เมนู

อฑหิเตปิ ‘‘อทฑฺฒาย ปถวิยา อคฺคิํ ฐเปตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตา อตฺตนา ปาตนาเยว โทโส ปติเต อุปทาเหติ เวทิตพฺพํฯ

ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมตฺโต วณฺณนากฺกเมน มุสาวาทวคฺโค ปฐโมฯ

2. ภูตคามวคฺโค

1. ภูตคามสิกฺขาปทวณฺณนา

[89] ผรสุํ นิคฺคเหตุํ อสกฺโกนฺโตติ ทสฺสิตภาวํ ชานาเปติฯ กสฺมา อยํ ผรสุํ อุคฺคิรีติ เจ? มนุสฺสานนฺติอาทิ ตสฺส ปริหาโรฯ ‘‘อาโกเฏสิ ฉินฺทีติ จ วจนโต รุกฺขเทวตานํ หตฺถานิ ฉิชฺชนฺติ, น จาตุมหาราชิกาทีนํ วิย อจฺเฉชฺชานี’’ติ วทนฺติฯ

[90-92] ภวนฺติ อหุวุญฺจาติ ทฺวิกาลิโก ภูตสทฺโทฯ ยทิ พีชโต นิพฺพตฺเตน พีชํ ทสฺสิตํ, ตเทว สนฺตกํ ยทิทํฯ โสว กุกฺกุโฏ มํสิมกฺขิโตติ อยเมว หิ ปริหาโรฯ อฏฺฐกถาสุปิ หิ ‘‘พีเช พีชสญฺญี’’ติ ลิขิตํฯ ยํ พีชํ ภูตคาโม นาม โหติ, ตสฺมิํ พีเช ภูตคามพีเชติ โยเชตฺวาฯ อมูลกตฺตา กิร สมฺปุณฺณภูตคาโม น โหติ, ‘‘สมูลปตฺโต เอว หิ ภูตคาโม นามา’’ติ การณํ วทนฺติฯ ‘‘อภูตคามมูลตฺตาติ ภูตคามโต อนุปฺปนฺนตฺตา อภูตคามมูลํ, ภูตคามสฺส อมูลกตฺตา วาฯ น หิ ตโต อญฺโญ ภูตคาโม อุปฺปชฺชตี’’ติ ทฺวิธาปิ ลิขิตํฯ ปิยงฺคุ อสนรุกฺโข วฑฺฒนตฺตโจ ขชฺชผโล, ‘‘ปีตสาโล’’ติปิ วุจฺจติฯ อมูลกภูตคาเม สงฺคหํ คจฺฉตีติ นาฬิเกรสฺเสวายํฯ ฆฏปิฏฺฐิชาตตฺตา, พีชคามานุโลมตฺตา จ ทุกฺกฏวตฺถุฯ น วาเสตพฺพํ ‘‘ทุรูปจิณฺณตฺตา’’ติ ลิขิตํ, ‘‘เยสํ รุกฺขานํ สาขา รุหตีติ วจนโต เยสํ น รุหติ, เตสํ สาขาย กปฺปิยกรณกิจฺจํ นตฺถีติ สิทฺธ’’นฺติ วุตฺตํฯ มุทฺทติณนฺติ ตสฺส นามํฯ ‘‘มุญฺชติณนฺติ ปาโฐ’’ติ ลิขิตํฯ

สมณกปฺเปหีติ สมณโวหาเรหิ, ตสฺมา วตฺตพฺพํ ภิกฺขุนา ‘‘กปฺปิยํ กโรหี’’ติฯ

ตสฺส อาณตฺติยา กโรนฺเตนาปิ สามเณราทินา ‘‘กปฺปิย’’นฺติ วตฺวาว อคฺคิปริชิตํ กาตพฺพนฺติ สิทฺธํฯ อคฺคิปริชิตาทีนิ วิย กปฺปิยตฺตา อพีชนิพฺพฏฺฏพีชานิปิ ‘‘ปญฺจหิ สมณกปฺเปหี’’ติ (จูฬว. 250) เอตฺถ ปวิฏฺฐานิ, ยถาลาภโต วา สมณกปฺปวจนํ คเหตพฺพํฯ ‘‘กปฺปิย’นฺติ วตฺตุกาโม ‘กปฺป’นฺติ เจ วทติ, ‘วฏฺฏตี’ติ วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘กปฺปิย’นฺติ วจนํ สกสกภาสายปิ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘กปฺปิยนฺติ วตฺวา’’ติ วุตฺตตฺตา ภิกฺขุนา ‘กปฺปิยํ’อิจฺเจว วตฺตพฺพํ, ‘‘อิตเรน ปน ยาย กายจิ ภาสายา’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตพฺพํฯ ‘‘อุจฺฉุํ กปฺปิยํ กริสฺสามีติ ทารุํ วิชฺฌตี’’ติ วจนโต กปฺปิยํ กาตพฺพํ สนฺธาย วิรทฺเธติ วุตฺตํ โหติ, อาจริยา ปน ‘‘กปฺปิยํ กาเรตพฺพํ สนฺธาย กปฺปิยนฺติ สิตฺถาทิํ กาเรติ, วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตสฺส การณํ วทนฺตา กาตุํ วฏฺฏนภาเวเนว วิรชฺฌิตฺวา กเตปิ กปฺปิยํ ชาตํฯ ยทิ น วฏฺเฏยฺย, สิตฺถาทิมฺหิ กเต น วฏฺเฏยฺยาติ, อุปปริกฺขิตพฺพํฯ อุฏฺฐิตเสวาลฆฏํ อาตเป นิกฺขิปิตุํ วฏฺฏติ, วิโกเปตุกามตาย สติ ทุกฺกฏํ ยุตฺตํ วิยฯ ‘‘ปุปฺผรชฺชุภาชนคติกา, ตสฺมา น วฏฺฏติฯ นาเฬ วา พทฺธปุปฺผกลาเป นาฬสฺมิํ กเตปิ วฏฺฏติ ตสฺมิํ ปุปฺผสฺส อตฺถิตายา’’ติ วทนฺติฯ โปราณคณฺฐิปเท ‘‘พีชคาเมน ภูตคาโม ทสฺสิโต อนวเสสปริยาทานตฺถ’’นฺติ วุตฺตํฯ

ภูตคามสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อญฺญวาทกสิกฺขาปทวณฺณนา

[98-9] อญฺญํ วทตีติ อญฺญวาทกํ, ‘‘วจนํ กเรยฺยา’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘ตุณฺหีภูตสฺเสตํ นาม’’นฺติ ปาโฐฯ อุคฺฆาเตตุกาโมติ สโมหนิตุกาโม, อนฺตรายํ กตฺตุกาโมติ โปราณาฯ

[100] ‘‘สุทิฏฺโฐ ภนฺเต, น ปเนโส กหาปโณติอาทีสุ อนาโรปิเต ทุกฺกเฏน มุสาวาทปาจิตฺติยํ, อโรปิเต ปาจิตฺติยทฺวยํ โหตี’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตพฺพํฯ