มหาอริฏฺฐตฺเถโร เจติยคิริมฺหิ ปพฺพชิโตฯ อมจฺจสฺส ปริเวณฏฺฐาเนติ สมฺปติกาลวเสนาหฯ มหินฺทตฺเถโร ทฺวาทสวสฺสิโก หุตฺวา ตมฺพปณฺณิทีปํ สมฺปตฺโต, ตตฺถ ทฺเว วสฺสานิ วสิตฺวา วินยํ ปติฏฺฐาเปสิ, ทฺวาสฏฺฐิวสฺสิโก หุตฺวา ปรินิพฺพุโตฯ วินโย สํวรตฺถายาติ วินยปิฏกํ, ตสฺส ปริยาปุณนํ วาฯ ยถาภูตญาณทสฺสนํ สปฺปจฺจยนามรูปปริคฺคโหฯ มคฺคาทิปจฺจเวกฺขเณ อสติ อนฺตรา ปรินิพฺพานํ นาม นตฺถิ เสกฺขสฺส มรณํ วา, สติเยว โหติฯ ตสฺมา อาห ‘‘วิมุตฺติญาณทสฺสน’’นฺติฯ อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถายาติ กญฺจิ ธมฺมํ อนุปาทาย อคฺคเหตฺวา อีสกมฺปิ อนวเสเสตฺวา ปรินิพฺพานตฺถายาติ อตฺโถฯ อุปนิสาติ ‘‘วินโย สํวรตฺถายา’’ติอาทิกา การณปรมฺปราฯ เอตฺตาวตา อตฺตหิตนิปฺผตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปรหิตนิปฺผตฺติํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอตทตฺถํ โสตาวธาน’’นฺติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ – อตฺตโน วินยกถนํ วินยมนฺตนญฺจ อุคฺคเหตุํ ปเรสํ โสตสฺส โอทหนํ โสตาวธานํฯ ตโต อุคฺคหิตวินยกถามนฺตนานํ เตสํ อุปนิสา ยถาวุตฺตการณปรมฺปรา สิทฺธาเยวาติ น ปุน ทสฺสิตาติ เวทิตพฺพาฯ อญฺญถา เอตทตฺถา อุปนิสาติ อิมินา วจเนเนว อนุปาทาปรินิพฺพานสฺส สงฺคหิตตฺตา อนุปาทาปรินิพฺพานโต อุทฺธํ โสตาวธานาสมฺภวโต เอตทตฺถํ โสตาวธานนฺติ อนฺเต น สมฺภวตีติ นิรตฺถกํ ภเวยฺย, น จ นิรตฺถกํ ปรหิตนิปฺผตฺติยา มูลการณทสฺสนตฺถตฺตาติ เวทิตพฺพํฯ

เอวํ ยถา ยถา ยํ ยํ, สมฺภเวยฺย ปทํ อิธ;

ตํ ตํ ตถา ตถา สพฺพํ, ปโยเชยฺย วิจกฺขโณติฯ

พาหิรนิทานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาราชิกวณฺณนา

เวรญฺชกณฺโฑ

เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา

‘‘เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยา อวิทูเร กลนฺทคาโม นาม โหตี’’ติ วินยนิทาเน อารภิตพฺเพ เวรญฺชกณฺฑสฺส อารมฺโภ กิมตฺโถติ เจ? วุจฺจเต – มูลโต ปภุติ วินยนิทานํ ทสฺเสตุํฯ ยทิ เอวํ ‘‘ปฐมํ อาวุโส อุปาลิ ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺติ, เวสาลิย’’นฺติ วจเนน วิรุชฺฌตีติ เจ? น วิรุชฺฌติฯ กสฺมา? กตฺถ ปญฺญตฺตนฺติ หิ นิทานปุจฺฉาฯ เอวํ สนฺเตปิ ‘‘ปฐมสฺส ปาราชิกสฺส กิํนิทาน’’นฺติ ปุจฺฉิเต สาธารณมหานิทานวิสฺสชฺชนํ อยุตฺตํ วิยาติ? นายุตฺตํ, สพฺเพสํ สิกฺขาปทานํ ปาเฏกฺกํ นิทานสฺส ปุฏฺฐตฺตา ตสฺส วิสฺสชฺเชตพฺพตฺตา จ สพฺพสาธารณมหานิทานํ ปฐมมาหฯ เอกนฺเตน ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนกฺกเมน ปาราชิกาทีนิ สงฺคหํ อาโรปิตานิฯ กถํ อาโรปิตานีติ เจ? อายสฺมตา มหากสฺสเปน อนุกฺกเมน สพฺโพปิ วินโย ปุจฺฉิโต, ปุฏฺเฐน จ อายสฺมตา อุปาลิตฺเถเรน ยถาสมฺภวํ นิรนฺตรํ วิสฺสชฺชิตเมวฯ อปุจฺฉิตานิปิ วินีตวตฺถุอาทีนิ ยุชฺชมานานิ วตฺถูนิ อนฺโตกตฺวา วิสฺสชฺชนกฺกเมเนว คณสชฺฌายมกํสูติ เวทิตพฺพํฯ อญฺญถา เวรญฺชกณฺฑํ ปฐมปาราชิกสฺเสว นิทานนฺติ วา อนธิการิกํ วา นิปฺปโยชนํ วา ปาเฏกฺกํ สิกฺขาปทนิทานปุจฺฉานนฺตรํ ตเทว วิสฺสชฺเชตพฺพนฺติ วา อาปชฺชติ, ตสฺมา อาทิโต ปภุติ วินยนิทานํ ทสฺเสตุํ ‘‘เตน สมเยนา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ

อิทานิ นิทานภณเน ปโยชนํ วกฺขาม – วินยสฺสอาณาเทสนตฺตา ภควโต ตาว อาณารหภาวทีปนํ , อาณาภูตสฺส จ วินยสฺส อนญฺญวิสยภาวทีปนํ, อาณาย ฐิตานํ สาวกานํ มหานุภาวทีปนญฺจาติ ติวิธมสฺส ปโยชนํฯ