ทาตุกาโม หุตฺวาติ เอตฺถ ทินฺนทิวสโต, สุตทิวสโต วา ปฏฺฐาย ทสาหํ เวทิตพฺพํฯ ลิงฺคปริวตฺเตน ปน ทสาหาติกฺกเม ปตฺตสามิกสฺส ภิกฺขุสฺส, ภิกฺขุนิยา ปน รตฺตาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยํฯ

ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

[612-3] พหู ปตฺเต วิญฺญาเปนฺตีติ เอกเมกํ วิญฺญาเปนฺตา พหู ภิกฺขู พหู ปตฺเต วิญฺญาเปนฺติ, พหู วา ภิกฺขู ปตฺเต วิญฺญาเปนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, ปตฺโต วิญฺญาเปตพฺโพ, โย วิญฺญาเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ อิทํ สิกฺขาปทํ อูนปญฺจพนฺธเนน สมูหตํ โหติ น โหตีติ? น โหติ ตเมว คเหตฺวา ‘‘วิญฺญาเปติ, ปโยเค ทุกฺกฏ’’นฺติ วุตฺตตฺตาติ เอเกฯ ปฏิลาภมฺปิ ปริยาทิยิตฺวา ตํ ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ตสฺมา ตํ ‘‘ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิโย โหตี’’ติ อิมินา สมูหตํ โหติฯ อญฺญถา สทุกฺกฏํ นิสฺสคฺคิยํ อาปชฺชติ อนาปตฺติวารวิโรโธ จฯ ยา กาจิ ปน อกตวิญฺญตฺติ อนนุญฺญาตกาเล ทุกฺกฏเมวฯ ภินฺเนนาติ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ, เภเทนาติ วา อตฺโถ, เหตฺวตฺเถ กรณวจนํฯ

อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

[620] ‘‘สา อโหสิ สุวณฺณมาลา’’ติ วจนโต ฐเปตฺวา สหธมฺมิเก อญฺเญสํ ยถาสุขํ รูปิยํ ทาตุํ วฏฺฏติ อุคฺคณฺหาเปตุํ, สพฺโยหาราเปภุญฺจาติ อาจริโย, วีมํสิตพฺพํ อิทฺธิมสฺส อิทฺธิวิสยตฺตาฯ

[622] ‘‘เยสํ มํสํ กปฺปตี’’ติ วจเนน เยสํ มํสํ น กปฺปติ, เตสํ สปฺปิอาทิ กิญฺจาปิ น กปฺปติ, น ปน นิสฺสคฺคิยวตฺถูติ เวทิตพฺพํฯ ตถา น ปณีตโภชนวตฺถูติฯ อุคฺคหิตกํ กตฺวา นิกฺขิตฺตนฺติ อชฺโฌหรณตฺถํ นิกฺขิตฺตํฯ อิตรญฺหิ ปฏิคฺคเหตฺวา อชฺโฌหริตุํ วฏฺฏติฯ อุภเยสมฺปีติ ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิเตหิ, ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิเตหิ จ กตานํฯ ‘‘มํสสฺส อกปฺปิยตฺตา’’ติ การณปติรูปกํ วตฺวาฯ

ขาทิํสูติ ‘‘วิกาเล เกวลํ นวนีตเมว ขาทิตุกาเมน ทธิตกฺกคตานิ อปเนตพฺพานิ, ปจิตุกามสฺส สามํปากํ น โหตีติ เถรสฺส อธิปฺปาโย’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ขยํ คมิสฺสตี’’ติ วจนโต ขีรํ ปกฺขิปิตฺวา ปกฺกสปฺปิ วิกาเล กปฺปตีติ สิทฺธํฯ เภสชฺเชหีติ ยาวชีวิกเภสชฺเชหิฯ กตเตลํ ปุเรภตฺตนฺติ อปจิตฺวา กตํ เอวฯ อุณฺโหทเกนาติ ตาปนภาวํ ทีเปตีติ เกจิ, ตํ น สุนฺทรํฯ นิพฺพฏฺฏิตตฺตาติ ปิญฺญากาทิโตฯ ‘‘เตลตฺถาย ปฏิคฺคหิต…เป.… ทุกฺกฏเมวา’’ติ วจนโต อเตลตฺถาย ปฏิคฺคหิเตหิ, สตฺตาหาติกฺกนฺเตหิปิ กตเตลํ กตทิวสโต ปฏฺฐาย สตฺตาหํ วฏฺฏตีติ ฉายา ทิสฺสติ, กรมนฺทํ รุกฺขสาโรติ เกจิฯ

[623] อวสกสเฏ ยสฺมา ขีราทีนิ ปกฺขิปิตฺวา เตลํ ปจนฺติ, ตสฺมา กสฏํ น วฏฺฏติ, เตลเมว วฏฺฏติ, เตน วุตฺตํ ‘‘ปกฺกเตลกสเฏ วิย กุกฺกุจฺจายตี’’ติฯ วสาย สทฺธิํ ปกฺกตฺตา น วฏฺฏตีติ เจ? วทถ, ภนฺเต, นวนีเต ทธิคุฬิกาติอาทิสมฺพนฺโธฯ มธุมฺหิ จตฺตาโร กาลิกา ยถาสมฺภวํ โยเชตพฺพา, อุจฺฉุมฺหิ จ, กถํ? สมกฺขิกํ เสฬกํ มธุ ยาวกาลิกํฯ อเนลกํ อุทกสมฺภินฺนํ ยามกาลิกํ, อสมฺภินฺนํ สตฺตาหกาลิกํ, มธุสิฏฺฐํ ปริสุทฺธํ ยาวชีวิกํฯ ตถา อุจฺฉุ วา รโส วา สกสโฏ ยาวกาลิโก, นิกฺกสโฏ อุทกสมฺภินฺโน ยามกาลิโก, อสมฺภินฺโน สตฺตาหกาลิโก, สุกฺขกสฏํ ยาวชีวิกนฺติ เวทิตพฺพํฯ กสฺมา? อุทกสมฺเภทวิเสสโตฯ

กิํ วุตฺตํ โหติ? จตูสุ กาลิเกสุ ปุพฺพํ ปุพฺพํ ครุกํ, อปรํ อปรํ ลหุกํฯ เตสุ จายํ อุทกสมฺเภโท ครุกํ ลหุกํ กโรติ, ลหุกญฺจ ครุกํฯ อมฺพรสาทีนิ หิ ยาวกาลิกตฺตา ครุกานิ, อุทกสมฺเภโท ปน ตานิ อมฺพปานาทิสมญฺญํ ทตฺวา ลหุกานิ ยามกาลิกานิ กโรติฯ ‘‘ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตนฺติ อุจฺฉุรสํ อุปาทายา’’ติ อฏฺฐกถาวจนโต อุจฺฉุรโส สตฺตาหกาลิโกติ สิทฺธํฯ ตตฺถ ‘‘อุทกสมฺเภโท ตํ ยามกาลิกํ กโรตี’’ติอาทิํ พหุํ วตฺวา โยชิตาฯ

อปิเจตฺถ อุจฺฉุรโส ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺฉุรส’’นฺติ (มหาว. 300) อนุญฺญาตตฺตา คุโฬทกํ วิย อุจฺฉุรสสามญฺญโต อุทเกน อสมฺภินฺโนปิ อคิลานสฺส วฏฺฏติ, เตเนวาห อฏฺฐกถายํ ‘‘อุจฺฉุรโส นิกสโฏ ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏตี’’ติ (มหา. อฏฺฐ. 300)ฯ อยํ สพฺโพ โน ตกฺโกติ อาจริโยฯ เกจิ ปนาหุ ‘‘ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺต’นฺติ วจนโต, ‘อุจฺฉุรสํ อุปาทายา’ติ อฏฺฐกถาวจนโต จ อุจฺฉุรโส ผาณิตเมว, ตสฺมา คุเฬ วิย ปฏิปชฺชิตพฺพ’’นฺติฯ เกจิ ‘‘วุตฺตนเยน สตฺตาหกาลิโกว สมาโน ‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุจฺฉุรส’นฺติ วิสุํ อนุญฺญาตตฺตา อสมฺภินฺโนปิ อคิลานสฺส วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ เกจิ ‘‘วุตฺตนเยน วิสุํ อนุญฺญาตตฺตา เอว สมฺภินฺโน วา อสมฺภินฺโน วา ยามกาลิโกว, คุโฬทกํ ปน สตฺตาหกาลิกเมวา’’ติ วทนฺติฯ เกจิ ‘‘คุโฬทกํ วิย โส ทุวิโธปิ สตฺตาหกาลิโกเยวา’’ติ วทนฺติฯ

ตตฺถายํ ปฐมาจริยวาเท วิจารณา – ผาณิตานุมติยาเยว อุจฺฉุรสานุมติยา สิทฺธิโต วิสุํ ‘‘อุจฺฉุรส’’นฺติ อุทฺธริตฺวา อนุมติ นิรตฺถิกาติ อาปชฺชติ, ตถา ‘‘อุจฺฉุรโส นิกสโฏ ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏตี’’ติ อฏฺฐกถาปิ นิรตฺถิกาฯ ‘‘สตฺตาหํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺตพฺพํ สิยาติ, น จ ตถา สกฺกา วตฺตุํฯ ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏนกรสาธิการตฺตาติ เจ? น, ตสฺมิํ อธิกาเร สตฺตาหกาลิกสฺส อวตฺตพฺพปฺปสงฺคโตฯ กาลเภทํ อนเปกฺขิตฺวา รสาธิกาเร โอติณฺณตฺตา วุตฺโตติ เจ? น สกฺกา ‘‘นิกสโฏ สตฺตาหํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺตุํฯ ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏนกรสาธิการตฺตา น วตฺตพฺพนฺติ เจ? น, เอวญฺหิ วุตฺเต ตทญฺญรโส วิย อยมฺปิ ปจฺฉาภตฺตเมว วฏฺฏติ, น ตโต ปรนฺติ อาปชฺชติฯ ตโต ปรํ อปริโภคตฺตา ‘‘ปจฺฉาภตฺตํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตนฺติ เจ? น, ยาวกาลิกภาวปฺปสงฺคโตฯ น โส ปสงฺโค อาภิโทสิกสฺสาปิ อุจฺฉุรสสฺส ปาเกน ผาณิตาทิภาวปฺปสงฺคโตฯ อยเมว ตติยจตุตฺถาจริยวาเทสุ วิจารณาฯ ทุติยวาเท วิจารณา วุตฺตา, วิมทฺโท ปเนตฺถ เภสชฺชกฺขนฺธเก (มหาว. 300) อาวิ ภวิสฺสติฯ ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตนฺติ มธุกตาลนาฬิเกรผาณิตาทิโต อุกฺกฏวตฺถุโต นิสฺสคฺคิยวตฺถุผาณิตสฺส วิเสสวจนํ, เตเนตํ ปญฺญายติ ‘‘นิสฺสคฺคิยวตฺถุภูตํ อิธ ผาณิตํ นาม อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตเมว, น มธุกาทิโต นิพฺพตฺต’’นฺติฯ เอตฺตาวตา ยํกิญฺจิ อุจฺฉุมฺหา นิพฺพตฺตํ , น ตํ สพฺพํ ผาณิตเมว นามาติ สาธิตํ โหติฯ เตเนว ขนฺธเก ผาณิตํ ปฐมํ อนุชานิตฺวาว ปจฺฉา อุจฺฉุรโส อนุญฺญาโต, ตถา ตตฺเถว คุฬํ, คุโฬทกญฺจฯ

อุจฺฉุรสํ อุปาทาย อปกฺกา วาติอาทิมฺหิ ปน เยสํ ลทฺธิ ‘‘อุจฺฉุรโส ยามกาลิโก’’ติฯ ‘‘เต อปกฺกา วาติ สามํ ภิกฺขุนา อปกฺกา วาฯ อวตฺถุกปกฺกา วาติ วินา วตฺถุนา ปกฺกา วา’’ติ อตฺถํ วณฺณยนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ ‘‘อุจฺฉุรสํ อุปาทายา’’ติ อิมสฺส วจนสฺส ปโยชนาภาวปฺปสงฺคโต, ภิกฺขุโน ปจนาธิการาภาวาฯ สามปาโก อิธาธิปฺเปโตติ เจ? สามํ อปกฺกสฺส อุจฺฉุรสสฺส เตสํ อตฺตโนมติยา ผาณิตภาวสิทฺธิโต จ ปรโต ‘‘ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิเตน อปริสฺสาวิตอุจฺฉุรเสน กตผาณิต’’นฺติอาทินยทสฺสนโต จ ตํ อยุตฺตํ, ตตฺถ ‘‘อปริสฺสาวิตอุจฺฉุรเสน สยํกตํ นิรามิสเมว วฏฺฏตี’’ติ วจนํ ยํ ตตฺถ กสฏํ สามปากํ น ชเนติ, สวตฺถุกปฏิคฺคหิตกตํเยว ตํ กโรตีติ ทีเปติ, ตสฺมา ปฏิคฺคเหตุํ น วฏฺฏติ วิกาเลติ โปราณาฯ ‘‘โกฏฺฏิตอุจฺฉุผาณิตํ ‘รชนปากํ วิย โอฬาริกํ สวตฺถุกปกฺกํ นาม โหตี’ติ สญฺญาย ปุเรภตฺตเมว วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถาจริยา ‘‘เอวํ ผาณิตคฺคหณํ อมธุรํ, ตสฺมา ปจฺฉาภตฺตํ น วฏฺฏตี’’ติ วทิํสุฯ กิํ มธุรตาย, อมธุรตาย วาติ? อตฺถเมว ทสฺเสตุํ มหาปจฺจริยํ ตถา วุตฺตนฺติ อุปติสฺสตฺเถโร อาห กิรฯ ตํ ยุตฺตนฺติ อุจฺฉุโต นิพฺพตฺตตฺตา วุตฺตํ, เตเนวาห ‘‘ขณฺฑสกฺขรํ ปน…เป.… วฏฺฏตี’’ติฯ ‘‘ตํ ขีรฆเฏ ปกฺขิปิตฺวา ปจนฺตี’’ติ ลิขิตํฯ ชลฺลิกา นาม เผณาทิฯ

เภสชฺโชทิสํ วทนฺเตน อิตเร อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตาฯ ‘‘อาหารตฺถํ ผริตุํ สมตฺถานี’’ติ ขนฺธเก (มหาว. 260) ‘‘ยํ เภสชฺชญฺเจว อสฺส เภสชฺชสมฺมตญฺจ โลกสฺส, อาหารตฺถญฺจ ผเรยฺยา’’ติ วุตฺตตฺตา วุตฺตํฯ เอตฺถ วิจารณา เภสชฺชกฺขนฺธเก อาวิ ภวิสฺสติฯ

[624] ทฺวารวาตปานกวาฏานีติ ทฺวารสฺส จ วาตปานานญฺจ กวาฏานิฯ กสาวปกฺเขปมตฺเตน หิ ตานิ อตฺตโน สภาวํ ปริจฺจชิตานิ โหนฺติ, ตสฺมา ‘‘มกฺเขตพฺพานี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘กสาโว นาม กนกลมฺพาทีนิปี’’ติ วทนฺติฯ อธิฏฺเฐตีติ ‘‘อิทานิ อชฺโฌหรณียํ น ภวิสฺสติ, พาหิรปริโภโค ภวิสฺสตี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทติฯ อิธ ‘‘วิกปฺเปตี’’ติ ปทํ นตฺถิฯ อธิฏฺฐานมฺปิ มุขารุฬฺหิยา วุตฺตํ ‘‘อิมํ นวนีตํ อธิฏฺฐามี’’ติ อวตฺตพฺพโตฯ

[625] ปริภุญฺชิตุํ ปน น วฏฺฏตีติ วิสฺสาสาภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ สวิสฺสาโส, วฏฺฏตีติ ‘‘ปริภุญฺช ตฺว’’นฺติ เอตฺตาวตา วิสฺสชฺชิตํ โหติ, ตสฺมา อุภินฺนํ อนาปตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ สเจ น วิสฺสชฺชิตํ, อาปตฺติ โหตีติ สิทฺธํฯ ตสฺมา อุภินฺนํ สนฺตกํ จีวรํ อญฺญตเรน สมฺมุขีภูเตน อธิฏฺฐาตพฺพํฯ โน เจ อธิฏฺฐาติ, นิสฺสคฺคิยํ โหตีติปิ ยุชฺชติฯ กากนิกมตฺตญฺเจ มูลํ อทินฺนํ, ‘‘น อธิฏฺฐานุปคํ…เป.… สกภาวํ น อุเปตี’’ติ อิมินา เอตํ สทิสํ น โหติ, อาภิธมฺมิกคณานํ ทินฺนํ วิย จ น โหติฯ กสฺมา? อาภิธมฺมิกา หิ อนุปสมฺปนฺนาปิ โหนฺติ, ปจฺฉา อาภิธมฺมิกภูตานมฺปิ ตํ สาธารณํ โหตีติฯ เอตฺถ ทฺเวปิ อุปสมฺปนฺนา เอว, ทฺวินฺนมฺปิ ตตฺถ ยถากามกรณียตา อตฺถิ มมตฺตญฺจ, น เอวํ ตทญฺเญสํ สาธารณํ, น จ ทฺเว ตโย ภิกฺขู ‘‘เอกโต วสฺสิสฺสามา’’ติ กโรนฺติ, รกฺขติ ตาวฯ ‘‘อวิภตฺตตฺตา อนาปตฺตี’’ติ อิมินา จ อิทํ สทิสํ, เยน มูเลน ปฏิคฺคหิตํ, ตสฺส สเจ อิตโร เทติ, โส วา ตํ อิตรสฺส เทติ, สติ ปฏิคฺคหเณ สตฺตาหาติกฺกเม นิสฺสคฺคิยตฺตา, ตสฺมา ตํ จีวรํ ทฺวีสุ สมฺมุขีภูเตน เอเกน อธิฏฺฐาตพฺพํฯ กิญฺจาปิ เอตฺถ ปโยโค น ทิสฺสติ สมานปริกฺขารานํ ทฺวินฺนํ อธิฏฺฐานปโยคาภาวโต, ตถาปิ สมานสพฺพภณฺฑกานํ ทฺวินฺนํ เตลาทิ เยน ปฏิคฺคหิตํ, ตสฺส กาลาติกฺกเม อาปตฺติสมฺภวโต, อนธิฏฺฐาเน ทุลฺลภวิเสสเหตุตฺตา จ ‘‘อธิฏฺฐาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตํ อยุตฺตํ ปตฺตจีวรสตฺตาหกาลิกานํ อสทิสวิธานตฺตาฯ เอตฺถ ปตฺตจีวรญฺหิ อตฺตโน สนฺตกภาวํ อุปคตเมว อนธิฏฺฐหนฺตสฺส กาลาติกฺกเม อาปตฺติ, สตฺตาหกาลิกํ ปน ปรสนฺตกสาธารณมฺปิ ปฏิคฺคหิตํ ปฏิคฺคาหกสฺส กาลาติกฺกเม อาปตฺติกรํฯ ปฏิคฺคหณญฺเจตฺถ ปมาณํ, น ตตฺถ สกสนฺตกตา, สตฺตาหกาลิกญฺจ นิสฺสคฺคิยํ, สพฺเพสมฺปิ อนชฺโฌหรณียํฯ ปตฺตจีวรํ อญฺญสฺส ปริภุญฺชโต อนาปตฺติฯ อิทญฺจ กาลาติกฺกนฺตมฺปิ นิสฺสชฺชิตฺวา ปจฺฉา ลทฺธํ กปฺปติฯ ปตฺตจีวรํ ปน ตํ ตสฺส วินยกมฺมนฺติ กปฺปตีติฯ อวิภตฺตสฺสปิ อิมสฺส ทานํ รุหติ, น ปตฺตจีวรสฺสฯ วุตฺตญฺเหตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ทฺวินฺนํ สนฺตกํ โหติ…เป.… สเจปิ อวิภชิตฺวา สทฺธิวิหาริกาทีนํ เทนฺติ, อทินฺนเมว โหตี’’ติฯ ยสฺส ทานเมว น รุหติ, ตสฺส กุโต อธิฏฺฐานํฯ เอโก เจ ปตฺตจีวรํ ทสเม ทิวเส อิตรสฺส เทติฯ

ตโต ปฏฺฐาย โส ทส ทิวเส ปริหริตุํ ลภติ , น ตถา สตฺตาหกาลิกนฺติ สพฺพถา อุปปริกฺขิยมานํ สริกฺขํ นกฺขมตีติ น ตํ สารโต ทฏฺฐพฺพนฺติ อาจริยสฺส ตกฺโกฯ ‘‘วินยกมฺมวเสน ปน อนิสฺสชฺชิตฺวา สหสา วิรุชฺฌิตฺวา กสฺสจิ ปริจฺจตฺตมฺปิ ปุน ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํ, สเจ เทสนฺตริตํ, สมุทฺทนฺตริตํ วา จีวรํ นิสฺสคฺคิยํ ชาตํ, ตํ อิธ ฐิเตน ภิกฺขุนา เอกสฺส วนฺเตน จิตฺเตน จตฺตํ กตฺวา อนเปกฺขิตฺวา อาปตฺติํ เทเสตฺวา ตสฺส วิสฺสาเสน ปุน คเหตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพํ, ‘‘ปตฺตาทีสุ จ อยเมว นโย’’ติ จ วุตฺตํ, ‘‘ตาลนาฬิเกรผาณิตมฺปิ สตฺตาหกาลิกํ เอวา’’ติ จฯ ‘‘ทฺวินฺนํ สนฺตกํ เอเกน ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหกาลิกํ สตฺตาหาติกฺกเม อาปตฺติํ น กโรติ , ปริภุญฺชิตุํ ปน ทฺวินฺนมฺปิ น วฏฺฏตี’’ติ จ ‘‘ปรสนฺตกํ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิเตปิ เอเสว นโย’’ติ จ เกจิ วทนฺติฯ ทุกฺกฏวตฺถุภูตํ สปฺปิอาทิ นิสฺสชฺชิตพฺพํ ปุน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ วิธานํ น ทิสฺสตีติฯ

เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[627] ‘‘เอกเมว กตฺวา’’ติ วจเนน วสฺสิกสาฏิกลกฺขเณน ญาตกานมฺปิ สตุปฺปาทํ กโรนฺเตน เอกเมว คเหตพฺพนฺติ ธมฺมสิริตฺเถโรฯ จตุพฺพิธํ เขตฺตนฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ติวิธํ ทิสฺสติ, ตํ ปน เอวํ คเหตพฺพํ, ยสฺมิํ เขตฺเต ปริเยสิตุํ ลภติ, ตํ ปริเยสนเขตฺตํ นาม, ‘‘เอวํ กรณนิวาสนาธิฏฺฐานเขตฺตานิปี’’ติ วุตฺตํฯ เอตฺถ ปจฺฉิเมน ปุริมคฺคาโห เวทิตพฺโพ, น ปุริเมน ปจฺฉิมคฺคาโห, ยถาลาภนฺติ อาจริโยฯ ตสฺสตฺโถ – อธิฏฺฐานเขตฺเตน ปจฺฉิเมน ปุริมานํ ติณฺณํ คาโห โหติ, ตถา นิวาสนเขตฺเตน ทฺวินฺนํ ปุริมานํฯ กรณเขตฺเตน ปน เอกสฺเสว ปุริมสฺส คาโห โหตีติฯ เอตฺถ ปน กิญฺจาปิ กรณเขตฺตนิวาสนเขตฺตานํ กาลโต นานตฺตํ นตฺถิ, กิริยโต ปน ‘‘อฏฺฐิํ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ ปาฬิวจนโต, ตสฺมา ทฺวิธา กตฺวา วุตฺตํ อญฺญตราภาเวน, ตทตฺถสิทฺธิโต จ, กถํ ปเนตฺถ นานตฺตํ นตฺถีติ ปญฺญายตีติ เจ? ปาฬิโต, ‘‘อฑฺฒมาโส เสโส คิมฺหานนฺติ กตฺวา นิวาเสตพฺพ’’นฺติ หิ ปาฬิ, ตถา มาติกาฏฺฐกถาโต (กงฺขา. อฏฺฐ. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา) จฯ