อปิเจตฺถ อญฺญาตกคฺคหเณน อปฺปวาริตคฺคหณํ โหติ , อปฺปวาริตคฺคหเณน อญฺญาตกคฺคหณํ, อญฺญาตกา หิ อปฺปวาริตา โหนฺติฯ ตถา ญาตกคฺคหเณน ปวาริตคฺคหณํ โหติ, กตฺถจิ น โหติฯ น ปวาริตคฺคหเณน ญาตกคฺคหณํ โหตีติ อิมสฺส อตฺถวิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ ตถา หิ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อปฺปวาริตาย จ จีวรํ อญฺญตฺร ปาริวตฺตกา ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส อาปตฺติฯ ญาติกาย ปน ปวาริตาย จ วิสฺสาสํ คณฺหาติ, อนาปตฺติฯ ตถา ปุราณจีวรํ ญาติกาย อนาปตฺติ, ปวาริตาย ปน ติกปาจิตฺติยเมวฯ ญาตกานญฺจ เอกจฺจานํ ปุราณจีวรํ นาม ทาตุํ วฏฺฏติ, น ปวาริตานํฯ ติกจฺเฉโท จ มาติกาปเทเนว โหติ, น อญฺเญนฯ ตตฺถาปิ เอเกเนว, น ทุติยาทีหีติ อยํ วินเย ธมฺมตา เวทิตพฺพาฯ

อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ตตุตฺตริสิกฺขาปทวณฺณนา

[522-4] ปคฺคาหิกสาลํ วาติ ทุสฺสปสารํ วาฯ หตฺเถน ปคฺคเหตฺวา ฐตฺวา สาลายํ ปสาเรตพฺพทุสฺสํ ปสาเรนฺตีติ โจทนาฯ ติจีวริเกเนวาติ วินยติจีวริเกนฯ โส หิ อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตปริกฺขารโจฬาทีสุ สนฺเตสุปิ ติจีวเร อจฺฉินฺเน สนฺตรุตฺตรปรมํ วิญฺญาเปตฺวา คเหตุํ ลภติฯ อญฺญถาปีติ ‘‘ปมาณิกํ ติจีวรํ ปริกฺขารโจฬวเสน อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชโต ตสฺมิํ นฏฺเฐ พหูนิปิ คเหตุํ ลภติ, น สนฺตรุตฺตรปรม’’นฺติ จ, ตสฺมา ตํ วิภาคนฺติ ‘‘ติจีวริกสฺส ตํ วิภาคนฺติ อตฺโถ, น ปริกฺขารโจฬิกสฺสา’’ติ จ เกจิ วทนฺติฯ อาจริโย ปน ‘‘อญฺเญนาติ อติจีวริเกน, อญฺญถาติ อิโต วุตฺตคฺคหณปริจฺเฉทโต อญฺเญนา’’ติ เอตฺตกเมว วทติฯ อญฺญถาติ ปน สเจ ตีณิปิ นฏฺฐานิ, สนฺตรุตฺตรปรมํ คณฺหิตพฺพํ, สเจ ทฺเว วา เอกํ วา นฏฺฐํ, เตน ‘‘อญฺญถาปี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ เอเกฯ คณฺฐิปเทสุ วิจารณา เอว นตฺถิ, ตสฺมา อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ ปกติยา สนฺตรุตฺตเรน จรติ, สาสงฺกสิกฺขาปทวเสน วา ตํสมฺมุติวเสน วา ตติยสฺส อลาเภน วาฯ

[526] ‘‘ปมาณเมว วฏฺฏตี’’ติ สลฺเลขทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตํ มิจฺฉา คเหตฺวา ญาตกาทิฏฺฐาเน ตทุตฺตริ คณฺหนฺตสฺส อาปตฺตีติ เจ? ตํ ปาฬิยา น สเมติ, ‘‘อนาปตฺติ ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ หิ ปาฬิฯ เอตฺถ จ ปวาริตา นาม อจฺฉินฺนกาลโต ปุพฺเพ เอว ปวาริตา, น อจฺฉินฺนกาเลฯ ‘‘อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยา’’ติ หิ วุตฺตํ, ตสฺมา โย อจฺฉินฺนกาลสฺสตฺถาย ปวาเรติ, อุโภปิ อปฺปวาริตา เอวาติ เวทิตพฺพาฯ เต หิ อจฺฉินฺนการณา นฏฺฐการณาว เทนฺติ นามฯ อปิจ ยถา ปิฏฺฐิสมเย สตุปฺปาทํ กตฺวา ญาตกปวาริตฏฺฐานโต วสฺสิกสาฏิกํ นิปฺผาเทนฺตสฺส เตน สิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ, ตถา อิธาปิ ญาตกปวาริตฏฺฐาเนปิ อจฺฉินฺนนฏฺฐการณา น วฏฺฏติ, ตสฺมา ‘‘อฏฺฐกถาสุ ปมาณเมว วฏฺฏตี’ติ วุตฺตวจนเมว ปมาณ’’นฺติ ธมฺมสิริตฺเถโร อาห, ตํ อยุตฺตํ, กสฺมา? ยสฺมา อิทํ สิกฺขาปทํ ตทุตฺตริ วิญฺญาเปนฺตสฺส ปญฺญตฺตํ, ตสฺมิญฺจ ‘‘อญฺญาตโก คหปติ วา คหปตานี วา’’ติ มาติกาย ปาฬิ, วิภงฺเค จ ‘‘อญฺญาตโก นาม มาติโต วา…เป.… อสมฺพทฺโธ’’ติ ปาฬิ, อนาปตฺติวาเร จ ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ ปาฬิ, ตสฺมา ติวิธายปิ ปาฬิยา น สเมตีติ อยุตฺตเมว, ตสฺมา เกวลํ สลฺเลขเมว สนฺธาย วุตฺตนฺติ อปเรฯ อุปริ กาณมาตาสิกฺขาปเท อฏฺฐกถาสุ ปน ‘‘เตสมฺปิ ปาเถยฺยปเหณกตฺถาย ปฏิยตฺตโต ปมาณเมว วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํ, น ปน ‘‘ปาฬิยา น สเมตี’’ติ วุตฺตํ, น ตตฺถ จ อิธ จ นานากรณํ ปญฺญายติ , ตสฺมา เถรสฺส ลทฺธิ สุนฺทรา วิย มม ขายติ, วีมํสิตพฺพํฯ ยสฺมา ปนิทํ สิกฺขาปทํ อญฺญสฺสตฺถาย วิญฺญาปนวตฺถุสฺมิํเยว ปญฺญตฺตํ, ตสฺมา อิธ ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ น วุตฺตํฯ ‘‘เสสํ อุตฺตานตฺถเมวา’’ติ ปาโฐฯ ‘‘อญฺญสฺสตฺถายา’’ติ นิทานวิโรธโต น วุตฺตํฯ ตถาปิ อนนฺตเร วุตฺตนเยน ลพฺภตีติ อาจริโยฯ เอวรูเปสุ คหปติปฏิสํยุตฺตสิกฺขาปเทสุ กิญฺจาปิ ‘‘คหปติ นาม โย โกจิ อคารํ อชฺฌาวสตี’’ติ วุตฺตํ, ตถาปิ ปญฺจ สหธมฺมิเก ฐเปตฺวา อวเสสา จ สิกฺขาปจฺจกฺขาตโก จ ติตฺถิโย จ เวทิตพฺโพฯ

ตตุตฺตริสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปฐมอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

[527-8] อปิ โหติ จิตฺตนฺติ อตฺโถฯ เมยฺยาติ ปาฐสฺส มยฺหนฺติ อตฺโถฯ น อิเม สุกรา, ‘‘น อิเมสํ สุกรา’’ติ วา ปาโฐฯ ‘‘ตสฺส น อิเมสํ สุกรา อจฺฉาเทตุนฺติ อตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘ปุพฺเพ อปฺปวาริโต’’ติ วจนโต ตสฺมิํ ขเณ ปวาริโตปิ อปฺปวาริโตว โหตีติฯ

ปฐมอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุติยอุปกฺขฏสิกฺขาปทวณฺณนา

[532] ทุติยอุปกฺขเฏน กิํปโยชนนฺติ? นตฺถิ, เกวลํ อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปญฺญตฺตํ ภิกฺขุนิยา รโหนิสชฺชสิกฺขาปทํ วิยฯ เอวํ สนฺเต ตนฺติ อนาโรเปตพฺพํ ภเวยฺย วินาปิ เตน ตทตฺถสิทฺธิโต, อนิสฺสรตฺตา, อนาโรเปตุํ อนุญฺญาตตฺตา จฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อากงฺขมาโน, อานนฺท, สงฺโฆ…เป.… สมูหเนยฺยา’’ติ (ที. นิ. 2.216)ฯ อิทํ สพฺพมการณํฯ น หิ พุทฺธา อปฺปโยชนํ วาจํ นิจฺฉาเรนฺติ, ปเคว สิกฺขาปทํ, เตเนวาห อฏฺฐกถายํ ‘‘ตญฺหิ อิมสฺส อนุปญฺญตฺติสทิส’’นฺติอาทิฯ อนุปญฺญตฺติ จ นิปฺปโยชนา นตฺถิ, ตํสทิสญฺเจตํ, น นิปฺปโยชนนฺติ ทสฺสิตํ โหติ, เอวํ สนฺเต โก ปเนตฺถ วิเสโสติ? ตโต อาห ‘‘ปฐมสิกฺขาปเท เอกสฺส ปีฬา กตา, ทุติเย ทฺวินฺนํ, อยเมตฺถ วิเสโส’’ติฯ อิมินา อตฺถวิเสเสน โก ปนญฺโญ อติเรกตฺโถ ทสฺสิโตติ? โปราณคณฺฐิปเท ตาว วุตฺตํ ‘‘เอกสฺมิมฺปิ วตฺถุสฺมิํ อุภินฺนํ ปีฬา กาตุํ วฏฺฏตีติ อยมติเรกตฺโถ ทสฺสิโต’’ติฯ เตเนตํ ทีเปติ ‘‘น เกวลํ ปฏิลทฺธจีวรคณนาเยว อาปตฺติคณนา, ปีฬิตปุคฺคลสงฺขาตวตฺถุคณนายปี’’ติฯ

โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘วตฺถุโต คณนายาปิ, สิยา อาปตฺติ เนกตา;

อิติ สนฺทสฺสนตฺถญฺจ, ทุติยูปกฺขฏํ อิธฯ

‘‘กายสํสคฺคสิกฺขาย, วิภงฺเค วิย กินฺเตตํ;

เอกิตฺถิยาปิ เนกตา, อาปตฺตีนํ ปโยคโต’’ติฯ