต นตฺถิ, ตานิฯ มหาเถเรติ อุปสมฺปนฺเนฯ อฏฺฐตฺวาติ ฐิเตน นิมิตฺตํ ทสฺสิตํ โหติฯ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวาติ รถิกาทีสุ ภิกฺขุสมีเป คนฺตฺวาฯ อิมสฺมิํ ปน สิกฺขาปเท กตฺถจิ โปตฺถเก ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํฯ เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูน’’นฺติ ปาโฐ ทิสฺสติฯ กตฺถจิ ‘‘ภุญฺชิตุ’’นฺติ วตฺวา ‘‘เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถา’’ติ ปาโฐ, อยํ โสภโนฯ

คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[221] อธิฏฺฐิตาติ นิจฺจปฺปวตฺตาฯ พทรจุณฺณสกฺกราทีหิ โยชิตํ พทรสาฬวํฯ กิรกมฺมกาเรนาติ กิรสฺส กมฺมกาเรนฯ

[226] ‘‘วิกปฺเปตฺวา คณฺหาหี’’ติ เอตฺถาหุ โปราณตฺเถรา ‘‘ภควโต สมฺมุขา อวิกปฺเปตฺวา เคหโต นิกฺขมิตฺวา รถิกาย อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน สนฺติเก วิกปฺเปสิ, วิกปฺเปนฺเตน ปน ‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’ติ วตฺตพฺพํ, อิตเรน วตฺตพฺพํ ‘ตสฺส สนฺตกํ ปริภุญฺช วา ยถาปจฺจยํ วา กโรหี’’’ติฯ ปญฺจสุสหธมฺมิเกสูติ สมฺมุขา ฐิตสฺส สหธมฺมิกสฺส ยสฺส วิกปฺเปตุกาโม, ตํ สหธมฺมิกํ อทิสฺวา คหฏฺฐสฺส วา สนฺติเก, สยเมว วา ‘‘ปญฺจสุ สหธมฺมิเกสุ อิตฺถนฺนามสฺส วิกปฺเปมี’’ติ วตฺวา ภุญฺชิตพฺพนฺติ เอเก, เอวํ สติ เถโร ตสฺมิํเยว นิสินฺโนว ตถา วาจํ นิจฺฉาเรตฺวา ปฏิคฺคณฺหาตีติ ตกฺโก ทิสฺสติฯ

มหาปจฺจริยาทีสุ ปน ปรมฺมุขา วิกปฺปนาว วุตฺตา, สา ‘‘เตน หานนฺท, วิกปฺเปตฺวา คณฺหาหี’’ติ อิมินา สเมติ, ตถาปิ มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ตสฺมา โย ภิกฺขุ ปญฺจสุ สหธมฺมิเกสุ อญฺญตรสฺส ‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ ตุยฺหํ ทมฺมี’ติ วา ‘วิกปฺเปมี’ติ วา เอวํ สมฺมุขา วา ‘อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’ติ วา ‘วิกปฺเปมี’ติ วา เอวํ ปรมฺมุขา วา’’ติ วจนโต สหธมฺมิกสฺส สนฺติเก เอว วตฺตพฺพํ, น สยเมวาติ ทิสฺสติฯ ยสฺมา อยํ ปจฺฉิมนโย โปราณคณฺฐิปเทนปิ สเมติ, ตสฺมา อิธ มาติกาฏฺฐกถานุสาเรน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ กิญฺจาปิ ‘‘เต มนุสฺสา…เป.… โภชนมทํสู’’ติ วจนโต อกปฺปิยนิมนฺตนํ ปญฺญายติ, ตถาปิ เถรสฺส กุกฺกุจฺจุปฺปตฺติการเณน ภตฺเตน โส นิมนฺติโตติ เวทิตพฺโพฯ อญฺญถา ปรโต ‘‘ทฺเว ตโย นิมนฺตเน เอกโต ภุญฺชตี’’ติ วจเนน, อนาปตฺติวาเรน จ วิรุชฺฌติฯ

[229] เอตฺถายํ วิจารณา – ‘‘อญฺโญ มนุสฺโส ปตฺตํ คณฺหาติ, น ทาตพฺพ’’นฺติ วจนโต อปรภาเค อกปฺปิยนิมนฺตเนน นตฺถิ ปโยชนํ, ปุพฺพภาเคเยว อกปฺปิยนิมนฺตเนน ปโยชนนฺติ สฺเวปิ ภนฺเต อาคจฺเฉยฺยาถาติ เอตฺถ กตรํ อกปฺปิยนิมนฺตนํ, ตสฺมา อธิปฺปาโย เจตฺถ ปมาณนฺติฯ น, ‘‘ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺตํ ภุญฺชติ, อาปตฺตี’’ติ วจนโตติฯ ตตฺถ ‘‘สฺเวปิ ภนฺเต’’ติ เอตฺถ ยถา วจนมตฺตํ อคฺคเหตฺวา อกปฺปิยนิมนฺตนกฺกเมน อตฺโถ คหิโต, ตถา ‘‘ปิณฺฑาย จริตฺวา’’ติ เอตฺถาปิ อนฺตรา อกปฺปิยนิมนฺตเนน ลทฺธภตฺตํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ ปิณฺฑาย หิ จรนฺตํ ทิสฺวา ‘‘เอตฺถ, ภนฺเต, ภตฺตํ คณฺหถา’’ติ ทินฺนมฺปิ อกปฺปิยนิมนฺตเนน ลทฺธํ นาม โหติฯ โวหาเรน ปน ‘‘ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺต’’นฺติ วุจฺจติ, เอวํสมฺปทมิทํ ทฏฺฐพฺพํฯ อญฺญถา มาติกาฏฺฐกถายํ ‘‘คณโภชเน วุตฺตนเยเนว ปญฺจหิ โภชเนหิ นิมนฺติตสฺส…เป.… ปรสฺส ปรสฺส โภชเน’’ติ วุตฺตวจนวิโรโธฯ อิทญฺหิ วจนํ เยน ปฐมํ นิมนฺติโต, ตโต ปฐมนิมนฺติตํ อาทาย คโต ปรสฺส ปรสฺส นิมนฺตนกทายกสฺส โภชเนติ อตฺถปริทีปนโต นิมนฺตนโต ลทฺธภตฺตสฺส โภชเนเยว อาปตฺตีติ ทีเปติฯ ‘‘ทฺเว ตโย นิมนฺตเน เอกโต’’ติ วจเนนปิ สเมติ, อญฺญถา ‘‘เยน นิมนฺติโต, ตสฺส โภชนโต ปรสฺส โภชเน’’ติ เอตฺตกํ วตฺตพฺพํ สิยา, ปาฬิยํ วา ‘‘นิมนฺตเนน เอกโตภุญฺชตี’’ติ เอตฺตกํ วตฺตพฺพํ สิยาฯ ทุติยนิมนฺตนสฺส ปฐมโภชเน อาปตฺติปฺปสงฺคนิวารณตฺถํ ‘‘เยน เยนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นิมนฺตนปฏิปาฏิยา ภุญฺชตีติ ปาฬีติ เจ? น, ‘‘อนาปตฺติ นิจฺจภตฺเต’’ติอาทิปาฬิวิโรธโตฯ

คณฺฐิปเท ปน ‘‘ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺตํ กสฺมา ภุญฺชิตุํ น ลภตีติ เจ? ‘ปรมฺปรโภชนํ นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติโต, ตํ ฐเปตฺวา ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นามา’ติ วุตฺตตฺตา’’ติ ลิขิตํฯ ยทิ เอวํ นิจฺจภตฺตาทิกมฺปิ น วฏฺฏตีติ อาปชฺชตีติ นิจฺจภตฺตาทิ โอทิสฺสกนฺติ เจ? ตํ น, ตทญฺญสฺส อตฺตโน ธเนน นิปฺผนฺนสฺส, สงฺฆโต ลทฺธสฺส วา ปาโต ปจนกยาคุ เจ ฆนา โหติ, ตสฺสาปิ, เอกกุฏิกํ คามํ อุปนิสฺสาย วิหรโต ภิกฺขาจริยวเสน ลภิตพฺพนิจฺจภตฺตสฺส จ อกปฺปิยภาวปฺปสงฺคโตฯ ตตฺถ ภิกฺขาจริยวเสน ลทฺธํ น กปฺปติ นิมนฺตนกานํ อปฺปสาทาวหนโตติ เจ? น, ‘‘ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺตี’’ติ วจนวิโรธโตฯ ขาทนียมฺปิ หิ ปรสฺส ขาทิตฺวา ภุตฺตตฺตา นิมนฺตนโภชนํ อภุญฺชนฺโต อปฺปสาทํ กโรติ เอว, ตสฺมา อปฺปสาทาวหํ อปฺปมาณํ, ตสฺมา นิจฺจภตฺตาทิ โอทิสฺสกํ น สมฺภวติฯ อปิจ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน สทฺธิํ อิธ วุตฺตนเยน สํสนฺทิตฺวา ยํ ยํ ขมติ, ตํ ตํ คเหตพฺพนฺติ สพฺโพปิ เกสญฺจิ อาจริยานํ วินิจฺฉโยฯ อาจริยสฺส ปน วินิจฺฉโย อนฺเต อาวิ ภวิสฺสติฯ ‘‘ขีรํ วา รสํ วา ปิวโต อมิสฺสมฺปีติ อธิปฺปาโย’’ติ วุตฺตํฯ คณฺฐิปเท ‘‘เหฏฺฐา โอทเนนามิสฺเสตฺวา อุปริ ติฏฺฐตี’’ติ ลิขิตํฯ

มหาอุปาสโกติ เคหสามิโกฯ มหาอฏฺฐกถายํ ‘‘อาปตฺตี’’ติ วจเนน กุรุนฺทิยํ ‘‘วฏฺฏตี’’ติ วจนํ วิรุทฺธํ วิย ทิสฺสติฯ ‘‘ทฺวินฺนมฺปิ อธิปฺปาโย มหาปจฺจริยํ วิจาริโต’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘จาริตฺตโตติ ‘สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา’ติ ปรโต วตฺตพฺพโต’’ติ วุตฺตํฯ วจีกมฺมํ อวิกปฺปนํฯ เอตฺถ ‘‘มหาอุปาสโก ภิกฺขู นิมนฺเตติ…เป.… ปจฺฉา ลทฺธํ ภตฺตํ ภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติฯ ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺตํ ภุญฺชติ, อาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วจนโต, ‘‘กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิมฺหา’’ติ ปาฬิโต, ขนฺธเก ‘‘น จ, ภิกฺขเว, อญฺญตฺร นิมนฺตเน อญฺญสฺส โภชฺชยาคุ ปริภุญฺชิตพฺพา, โย ปริภุญฺเชยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ (มหาว. 283) วจนโต จ นิมนฺเตตฺวา วา ปเวเทตุ อนิมนฺเตตฺวา วา, ปฐมคหิตนิมนฺตนสฺส ภิกฺขุโน ปฐมนิมนฺตนโภชนโต อญฺญํ ยํ กิญฺจิ ปรสนฺตกํ โภชนํ ปรมฺปรโภชนาปตฺติํ กโรติฯ อตฺตโน สนฺตกํ, สงฺฆคณโต ลทฺธํ วา อคหฏฺฐสนฺตกํ วฏฺฏติ, นิมนฺตนโต ปฐมํ นิพทฺธตฺตา ปน นิจฺจภตฺตาทิ ปรสนฺตกมฺปิ วฏฺฏติฯ

ขนฺธเก ‘‘น จ , ภิกฺขเว…เป.… ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ (มหาว. 283) วจนํ ปรสนฺตกโภชนวุตฺตนิยมนํฯ ตโต หตฺถโกว โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ

ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

[31-3] ปฏิยาโลกนฺติ ปจฺฉิมํ เทสํฯ ปูวคณนายาติ อติริตฺตปูวคณนายาติ อตฺโถฯ สเจ ‘‘อปาเถยฺยาทิอตฺถาย สชฺชิต’’นฺติ สญฺญาย คณฺหาติ, อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺส อาปตฺติ เอวฯ อถ อุคฺคหิตํ คณฺหาติ, น มุจฺจติเยวฯ อสํวิภาเค ปน อนาปตฺติ อกปฺปิยตฺตาฯ อจิตฺตกตา ปญฺญตฺติชานนาภาเวเนว, น วตฺถุชานนาภาเวนาติ เอเกฯ น, มาติกาฏฺฐกถายํ ‘‘ปาเถยฺยาทิอตฺถาย สชฺชิตภาวชานน’’นฺติ องฺเคสุ อวุตฺตตฺตาฯ โปราณคณฺฐิปเท ปเนวํ วุตฺตํ ‘‘เอเกน วา อเนเกหิ วา ทฺวตฺติปตฺตปูเรสุ คหิเตสุ เตสํ อนาโรจเนน วา สยํ วา ชานิตฺวา โย อญฺญํ คณฺหาติ, ตสฺส ทุกฺกฏํฯ เอกโต ตีสุ, จตูสุ วา ปวิฏฺเฐสุ เอเกน เจ ทฺเวปตฺตปูรา คหิตา, ทุติเย ทฺเว คณฺหนฺเต ปฐโม เจ น นิวาเรติ, ปฐมสฺส ปาจิตฺติยํฯ นิวาเรติ เจ, อนาปตฺติ, ทุติยสฺเสว ทุกฺกฏ’’นฺติฯ สเจ สญฺจิจฺจ น วทติ, โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตนเยน ปาจิตฺติยํ, มาติกาฏฺฐกถาวเสน (กงฺขา. อฏฺฐ. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา) ทุกฺกฏํฯ ‘‘อติเรกปฏิคฺคหณ’’นฺติ ตตฺถ ปญฺจมํ องฺคํ วุตฺตํ, ตสฺมา อปฺปฏิคฺคหิตตฺตา น ปาจิตฺติยํ, กตฺตพฺพากรณโต ปน ทุกฺกฏํฯ อญฺญถา กิริยากิริยํ อิทํ อาปชฺชติ, อนิวารณํ, อนาโรจนํ วา ฉฏฺฐงฺคํ วตฺตพฺพํ สิยาฯ เอกนิกายิกานํ วาติ เอตฺถ ‘‘อาสนฺนวิหารภิกฺขู, อาสนฺนอาสนสาลาคตา วา สเจ วิสภาเคหิ อานีตํ น ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ‘อารามิกาทีนํเยว วา ทาเปนฺตี’ติ ชานาติ, ยตฺถ ปริโภคํ คจฺฉติ, ตตฺถ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ทฺวตฺติปตฺตปูรา’ติ วจนโต ปจฺฉิอาทีสุ อธิกมฺปิ คณฺหโต อนาปตฺตี’’ติ เกจิ วินยธรมานิโน วทนฺติ, ตํ เตสํเยว นิสีทตุ, อาจริยา ปน ‘‘ปจฺฉิอาทีสุปิ อุกฺกฏฺฐปตฺตสฺส ปมาณวเสน ทฺวตฺติปตฺตปูรา คเหตพฺพาฯ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทกถา เหสา’’ติ วทนฺติฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ