กงฺขาวิตรณิยํ (กงฺขา. อฏฺฐ. ทุติยานิยตสิกฺขาปทวณฺณนา) อิธาปิ ทุติยานิยตาธิกาเร ปาราชิกาปตฺติญฺจ ปริหาเปตฺวา ทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติยา วุตฺตตฺตา ปฐมานิยเต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปตฺติ น วุตฺตาติ เจ? ‘‘สา เจ’’ติ ตสฺสา ปาฬิยา โปตฺถกา โสเธตพฺพาฯ คณฺฐิปเท จ ‘‘อิธ สิกฺขาปเท เมถุนกายสํสคฺครโหนิสชฺชานเมวาคตตฺตา จกฺขุสฺสรโหว ปมาณ’’นฺติ ลิขิตํ, ทุติยานิยตาธิกาเร จ ‘‘อนนฺโธ กายสํสคฺคํ ปสฺสติ, อพธิโร ทุฏฺฐุลฺลํ สุณาติ, กายจิตฺตโต กายสํสคฺโค, วาจาจิตฺตโต ทุฏฺฐุลฺลํ, อุภเยหิ อุภย’’นฺติ จ ลิขิตํฯ อฏฺฐกถายํ ‘‘สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสาเนวา’’ติ วุตฺตตฺตาปิ ทุฏฺฐุลฺลวาโท น สุนฺทโร ‘‘ตทหุชาตา’’ติ วุตฺตตฺตาติฯ

ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

[453] ทุติเย เกสุจิ โปตฺถเกสุ ‘‘น เหว โข ปน ปฏิจฺฉนฺนํ อาสนํ โหติ อาสน’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘อาสนนฺติ อธิกํ, อุทฺธริตานุรูป’’นฺติ ลิขิตํฯ ทฺเวปิ รหา อิธ อธิปฺเปตา กายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺลวาจารโหนิสชฺชคฺคหณโตฯ ยทิ เอวํ ‘‘มาตุคาโม นาม วิญฺญู ปฏิพลา’’ติ กิมตฺถํ วุตฺตนฺติ? อยเมว หิ มาตุคาโม ทฺวินฺนมฺปิ กายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺลวาจานํ เอกโต วตฺถุภูโต, ตสฺมา วุตฺตํฯ กายสํสคฺคสฺส วตฺถุภูโต ทสฺสิโต, น อิตรสฺสาติ กตฺวา ทุฏฺฐุลฺลวาจเมว สนฺธาย ตสฺสา วตฺถุํ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ

เอตฺถาห – ยถา ปฐเม อนธิปฺเปตาปิ ทุฏฺฐุลฺลวาจา สมฺภววิเสสทสฺสนตฺถํ วุตฺตา, อิธาปิ กายสํสคฺโค, กสฺมา น ตสฺส วเสน จกฺขุสฺส รโห คเหตพฺโพติ? อาม น คเหตพฺโพ, น จ คหิโต, คหิโต เอว ปน นิสชฺชวเสน, น หิ องฺคสฺส นิสชฺชา วิเสโสติฯ อปฺปฏิจฺฉนฺเน สติ กถํ จกฺขุสฺส รโหติ เจ? ทูรตฺตาฯ ปฐเม กสฺมา อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรติ, อิธ กสฺมา เอกาปิ กโรตีติ เจ? โน วุจฺจติ สิทฺธตฺตาฯ

สิทฺธํ โหติ, ยทิทํ อญฺญตโร ภิกฺขุ เวสาลิยํ มหาวเน…เป.… ทฺวารํ วิวริตฺวา นิปนฺโน โหติ…เป.… สมฺพหุลา อิตฺถิโย ยาวทตฺถํ กตฺวา ปกฺกมิํสูติ (ปารา. 77)ฯ ตสฺมา น เมถุนสฺส มาตุคาโม ทุติโย โหติฯ อิตฺถิโย หิ อญฺญมญฺญิสฺสา วชฺชํ ปฏิจฺฉาเทนฺติ, เตเนว ภิกฺขุนีนํ วชฺชปฏิจฺฉาทเน ปาราชิกํ ปญฺญตฺตํฯ ตถา ‘‘อายสฺมา อุทายี ตา อิตฺถิโย วิหารํ เปกฺขาเปตฺวา ตาสํ อิตฺถีนํ วจฺจมคฺค’’นฺติ (ปารา. 283) เอตฺถ ‘‘ยา ปน ตา อิตฺถิโย หิริมนา, ตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปนฺตี’’ติ (ปารา. 283) วจนโต ทุฏฺฐุลฺลสฺส มาตุคาโม ทุติโย โหตีติ สิทฺธนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุภยตฺถาปิ อุมฺมตฺตกาทิกมฺมิกานํ อนาปตฺตีติ เตสํ ปาเฏกฺกํ นิทาเน อาคตํ, อาทิกมฺมิกานํ อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ อนุคณฺฐิปเท ปน ‘‘อเจลกวคฺเค รโหปฏิจฺฉนฺนาสนสิกฺขาปเท ‘วิญฺญู ปุริโส ทุติโย โหตี’ติ (ปาจิ. 288) อิมสฺส อนุรูปโต ‘อิตฺถีนํ สตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรตี’ติ วุตฺต’’นฺติ จ, ‘‘ทุติยานิยเต ‘อิตฺถีปิ ปุริโสปี’ติ อิทํ ภิกฺขุนีวคฺเค โอสานสิกฺขาปทสฺส, อเจลกวคฺเค อปฺปฏิจฺฉนฺนาสนสิกฺขาปทสฺส จ อนาปตฺติวาเร ‘โย โกจิ วิญฺญู ปุริโส ทุติโย’ติ วุตฺตํฯ อิเมสํ อนุรูปโต วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติ จ วุตฺตํฯ

ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปกิณฺณกวณฺณนา

อปิเจตฺถ อิทํ ปกิณฺณกํ, เสยฺยถิทํ – อิทํ อนิยตกณฺฑํ นิปฺปโยชนํ อปุพฺพาภาวโตติ เจ? น, ครุกลหุกเภทภินฺนาปตฺติโรปนาโรปนกฺกมลกฺขณทีปนปฺปโยชนโตฯ เอตฺถ หิ ‘‘สา เจ เอวํ วเทยฺย ‘อยฺโย มยา ทิฏฺโฐ นิสินฺโน มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต’ติ, โส จ ตํ ปฏิชานาติ, อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ…เป.… นิสชฺชาย กาเรตพฺโพ’’ติอาทินา (ปารา. 446) อาปตฺติยา ครุกาย ลหุกาย จ โรปนกฺกมลกฺขณํ, กาเรตพฺโพติ อิมินา อนาโรปนกฺกมลกฺขณญฺจ ทสฺสิตํฯ ลกฺขณทีปนโต อาทิมฺหิ, อนฺเต วา อุทฺทิสิตพฺพนฺติ เจ? น, อสมฺภวโตฯ กถํ? น ตาว อาทิมฺหิ สมฺภวติ, เยสมิทํ ลกฺขณํ, เตสํ สิกฺขาปทานํ อทสฺสิตตฺตาฯ น อนฺเต, ครุกมิสฺสกตฺตา, ตสฺมา ครุกลหุกานํ มชฺเฌ เอว อุทฺทิสิตพฺพนฺติ อรหติ อุภยามิสฺสกตฺตาฯ ยา ตตฺถ ลหุกาปตฺติ ทสฺสิตา , สาปิ ครุกาทิกาฯ เตเนวาห ‘‘เมถุนธมฺมสนฺนิสฺสิตกิเลสสงฺขาเตน รหสฺสาเทนา’’ติอาทิ, ตสฺมา ครุกานํ เอว อนนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐาติปิ เอเกฯ เอวํ สนฺเต ปฐมเมวาลํ ตาวตา ลกฺขณทีปนสิทฺธิโต, กิํ ทุติเยนาติ เจ? น, โอกาสนิยมปจฺจยมิจฺฉาคาหนิวารณปฺปโยชนโตฯ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน อาสเน อลํกมฺมนิเย’’ติ โอกาสนิยมโต หิ ตพฺพิปรีเต โอกาเส อิทํ ลกฺขณํ น วิกปฺปิตนฺติ มิจฺฉาคาโห โหติ, ตนฺนิวารณโต ทุติยมฺปิ สาตฺถกเมวาติ อธิปฺปาโยฯ กสฺมา? โอกาสเภทโต, รโหเภททีปนโต, รโหนิสชฺชสฺสาทเภททีปนโต ฯ โอกาสนิยมภาเว จ รโหนิสชฺชสฺสาทเภโท ชาโตฯ ทฺวินฺนํ รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานํ นานตาชานนญฺจ สิยา, ตถา กายสํสคฺคเภททีปนโตฯ นาลํกมฺมนิเยปิ หิ โอกาเส อปฺปฏิจฺฉนฺเน, ปฏิจฺฉนฺเนปิ วา นิสินฺนาย วาตปานกวาฏฉิทฺทาทีหิ นิกฺขนฺตเกสาทิคฺคหเณน กายสํสคฺโค ลพฺภตีติ เอวมาทโยปิ นยา วิตฺถารโต เวทิตพฺพาฯ ‘‘ภิกฺขุปาติโมกฺเข อาคตนยตฺตา ภิกฺขุนีปาติโมกฺเข อิทํ กณฺฑํ ปริหีนนฺติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ อตฺถุปฺปตฺติยา ตตฺถ อนุปนฺนตฺตาติ เอเกฯ ตํ อเนกตฺถภาวทีปนโต อยุตฺตํฯ สพฺพพุทฺธกาเล หิ ภิกฺขูนํ ปญฺจนฺนํ, ภิกฺขุนีนํ จตฺตาโร จ อุทฺเทสา สนฺติฯ ปาติโมกฺขุทฺเทสปญฺญตฺติยา อสาธารณตฺตา ตตฺถ นิทฺทิฏฺฐสงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยานนฺติ เอเกฯ ตาสํ ภิกฺขุนีนํ อุพฺภชาณุมณฺฑลิกอฏฺฐวตฺถุกวเสน กายสํสคฺควิเสโส ปาราชิกวตฺถุ, ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺย, กายํ วา ตทตฺถาย อุปสํหเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 674-675) วจนโต สาทิยนมฺปิ, ‘‘สนฺติฏฺเฐยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ฐานมฺปิ, ‘‘สงฺเกตํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต คมนมฺปิ, ‘‘ฉนฺนํ วา อนุปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วจนโต ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานปเวโสปิ, ตถา ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส เอเกเนกา สนฺติฏฺเฐยฺย วา สลฺลเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 838) วจนโต ทุฏฺฐุลฺลวาจาปิ ปาจิตฺติยวตฺถุกนฺติ กตฺวา ตาสํ อญฺญถา อนิยตกณฺฑสฺส อวตฺตพฺพตาปตฺติโตปิ น วุตฺตนฺติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ

ปกิณฺณกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนิยตกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

4. นิสฺสคฺคิยกณฺโฑ

1. จีวรวคฺโค