ปกิณฺณกวณฺณนา

อปิเจตฺถ อิทํ ปกิณฺณกํ, เสยฺยถิทํ – อิทํ อนิยตกณฺฑํ นิปฺปโยชนํ อปุพฺพาภาวโตติ เจ? น, ครุกลหุกเภทภินฺนาปตฺติโรปนาโรปนกฺกมลกฺขณทีปนปฺปโยชนโตฯ เอตฺถ หิ ‘‘สา เจ เอวํ วเทยฺย ‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป.… นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ’’ติอาทินา (ปารา. 446) อาปตฺติยา ครุกาย ลหุกาย จ โรปนกฺกมลกฺขณํ, กาเรตพฺโพติ อิมินา อนาโรปนกฺกมลกฺขณญฺจ ทสฺสิตํฯ ลกฺขณทีปนโต อาทิมฺหิ, อนฺเต วา อุทฺทิสิตพฺพนฺติ เจ? น, อสมฺภวโตฯ กถํ? น ตาว อาทิมฺหิ สมฺภวติ, เยสมิทํ ลกฺขณํ, เตสํ สิกฺขาปทานํ อทสฺสิตตฺตาฯ น อนฺเต, ครุกมิสฺสกตฺตา, ตสฺมา ครุกลหุกานํ มชฺเฌ เอว อุทฺทิสิตพฺพนฺติ อรหติ อุภยามิสฺสกตฺตาฯ ยา ตตฺถ ลหุกาปตฺติ ทสฺสิตา , สาปิ ครุกาทิกาฯ เตเนวาห ‘‘เมถุนธมฺมสนฺนิสฺสิตกิเลสสงฺขาเตน รหสฺสาเทนา’’ติอาทิ, ตสฺมา ครุกานํ เอว อนนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐาติปิ เอเกฯ เอวํ สนฺเต ปฐมเมวาลํ ตาวตา ลกฺขณทีปนสิทฺธิโต, กิํ ทุติเยนาติ เจ? น, โอกาสนิยมปจฺจยมิจฺฉาคาหนิวารณปฺปโยชนโตฯ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย’’ติ โอกาสนิยมโต หิ ตพฺพิปรีเต โอกาเส อิทํ ลกฺขณํ น วิกปฺปิตนฺติ มิจฺฉาคาโห โหติ, ตนฺนิวารณโต ทุติยมฺปิ สาตฺถกเมวาติ อธิปฺปาโยฯ กสฺมา? โอกาสเภทโต, รโหเภททีปนโต, รโหนิสชฺชสฺสาทเภททีปนโต ฯ โอกาสนิยมภาเว จ รโหนิสชฺชสฺสาทเภโท ชาโตฯ ทฺวินฺนํ รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานํ นานตาชานนญฺจ สิยา, ตถา กายสํสคฺคเภททีปนโตฯ นาลํกมฺมนิเยปิ หิ โอกาเส อปฺปฏิจฺฉนฺเน, ปฏิจฺฉนฺเนปิ วา นิสินฺนาย วาตปานกวาฏฉิทฺทาทีหิ นิกฺขนฺตเกสาทิคฺคหเณน กายสํสคฺโค ลพฺภตีติ เอวมาทโยปิ นยา วิตฺถารโต เวทิตพฺพาฯ ‘‘ภิกฺขุปาติโมกฺเข อาคตนยตฺตา ภิกฺขุนีปาติโมกฺเข อิทํ กณฺฑํ ปริหีนนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ อตฺถุปฺปตฺติยา ตตฺถ อนุปนฺนตฺตาติ เอเกฯ ตํ อเนกตฺถภาวทีปนโต อยุตฺตํฯ สพฺพพุทฺธกาเล หิ ภิกฺขูนํ ปญฺจนฺนํ, ภิกฺขุนีนํ จตฺตาโร จ อุทฺเทสา สนฺติฯ ปาติโมกฺขุทฺเทสปญฺญตฺติยา อสาธารณตฺตา ตตฺถ นิทฺทิฏฺฐสงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยานนฺติ เอเกฯ ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อุพฺภชาณุมณฺฑลิกอฏฺฐวตฺถุกวเสน กายสํสคฺควิเสโส ปาราชิกวตฺถุ, ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺย, กายํ วา ตทตฺถาย อุปสํหเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 674-675) วจนโต สาทิยนมฺปิ, ‘‘สนฺติฏฺเฐยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ฐานมฺปิ, ‘‘สงฺเกตํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต คมนมฺปิ, ‘‘ฉนฺนํ วา อนุปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานปเวโสปิ, ตถา ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส เอเกเนกา สนฺติฏฺเฐยฺย วา สลฺลเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 838) วจนโต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปิ ปาจิตฺติยวตฺถุกนฺติ กตฺวา ตาสํ อญฺญถา อนิยตกณฺฑสฺส อวตฺตพฺพตาปตฺติโตปิ น วุตฺตนฺติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ

ปกิณฺณกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนิยตกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

4. นิสฺสคฺคิยกณฺโฑ

1. จีวรวคฺโค

1. ปฐมกถินสิกฺขาปทวณฺณนา

[459] สมิตาวินาติ สมิตา’เนน กิเลสาติ สมิตาวี, เตน สมิตาวินาฯ ‘‘ตีณิ จีวรานี’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘ติจีวร’’นฺติ วุตฺตํฯ สงฺขฺยาปุพฺโพ ทิคุเนกวจนนฺติ เอตฺถ ลกฺขณํ เวทิตพฺพํฯ ตํ ปน อธิฏฺฐิตสฺสปิ อนธิฏฺฐิตสฺสปิ นามํ ‘‘เอกรตฺตมฺปิ เจ ภิกฺขุ ติจีวเรน วิปฺปวเสยฺยา’’ติอาทีสุ ติจีวราธิฏฺฐาเนน อธิฏฺฐิตสฺส นามํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุ’’นฺติ (มหาว. 358) เอตฺถ อนธิฏฺฐิตสฺส นามํ, อิธ ตทุภยมฺปิ สมฺภวติฯ ‘‘ภควตา ภิกฺขูนํ ติจีวรํ อนุญฺญาตํ โหตี’’ติ เอตฺถ อธิฏฺฐิตเมวฯ ‘‘อญฺเญเนว ติจีวเรน คามํ ปวิสนฺตี’’ติ เอตฺถ อนธิฏฺฐิตเมวฯ เอกสฺมิํเยว หิ จีวเร ติจีวราธิฏฺฐานํ รุหติ, น อิตรสฺมิํ ปตฺตาธิฏฺฐานํ วิย, ตสฺมา อิตรํ อติเรกฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อติเรกจีวรํ ธาเรสฺสนฺตี’’ติอาทิฯ

[460-1] ปฐมปญฺญตฺติยา ปเนตฺถ เอกรตฺตมฺปิ อติเรกจีวรํ ธาเรยฺย, นิสฺสคฺคิยํ วุตฺตํ โหติ, ตโต ปรํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ ‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพํ, ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’’นฺติ เอวํ ภควา ปริปุณฺณํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิฯ อถ ปจฺฉิมโพธิยํ อชาตสตฺตุกาเล กถินํ อนุญฺญาตํ, ตโต ปฏฺฐาย ภิกฺขู อิทํ สิกฺขาปทํ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน ทสาห…เป.… ปาจิตฺติย’’นฺติ อุทฺทิสนฺติ, เอส นโย ทุติยตติยกถิเนสุปิฯ ตถาปิ กงฺขาวิตรณิยํ (กงฺขา. อฏฺฐ. กถินสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ทสาหปรมนฺติ อยเมตฺถ อนุปญฺญตฺตี’’ติ เอตฺตกํเยว วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ วจนํ น ปญฺญตฺติ, น จ อนุปญฺญตฺตีติ สิทฺธํฯ น หิ ปญฺญตฺติวตฺถุสฺมิํ, อนุปญฺญตฺติวตฺถุมฺหิ วา กถินาธิกาโร ทิสฺสตีติ ยถาวุตฺตนโยว สาโรติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ อถาปิ สิยา ‘‘กถินสฺสุปฺปตฺติกาลโต ปฏฺฐาย ภควโต วจนํ อนุปญฺญตฺติภาเวน วุตฺต’’นฺติฯ