ตโต ปฏฺฐาย โส ทส ทิวเส ปริหริตุํ ลภติ , น ตถา สตฺตาหกาลิกนฺติ สพฺพถา อุปปริกฺขิยมานํ สริกฺขํ นกฺขมตีติ น ตํ สารโต ทฏฺฐพฺพนฺติ อาจริยสฺส ตกฺโกฯ ‘‘วินยกมฺมวเสน ปน อนิสฺสชฺชิตฺวา สหสา วิรุชฺฌิตฺวา กสฺสจิ ปริจฺจตฺตมฺปิ ปุน ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํ, สเจ เทสนฺตริตํ, สมุทฺทนฺตริตํ วา จีวรํ นิสฺสคฺคิยํ ชาตํ, ตํ อิธ ฐิเตน ภิกฺขุนา เอกสฺส วนฺเตน จิตฺเตน จตฺตํ กตฺวา อนเปกฺขิตฺวา อาปตฺติํ เทเสตฺวา ตสฺส วิสฺสาเสน ปุน คเหตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพํ, ‘‘ปตฺตาทีสุ จ อยเมว นโย’’ติ จ วุตฺตํ, ‘‘ตาลนาฬิเกรผาณิตมฺปิ สตฺตาหกาลิกํ เอวา’’ติ จฯ ‘‘ทฺวินฺนํ สนฺตกํ เอเกน ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหกาลิกํ สตฺตาหาติกฺกเม อาปตฺติํ น กโรติ , ปริภุญฺชิตุํ ปน ทฺวินฺนมฺปิ น วฏฺฏตี’’ติ จ ‘‘ปรสนฺตกํ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิเตปิ เอเสว นโย’’ติ จ เกจิ วทนฺติฯ ทุกฺกฏวตฺถุภูตํ สปฺปิอาทิ นิสฺสชฺชิตพฺพํ ปุน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วิธานํ น ทิสฺสตีติฯ

เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[627] ‘‘เอกเมว กตฺวา’’ติ วจเนน วสฺสิกสาฏิกลกฺขเณน ญาตกานมฺปิ สตุปฺปาทํ กโรนฺเตน เอกเมว คเหตพฺพนฺติ ธมฺมสิริตฺเถโรฯ จตุพฺพิธํ เขตฺตนฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ติวิธํ ทิสฺสติ, ตํ ปน เอวํ คเหตพฺพํ, ยสฺมิํ เขตฺเต ปริเยสิตุํ ลภติ, ตํ ปริเยสนเขตฺตํ นาม, ‘‘เอวํ กรณนิวาสนาธิฏฺฐานเขตฺตานิปี’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปจฺฉิเมน ปุริมคฺคาโห เวทิตพฺโพ, น ปุริเมน ปจฺฉิมคฺคาโห, ยถาลาภนฺติ อาจริโยฯ ตสฺสตฺโถ – อธิฏฺฐานเขตฺเตน ปจฺฉิเมน ปุริมานํ ติณฺณํ คาโห โหติ, ตถา นิวาสนเขตฺเตน ทฺวินฺนํ ปุริมานํฯ กรณเขตฺเตน ปน เอกสฺเสว ปุริมสฺส คาโห โหตีติฯ เอตฺถ ปน กิญฺจาปิ กรณเขตฺตนิวาสนเขตฺตานํ กาลโต นานตฺตํ นตฺถิ, กิริยโต ปน ‘‘อฏฺฐิํ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ ปาฬิวจนโต, ตสฺมา ทฺวิธา กตฺวา วุตฺตํ อญฺญตราภาเวน, ตทตฺถสิทฺธิโต จ, กถํ ปเนตฺถ นานตฺตํ นตฺถีติ ปญฺญายตีติ เจ? ปาฬิโต, ‘‘อฑฺฒมาโส เสโส คิมฺหานนฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ หิ ปาฬิ, ตถา มาติกาฏฺฐกถาโต (กงฺขา. อฏฺฐ. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา) จฯ

ตถาห ‘‘ปจฺฉิโม อฑฺฒมาโส กรณนิวาสนเขตฺตมฺปี’’ติ, อิมินา นเยน ติวิธเมว เขตฺตนฺติปิ สิทฺธํฯ สมนฺตปาสาทิกายํ ปน กตฺถจิ โปตฺถเก ‘‘เชฏฺฐมูลปุณฺณมาสิยา ปจฺฉิมปาฏิปททิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กาฬปกฺขุโปสโถ, อยเมโก อทฺธมาโส ปริเยสนเขตฺตญฺเจว กรณเขตฺตญฺจฯ เอตสฺมิญฺหิ อนฺตเร วสฺสิกสาฏิกํ อลทฺธํ ปริเยสิตุํ, ลทฺธํ กาตุญฺจ วฏฺฏติ, นิวาเสตุํ, อธิฏฺฐาตุญฺจ น วฏฺฏตี’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติ, โส อปาโฐ ยถาวุตฺตปาฬิมาติกาฏฺฐกถาวิโรธโต, ตสฺมา ตตฺถ ‘‘อลทฺธํ ปริเยสิตุํ วฏฺฏติ, กาตุํ, นิวาเสตุํ, อธิฏฺฐาตุญฺจ น วฏฺฏตี’’ติ ปาโฐ เวทิตพฺโพฯ เอวํ ตาว ปจฺฉิเมน ปุริมคฺคาหสิทฺธิ เวทิตพฺพา, น ปุริเมน กรณเขตฺตาทีนํ คาโห สมฺภวติฯ ‘‘มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ เอตฺตกเมว หิ วุตฺตํ, น, อฏฺฐกถายํ ‘‘อยเมโก อทฺธมาโส ปริเยสนเขตฺตญฺเจว กรณเขตฺตญฺจา’’ติ วุตฺตตฺตาติ เจ? น, ตสฺส เลขนโทสตฺตา , ตถา สาธิตํฯ กรณเขตฺเตน ปน นิวาสนเขตฺตคฺคาโห อตฺถิ กาลนานตฺตาภาวโต, เตเนว ปุพฺเพ ยถาลาภคฺคหณํ กตํ, ตถา จ สาธิตเมว, น เภโท ปนตฺถิ, ปโยชนํ วุตฺตเมวฯ นิวาสนกฺเขตฺเตน อธิฏฺฐานกฺเขตฺตคฺคาโห นตฺถิ เอว, น หิ ปุริเมน ปจฺฉิมคฺคาโห เวทิตพฺโพฯ น ปาฬิวิโรธโตติ เจ? น, ตทตฺถาชานนโตฯ ‘‘มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ อทฺธมาโส เสโส คิมฺหาน’’นฺติ เอตฺถ อิติ-สทฺทสฺส หิ อิโต ปฏฺฐายาติ อตฺโถฯ ปรโต อาปตฺติเขตฺตทสฺสนโต อิตรสฺส อนาปตฺติเขตฺตภาโว ทสฺสิโตว โหติฯ ทินฺนปุพฺพโตปิ ญาตกปวาริตฏฺฐานโต นิปฺผาเทนฺตสฺส นิสฺสคฺคิยํ ปิฏฺฐิสมยตฺตา, ปกติยา วสฺสิกสาฏิกทายกา นาม สงฺฆสฺส วา ปุคฺคลสฺส วา อปวาเรตฺวา อนุสํวจฺฉรํ เทนฺตา, ตตฺถ สตุปฺปาโทว วฏฺฏติฯ วตฺตเภเท ทุกฺกฏนฺติ ตทญฺเญสุฯ

‘‘สเจ กต…เป.… วสฺสูปนายิกทิวเส อธิฏฺฐาตพฺพา…เป.… ฉ มาเส ปริหารํ ลภตี’’ติ วจนโต อนฺโตวสฺเสปิ ยาว วสฺสานสฺส ปจฺฉิมทิวสา อกตา ปริหารํ ลภตีติ ทีปิตํ โหติฯ กสฺมา น วิจาริตนฺติ เจ? อตฺถาปตฺติสิทฺธตฺตาฯ

‘‘ฉ มาเส ปริหารํ ลภตี’’ติ วจเนน อกตา ลภตีติ สิทฺธเมว, ตํ กิญฺจาปิ สิทฺธํ, สรูเปน ปน อนาคตตฺตา สรูเปน ทสฺเสตุํ, ทุสฺสทฺธาปยตฺตา อุปปตฺติโต ทสฺเสตุญฺจ อิทมารทฺธํ อาจริเยน, ‘‘ยถา เจตฺถ, เอวํ กถินพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนจีวรมฺปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํ, ตํ ทุวุตฺตํ ตตฺเถว ปุพฺพาปรวิโรธโตฯ ยญฺเจตฺถ อฏฺฐกถาวจนํ สาธกตฺเตน วุตฺตํ, ตํ ตมตฺถํ น สาเธติฯ ‘‘ยทิ นปฺปโหติ ยาว กตฺติกปุณฺณมา ปริหารํ ลภตี’’ติ วจนํ อปฺปโหนฺตสฺส ยาว กตฺติกปุณฺณมา ตาว ปริหารเขตฺตํ, ตโต ปรํ เอกทิวโสปิ น โหตีติ ทีเปติ, ตสฺมา อปฺปโหนกภาเวน อกตาว ยาว กตฺติกปุณฺณมา ปริหารํ ลภติ, ตโต ปรํ น ลภตีติ สิทฺธํฯ ตถา ตเทว วจนํ กตปริหารํ น ลภตีติ ทีเปติ, ตสฺมา กตฺติกปุณฺณมทิวเสเยว อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ‘‘อปฺปโหนฺเต ทสาเห อนฺโตวสฺเส กรณปริโยสานํเยว ปมาณ’’นฺติ ลิขิตํฯ

เอตฺถาห – ‘‘เอกาหทฺวีหาทิวเสนา’’ติอาทิ น วตฺตพฺพํฯ กสฺมา? คิมฺหทิวสานํ อนธิฏฺฐานกาลตฺตา, ตสฺมา เอว ‘‘อนฺโตทสาเห วา ตทเหเยว วา อธิฏฺฐาตพฺพา’ติ จ สามญฺญโต น วตฺตพฺพํ คิมฺหทิวสานํ อธิฏฺฐานเขตฺตภาวปฺปสงฺคโต’’ติฯ เอตฺถ วุจฺจติ – น, ตทตฺถาชานนโตฯ ทสาหานาคตาย วสฺสูปนายิกาย คิมฺหทิวสา ทสาหา โหนฺติ, ปฐมทิวเส จ ลทฺธา นิฏฺฐิตา วสฺสิกสาฏิกา ทสาหาติกฺกนฺตาปิ วสฺสูปนายิกทิวสํ อธิฏฺฐานเขตฺตํ อปฺปตฺตตฺตา น จ ตาว นิสฺสคฺคิยํ โหติ, วุตฺตญฺเจตํ ‘‘วสฺสูปนายิกโต ปุพฺเพ ทสาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺตี’’ติฯ

อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพาติ อิทํ น อวิเสเสน เอตสฺมิํ อนฺตเร คิมฺหทิวเสปิ อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ อิมมตฺถํ ทีเปตุํ วุตฺตํ, กินฺตุ คิมฺหทิวเส เจ อุปฺปนฺนา, อธิฏฺฐานเขตฺเต จ อนฺโตทสาหํ โหติ, อนฺโตทสาเห เขตฺเตเยว อธิฏฺฐาตพฺพา, น เขตฺตนฺติ กตฺวา ทสาหํ อติกฺกมิตพฺพนฺติ ทีเปตุํ วุตฺตํฯ กสฺมา? คิมฺหทิวสานมฺปิ คณนูปคตฺตา, ตสฺมา อเขตฺตทิวเสปิ คเณตฺวา เขตฺเต เอว ‘‘อนฺโตทสาเห อธิฏฺฐาตพฺพา’’ติ วุตฺตํ โหตีติฯ

วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จีวรอจฺฉินฺทนสิกฺขาปทวณฺณนา

[632] สามนฺติ สกสญฺญิตานิยมนตฺถํ วุตฺตํฯ สกสญฺญิตาเยว หิ อจฺฉินฺทาปนอจฺฉินฺทเนสุ นิสฺสคฺคิยํ, ตสฺมา นิสฺสคฺคิยมูลงฺคนิทสฺสนเมตํฯ ‘‘จีวร’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘อจีวรํ อจฺฉินฺทนฺตสฺส น นิสฺสคฺคิย’’นฺติ วุตฺตเมว โหติฯ ‘‘ทตฺวาติ ทตฺวา วา ทาเปตฺวา วา’’ติ กิญฺจาปิ ปทภาชนํ ยุชฺชติ, อญฺญสฺส ปน สนฺตกํ อญฺญสฺส ภิกฺขุโน ทาเปตฺวา ตํ สยํ วา อจฺฉินฺเทยฺย, เตเนว วา อจฺฉินฺทาเปยฺยาติ อนิฏฺฐปฺปสงฺคภยา น วุตฺตํ, อตฺถโต ปน อตฺตโน สนฺตกํ อญฺเญน สทฺธิวิหาริกาทินา ทาเปตฺวา, อญฺญสฺส สนฺตกํ วา ตสฺส วิสฺสาสา ทาเปตฺวา ตํ อจฺฉินฺเทยฺย วา อจฺฉินฺทาเปยฺย วา นิสฺสคฺคิยนฺติ เวทิตพฺพํ, ตญฺจ โข อนเปกฺโข ทตฺวาฯ ยทิ เอวํ ‘‘จชิตฺวา ทินฺนํ อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหนฺโต ภณฺฑคฺเฆน กาเรตพฺโพ’’ติ อิทํ กินฺติ เจ? สกสญฺญาย อคฺคเหตฺวา อญฺญาย เถยฺยาย คณฺหนฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ, เตเนว วุตฺตํ ‘‘สกสญฺญาย คหิตตฺตา ปนสฺส ปาราชิกํ นตฺถี’’ติ, อปิจ ‘‘อนาปตฺติ โส วา เทติ, ตสฺส วา วิสฺสสนฺโต คณฺหาตี’’ติ วจนโตปิ ตํ สิทฺธเมวฯ เอตฺตาวตา ตาวกาลิกํ กตฺวา ทินฺนํ อจฺฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺติ สาธิตา โหติฯ ‘‘อมฺหากํ สนฺติเก อุปชฺฌํ คณฺหิสฺสตี’’ติอาทิวจนํ สามเณรสฺส ทานํ ทีเปติ, ตญฺจ อิธ นาธิปฺเปตํฯ ปาฬิยํ (ปารา. 633-634) อุปสมฺปนฺเน ติกปาจิตฺติยํ วิย อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏมฺปิ อาคตนฺติ เจ? น, ตทธิปฺปายาชานนโตฯ อนุปสมฺปนฺนกาเล เอวํ ทตฺวา อญฺญสฺส สนฺติเก อุปสมฺปนฺนํ ทิสฺวา กุปิโต เจ อจฺฉินฺทติ, อุปสมฺปนฺนสฺเสว วา ‘‘สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย ตุมฺหากํ สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิสฺสามี’’ติ วทนฺตสฺส ทตฺวา ปุน อจฺฉินฺทติ เจ, นิสฺสคฺคิยนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยฯ

[633] สกิํ อาณตฺโต พหุกมฺปิ อจฺฉินฺทติ, นิสฺสคฺคิยนฺติ เอกพทฺธตฺตา เอกํ ปาจิตฺติยํ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ‘‘อาณตฺโต พหูนิ คณฺหาติ, เอกํ ปาจิตฺติย’’นฺติฯ มาติกาฏฺฐกถายํ ปน ‘‘วตฺถุคณนาย อาปตฺติโย’’ติ วุตฺตํ, ตํ อาณตฺติยา พหุตฺตา ‘‘สพฺพานิ คณฺหา’’ติ วทนฺตสฺส คาหํ สนฺธาย วุตฺตํ, เตเนว ตตฺถ วุตฺตํ ‘‘เอกวาจาย สมฺพหุลา อาปตฺติโย’’ติฯ