1. โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา

[542] โกสิยการโกติ เอตฺถ โกสํ กโรนฺตีติ ‘‘โกสการา’’ติ ลทฺธโวหารานํ ปาณกานํ โกสโต นิพฺพตฺตํ โกสิยํ นามฯ อตฺตนา กตํ เจ? นิสฺสชฺชนกาเล ‘‘สยํ กตํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ อุโภหิ เจ กตํ, ยถาปาฐเมว วตฺตพฺพํฯ อตฺตนา จ ปเรหิ จ วิปฺปกตํ อตฺตนา ปริโยสาเปตีติอาทิจตุกฺกมฺปิ สมฺภวนฺตํ น ทสฺสิตํฯ วินยธมฺมตา เหสา, ยทิทํ เอกสฺมิํ ติเก วา จตุกฺเก วา ทสฺสิเต อิตรํ สมฺภวนฺตมฺปิ น วุจฺจตีติฯ

โกสิยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา

[547] สุทฺธกาฬกานนฺติ เอตฺถ ยถา ปฐเม ‘‘เอเกนปิ โกสิยํสุนา’’ติ วุตฺตํ, ตถา อิธ ‘‘เอเกนปิ อญฺเญน อมิสฺเสตฺวา’’ติ วจนาภาวโต อญฺเญหิ มิสฺสภาเว สติปิ อปญฺญายมานรูปกํ ‘‘สุทฺธกาฬก’’มิจฺเจว วุจฺจตีติ เวทิตพฺพํฯ

สุทฺธกาฬกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา

[552] ‘‘ธารยิตฺวา ทฺเว ตุลา อาทาตพฺพา’’ติ วจนโต ยถา ตุลาธารณาย กาฬกา อธิกา น โหนฺติ, ตถา กาฬกานํ ทฺเว ภาวา คเหตพฺพา อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทนฯ กถํ ปญฺญายตีติ? สุทฺธกาฬกปฏิเสธนนิทาเนนฯ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ เหฏฺฐิมปริจฺเฉโทฯ มาติกาฏฺฐกถายํ ปน ‘‘เอกสฺสปิ กาฬกโลมสฺส อติเรกภาเว นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺฐ. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ, ตํ ตุลาธารณาย กิญฺจาปิ น สเมติ, อจิตฺตกตฺตา ปน สิกฺขาปทสฺส ปุพฺเพ ตุลาย ธารยิตฺวา ฐปิเตสุ เอกมฺปิ โลมํ ตตฺถ ปเตยฺย นิสฺสคฺคิยนฺติ อธิปฺปาโยติ โน ตกฺโกฯ อญฺญถา ทฺเว ตุลา นาทาตพฺพา, อูนกตรา อาทาตพฺพา สิยุํฯ น หิ โลมํ คเณตฺวา ตุลาธารณา กรียติฯ อถ คเณตฺวาว กาตพฺพํฯ กิํ ตุลาธารณาย ปโยชนนฺติ เกจิฯ ‘‘โคจริยโอทาเตสุ เอกเมว ทิคุณํ กตฺวา คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, อฏฺฐกถายํ อวิจาริตตฺตา วีมํสิตพฺพํฯ

ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[562] นวํ นาม กรณํ อุปาทายาติ อิทํ อาทิกรณโต ปฏฺฐาย วสฺสคณนํ ทีเปติฯ กริตฺวา วาติ วจนํ นิฏฺฐานทิวสโต ปฏฺฐายาติ ทีเปติฯ ธาเรตพฺพนฺติ วจนํ ปน ปริโภคโต ปฏฺฐายาติ ทีเปติ, ยสฺมา ลทฺธสมฺมุติกสฺส คตคตฏฺฐาเน ฉนฺนํ ฉนฺนํ วสฺสานํ โอรโตว กตานิ พหูนิปิ โหนฺติ, ตสฺมา อญฺญํ นวนฺติ กิํ กตโต อญฺญํ, อุทาหุ ธาริตโต อญฺญนฺติ? กิญฺเจตฺถ ยทิ กตโต อญฺญํ, เตสุ อญฺญตรํ ทุกฺกตํ วา ปริโภคชิณฺณํ วา ปุน กาตุํ วฏฺฏติ, ตญฺจ โข วินาปิ ปุราณสนฺถตสฺส สุคตวิทตฺถิํ อปฺปฏิสิทฺธปริยาปนฺนตฺตาฯ กตโต หิ อญฺญํ ปฏิสิทฺธํ, อิทญฺจ ปุพฺพกตนฺติ ตโต อนนฺตรสิกฺขาปทวิโรโธ โหติฯ อถ ธาริตโต อญฺญํ นาม, สมฺมุติ นิรตฺถิกา อาปชฺชติ, ปฐมกตํ เจ อปริภุตฺตํ, สติยาปิ สมฺมุติยา อญฺญํ นวํ น วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโย? ตตฺริทํ สนฺนิฏฺฐานนิทสฺสนํ – นิฏฺฐานทิวสโต ปฏฺฐาย ฉนฺนํ ฉนฺนํ วสฺสานํ ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ จ สตฺตเม วสฺเส สมฺปตฺเต ฉพฺพสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺติฯ ตญฺจ โข มาสปริจฺเฉทวเสน, น วสฺสปริจฺเฉทวเสนฯ สตฺตเม ปริปุณฺณญฺจ อูนกญฺจ วสฺสํ นาม, ตสฺมา วิปฺปกตสฺเสว สเจ ฉพฺพสฺสานิ ปูเรนฺติ, ปุน นิฏฺฐานทิวสโต ปฏฺฐาย ฉพฺพสฺสานิ ลภนฺติฯ ตญฺจ โข ปริภุตฺตํ วา โหตุ อปริภุตฺตํ วา, ธาริตเมว นามฯ ยสฺมา ‘‘นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจตี’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา ฉนฺนํ วสฺสานํ ปรโต ตเมว ปุพฺพกตํ ทุกฺกตภาเวน, ปริโภคชิณฺณตาย วา วิชเฏตฺวา ปุน กโรติ, นิฏฺฐานทิวสโต ปฏฺฐาย ฉพฺพสฺสปรมตา ธาเรตพฺพํ, อติเรกํ วาฯ อนฺโต เจ กโรติ, ตเทว อญฺญํ นวํ นาม โหติ กรณํ อุปาทาย, ตสฺมา นิสฺสคฺคิยํฯ อญฺญถา ‘‘นวํ นาม กรณํ อุปาทายา’’ติ อิมินา น โกจิ วิเสโส อตฺถิฯ เอวํ สนฺเต กิํ โหติ? อฏฺฐุปฺปตฺตีติฯ ‘‘ยาจนพหุลา วิญฺญตฺติพหุลา วิหรนฺตี’’ติ หิ ตตฺถ วุตฺตํ, ตญฺจ อญฺญสฺส กรณํ ทีเปติฯ ยทิ เอวํ ตํ นิพฺพิเสสเมว อาปชฺชตีติ? นาปชฺชติฯ อยํ ปนสฺส วิเสโส, ยสฺมา ‘‘อญฺเญน กตํ ปฏิลภิตฺวา ปริภุญฺชติ, อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตตฺโถ วิเสโสติฯ กิํ วุตฺตํ โหติ ? ‘‘นวํ นาม กรณํ อุปาทาย วุจฺจตี’’ติ วุตฺเต อติเรกจีวรสฺส อุปฺปตฺติ วิย ปฏิลาเภนสฺส อุปฺปตฺติ นวตา อาปชฺชติฯ