มุสาวาเทน มุสา วทนฺตสฺสาปิ หิ โอมสวาเทเนว อาปตฺติฯ นิสฺสคฺคิยวตฺถุนา ทุกฺกฏ…เป.… เอเสว นโยติ เอตสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โย หิ อย’’นฺติ อาหฯ

วฑฺฒิํ ปโยเชนฺตสฺสาติ เอตฺถ อิทํ คเหตฺวา สติ มาเส, สติ สํวจฺฉเร ‘‘เอตฺตกํ เทหี’’ติ เจ วทติฯ รูปิยสํโวหาโร โหติฯ วินา กปฺปิยการเกน ‘‘เอตฺตกา วุฑฺฒิ โหตุ, เอตฺตกํ คณฺหา’’ติ วทโต ทุกฺกฏํ กยวิกฺกยลกฺขณาภาวโตฯ ‘‘มูเล มูลสามิกาน’’นฺติอาทิ กปฺปิยกรณูปายทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น เกวลํ นิสฺสฏฺฐํ อปริโภคํ โหติ, ปุน เอวํ กเต ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ตสฺสปิ ปริโภเค มูลสฺส กปฺปิยกรณูปาโย เจ น โหติ, กปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ยถา ปาฬิยา เจตฺถ กปฺปิยกรณูปาโย, โส จ ตติยปตฺเตปิ, ‘‘ยถา จ อตฺตโน อตฺถาย คหิเต เอวรูปุปาโย, ตถา สงฺฆาทิอตฺถาย คหิเตปิ เอโส วา’’ติ วุตฺตํฯ อิเม กิร ปฐมทุติยปตฺเต ยาว คหฏฺเฐน ปริวตฺเตติ, ตาว น กปฺปิยกรณูปาโย, อเนกปุริสยุคมฺปิ ‘‘อกปฺปิยา เอวา’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ อนุคณฺฐิปเท ปน ‘‘สงฺฆสนฺตกํ กปฺปิยภณฺฑํ วิกฺกิณิตฺวา อาคตกหาปณานิปิ ปฏิคฺคหณํ โมเจตฺวาว สมฺปฏิจฺฉิตพฺพานิ, ตสฺมา กปฺปิยการโก เจ อิมานิ ตานิ กหาปณานีติ วทติ, น วฏฺฏติเยว, ปฏิกฺขิปิตพฺพํ, น วิจาเรตพฺพํ, วิจาเรติ เจ? สพฺเพสํ น กปฺปติฯ ปฏิคฺคหณํ โมเจตฺวา สมฺปฏิจฺฉิตานิ เจ วิจาเรติ, ตสฺเสว น วฏฺฏตี’’ติ อภิกฺขณํ วุตฺตํฯ

รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา

[593] ปฏปิโลติกานนฺติ ปฏปิโลติเกหิฯ ‘‘อชฺฌาจรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ อิทํ ปุริมสิกฺขาปเทปิ เวทิตพฺพํฯ ‘‘กยิตญฺจ โหติ วิกฺกยิตญฺจา’’ติ เอเตสํ ปทานํ วิปรีตโต ‘‘อตฺตโน ภณฺฑ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ กสฺมา? ‘‘อิมินา อิม’’นฺติ วจนานุรูปโตฯ สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ ปเนตฺถ อฏฺฐานปทานํ วเสน เวทิตพฺพํฯ

กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต โกสิยวคฺโค ทุติโยฯ

3. ปตฺตวคฺโค

1. ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[598] พหู ปตฺเต สนฺนิจยนฺติ เอตฺถ สนฺนิจยนฺติ ภาวนปุํสกํ, พหู ปตฺเต วา คเหตฺวา สนฺนิจยํ กริสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘อฑฺฒเตรสปลมาสานํ คาหิกา’’ติ ลิขิตํฯ เอตฺถ –

‘‘กุฑุโว จตุปเลยฺโย, กุฑุวานํ จตุคฺคุณํ;

ปตฺถํ จตุคฺคุโณ มาสา-ติ กมาหุ จตุคฺคุณ’’นฺติฯ –

อาทิํ โลกโวหารํ ทสฺเสตฺวาว เกจิ ปปญฺเจนฺติฯ

[602] ขาทนนฺติ ขาทนียํ สูปาทิฯ ‘‘พฺยญฺชนสฺส มตฺตา นาม โอทนโต จตุตฺโถ ภาโค’’ติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.387) พฺรหฺมายุสุตฺตฏฺฐกถายํ วุตฺตตฺตา อาโลปสฺส จตุตฺถภาคํ พฺยญฺชนํ อนุรูปนฺติ คเหตพฺพํฯ ‘‘ภิกฺขุนิยา ปตฺตสนฺนิจยสฺส วาริตตฺตา ตทนุโลมโต ภิกฺขูนมฺปิ ทุติโย วาริโต’’ติ วุตฺตํ, ตํ น ยุตฺตํ, ปาฬิยญฺหิ ‘‘สนฺนิจยํ กเรยฺยาติ อนธิฏฺฐิโต อวิกปฺปิโต’’ติ (ปาจิ. 735) วุตฺตํฯ โส หิ กถินกฺขนฺธเก (มหาว. 306 อาทโย) นิจยสนฺนิธิ วิย เอโกปิ ปุนทิวเส ‘‘สนฺนิจโย’’ติ วุจฺจติฯ อนนฺตรสิกฺขาปเท ปน ‘‘ทุติโย วาริโตติ อธิฏฺฐานํ นิยตํ, ตสฺมา ทฺเว ปตฺเต อธิฏฺฐาตุํ น ลภติฯ สเจ เอกโต อธิฏฺฐาติ, ทฺเวปิ น อธิฏฺฐิตา โหนฺติฯ วิสุํ วิสุํ อธิฏฺฐาติ, ทุติโย อนธิฏฺฐิโต’’ติ วทนฺติฯ วิกปฺเปตุํ ปน พหูปิ ลภติฯ อิทานิ วตฺตพฺพํ สนฺธาย ‘‘นามมตฺเต วิเสโส’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ นามนฺติ มชฺฌิโม มชฺฌิโมมโก มชฺฌิมุกฺกฏฺโฐติอาทิฯ

[608] ‘‘ปากสฺส หิ อูนตฺตา ปตฺตสงฺขฺยํ น คจฺฉตี’’ติ วจนโต อธิฏฺฐิตปตฺโตปิ ขรปาเกน เสตตฺตา อธิฏฺฐานํ วิชหตีติ เจ? น, อธิฏฺฐานวิชหเนสุ นวสุ อนาคตตฺตา, ตสฺมา ปฐมปากานํ เอว อูนตฺตา ปตฺตสงฺขฺยํ น คจฺฉติ, ตสฺมิํ สติ อญฺญํ วิญฺญาเปตุํ น วฏฺฏติฯ ‘‘อูนปญฺจพนฺธเนนา’’ติ หิ วุตฺตํฯ ฉิทฺเท, ราชิยา วา หิ สติ เตหิ อธิฏฺฐานํ วิชหตีติ วิชหิเต นายํ ปฏิเสโธ, ตสฺมา ปจฺจุทฺธริตฺวา, วิกปฺเปตฺวาปิ อญฺญํ วิญฺญาเปตุํ น ลภติฯ

เอวํ ปตฺตการโก มูลํ ลภิตฺวาติ เอตฺถ ปจิตฺวา ฐปิตทิวสโต ปฏฺฐายฯ