เมนู

8. ปฐมอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

[527-8] อปิ โหติ จิตฺตนฺติ อตฺโถฯ เมยฺยาติ ปาฐสฺส มยฺหนฺติ อตฺโถฯ น อิเม สุกรา, ‘‘น อิเมสํ สุกรา’’ติ วา ปาโฐฯ ‘‘ตสฺส น อิเมสํ สุกรา อจฺฉาเทตุนฺติ อตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘ปุพฺเพ อปฺปวาริโต’’ติ วจนโต ตสฺมิํ ขเณ ปวาริโตปิ อปฺปวาริโตว โหตีติฯ

ปฐมอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

[532] ทุติยอุปกฺขเฏน กิํปโยชนนฺติ? นตฺถิ, เกวลํ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปญฺญตฺตํ ภิกฺขุนิยา รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ วิยฯ เอวํ สนฺเต ตนฺติ อนาโรเปตพฺพํ ภเวยฺย วินาปิ เตน ตทตฺถสิทฺธิโต, อนิสฺสรตฺตา, อนาโรเปตุํ อนุญฺญาตตฺตา จฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, สงฺโฆ…เป.… สมูหเนยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.216)ฯ อิทํ สพฺพมการณํฯ น หิ พุทฺธา อปฺปโยชนํ วาจํ นิจฺฉาเรนฺติ, ปเคว สิกฺขาปทํ, เตเนวาห อฏฺฐกถายํ ‘‘ตญฺหิ อิมสฺส อนุปญฺญตฺติสทิส’’นฺติอาทิฯ อนุปญฺญตฺติ จ นิปฺปโยชนา นตฺถิ, ตํสทิสญฺเจตํ, น นิปฺปโยชนนฺติ ทสฺสิตํ โหติ, เอวํ สนฺเต โก ปเนตฺถ วิเสโสติ? ตโต อาห ‘‘ปฐมสิกฺขาปเท เอกสฺส ปีฬา กตา, ทุติเย ทฺวินฺนํ, อยเมตฺถ วิเสโส’’ติฯ อิมินา อตฺถวิเสเสน โก ปนญฺโญ อติเรกตฺโถ ทสฺสิโตติ? โปราณคณฺฐิปเท ตาว วุตฺตํ ‘‘เอกสฺมิมฺปิ วตฺถุสฺมิํ อุภินฺนํ ปีฬา กาตุํ วฏฺฏตีติ อยมติเรกตฺโถ ทสฺสิโต’’ติฯ เตเนตํ ทีเปติ ‘‘น เกวลํ ปฏิลทฺธจีวรคณนาเยว อาปตฺติคณนา, ปีฬิตปุคฺคลสงฺขาตวตฺถุคณนายปี’’ติฯ

โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘วตฺถุโต คณนายาปิ, สิยา อาปตฺติ เนกตา;

อิติ สนฺทสฺสนตฺถญฺจ, ทุติยูปกฺขฏํ อิธฯ

‘‘กายสํสคฺคสิกฺขาย, วิภงฺเค วิย กินฺเตตํ;

เอกิตฺถิยาปิ เนกตา, อาปตฺตีนํ ปโยคโต’’ติฯ

อปิเจตํ สิกฺขาปทํ ตํชาติเกสุ สิกฺขาปเทสุ สพฺเพสุปิ คเหตพฺพวินิจฺฉยสฺส นยทสฺสนปฺปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาห จ –

‘‘อญฺญาติกาย พหุตาย วิมิสฺสตาย,

อาปตฺติยาปิ พหุตา จ วิมิสฺสตา จ;

อิจฺเจวมาทิวิธิสมฺภวทสฺสนตฺถํ,

สตฺถา อุปกฺขฏมิทํ ทุติยํ อโวจา’’ติฯ

ตสฺสายํ สงฺเขปโต อธิปฺปายปุพฺพงฺคมา วิจารณา – ปุราณจีวรํ เอกเมว ภิกฺขุ ภิกฺขุนีหิ ทฺวีหิ, พหูหิ วา โธวาเปติ, ภิกฺขุนิคณนาย ปาจิตฺติยคณนา, ตถา ทฺวินฺนํ, พหูนํ วา สาธารณํ เอกเมว จีวรํ อญฺญตฺร ปาริวตฺตกา ปฏิคฺคณฺหาติ, อิธาปิ ตถา ทฺวินฺนํ, พหูนํ วา สาธารณเมกํ วิญฺญาเปติ, วิญฺญตฺตปุคฺคลคณนาย อาปตฺติคณนาฯ ตถา อญฺเญสุปิ เอวรูเปสุ สิกฺขาปเทสุ นโย เนตพฺโพฯ อยํ ตาว พหุตาย นโยฯ มิสฺสตาย ปน ญาติกาย, อญฺญาติกาย จ เอกํ โธวาเปติ, เอกโต นิฏฺฐาปเน เอกํ ปาจิตฺติยํฯ อถ ญาติกา ปฐมํ โถกํ โธวิตฺวา ฐิตา, ปุน อญฺญาติกา สุโธตํ กโรติ, นิสฺสคฺคิยํฯ อถ อญฺญาติกา ปฐมํ โธวติ, ปจฺฉา ญาติกา สุโธตํ กโรติ, อญฺญาติกาย ปโยควเสน ภิกฺขุโน ทุกฺกฏเมวฯ อญฺญาติกาย จ ญาติกาย จ อญฺญาติกสญฺญี, เวมติโก, ญาติกสญฺญี วา โธวาเปติ, ยถาวุตฺตนเยน นิสฺสคฺคิยทุกฺกฏาทิอาปตฺติเภทคณนา เวทิตพฺพาฯ ตถา อญฺญาติกาย จ ญาติกาย จ สนฺตกํ จีวรํ อุโภหิ เอกโต ทิยฺยมานํ ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส , อญฺญาติกาย เอว หตฺถโต ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส จ นิสฺสคฺคิยเมวฯ อถ ญาติกาย อนาปตฺติฯ อถ อุโภสุ อญฺญาติกาทิสญฺญี วุตฺตนเยเนว นิสฺสคฺคิยทุกฺกฏาทิอาปตฺติเภทคณนา เวทิตพฺพาฯ ตถา อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทสุปิ ยถาสมฺภวํ นโย เนตพฺโพฯ อยํ มิสฺสตาย นโยฯ อาทิ-สทฺเทน ปน อเนเก อญฺญาติกา วิญฺญตฺตาวิญฺญตฺตปุคฺคลคณนาย ทุกฺกฏํฯ เอโก เทติ, เอโก น เทติ, นิสฺสคฺคิยํฯ อถ อวิญฺญตฺโต เทติ, น นิสฺสคฺคิยํฯ อถ วิญฺญตฺตาวิญฺญตฺตานํ สาธารณํ วิญฺญตฺโต เทติ, นิสฺสคฺคิยเมวฯ อุโภ เทนฺติ, นิสฺสคฺคิยเมวฯ อวิญฺญตฺโต เทติ, นิสฺสคฺคิเยน อนาปตฺติฯ วิญฺญตฺตสฺส วจเนน อวิญฺญตฺโต เทติ, อนาปตฺติ เอวฯ ตถา อุปกฺขฏาทีสุปิ ยถาสมฺภวํ นโย เนตพฺโพฯ

ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ราชสิกฺขาปทวณฺณนา

[537] ‘‘น โข มยํ, อาวุโส, จีวรเจตาปนฺนํ ปฏิคฺคณฺหาม…เป.… กาเลน กปฺปิย’’นฺติ อิโต ปุพฺเพ เอว รูปิยปฏิคฺคหณสิกฺขาปทสฺส ปญฺญตฺตตฺตา วุตฺตํฯ อญฺญถา อายสฺมา อุปนนฺโท มํสสฺส เจตาปนฺนํ เอกมฺปิ กหาปณํ หตฺเถน ปฏิคฺคณฺหนฺโต ตโต มหนฺตตรํ จีวรเจตาปนฺนํ กถํ น ปฏิคฺคณฺหิสฺสติ, เอวํ สนฺเตปิ จีวรปฏิสํยุตฺตตฺตา จีวรวคฺเค สงฺคายิํสูติฯ

[538-9] ‘‘อาคตการณํ ภญฺชตี’’ติ วุตฺตตฺตา นนุ ปุน โจเทตุํ น ลภตีติ เอเกฯ อาคมนสฺส สาตฺถกํ น โหติ, จีวรํ น ลภิสฺสติ ปฏิสนฺถารสฺส กตตฺตาติ เอเกฯ โจทนาลกฺขณํ น โหตีติ กตฺวา วุตฺตนฺติ เอเกฯ ‘‘ฐตฺวา โจเทมี’’ติ อาคโต ตํ ฐานํ ภญฺชติ, กโรติ เจกํ, ตีณิปิ เจ กโรติ, เอกเมว, เอกวจนตฺตาติ เอเกฯ ตีณิ ฐานานิ ภญฺชตีติ เอเกฯ อุปติสฺสตฺเถโร ‘‘น โจทนาทิํ ภญฺชติ, โจเทตุกาโม อกตฺตพฺพํ อกาสิ, เตน วตฺตเภเท ทุกฺกฏ’’นฺติ วทติฯ ธมฺมสิริตฺเถโร ปน ‘‘อาสเน เจ นิสีทติ, เอกาย นิสชฺชาย ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติฯ อามิสํ เจ ปฏิคฺคณฺหาติ, เอเกน ปฏิคฺคเหน ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติฯ ธมฺมํ เจ ภาสติ, ธมฺมเทสนสิกฺขาปเท วุตฺตปริจฺเฉทาย เอกาย วาจาย ทฺเว ฐานานิ ภญฺชติ, ตํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วทติฯ ‘‘ยตฺถา’’ติ วุตฺเต อตฺตโน เอว สนฺติกํ คนฺตพฺพนฺติ วุตฺตํ วิย โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘พฺยญฺชนํ ปน น สเมตี’’ติฯ อุปาสเกหิ อาณตฺตา ตํฯ มูลํ อสาทิยนฺเตนาติ มูลสฺส อกปฺปิยภาเว สติ อสาทิยนฺเตนฯ ตญฺจ โข จิตฺเตน , น มุเขนฯ สเจ เอวํ วุตฺเต อกปฺปิยํ ทสฺเสตีติ กตฺวา จิตฺเตน อกปฺปิยํ อิจฺฉนฺโตว มุเขน กปฺปิยํ นิทฺทิสติ ‘‘จีวรํ เม เทถา’’ติ, น วฏฺฏติฯ ปฏิลาเภ รูปิยปฏิคฺคหณสิกฺขาปเทน อาปตฺติฯ

ตตฺรายํ วิจารณา – จิตฺเตน สาทิยนฺโตปิ มุเขน กปฺปิยโวหาเรน เจ โวหรติ ‘‘กหาปณารเหน, ปาทารเหน วา กปฺปิยภณฺเฑน อิทญฺจิทญฺจ อาหรา’’ติฯ กิญฺจาปิ รูปิยํ สนฺธาย วทติ, วฏฺฏติ เอวฯ กสฺมา? กญฺจิ สสฺสุฏฺฐานกํ ภูมิปเทสํ สนฺธาย ‘‘สีมํ เทมาติ วทนฺติ, วฏฺฏตี’’ติ วจนโต, ‘‘วิหารสฺส เทมา’’ติ วุตฺเต ‘‘ปฏิกฺขิปิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วจนโต จฯ