สาสนาโรจนกาเลติ อาณาปกสฺส สาสนวจนกฺขเณฯ ตติยปเท วุตฺตนเยนาติ เอกงฺคสมฺปตฺติยา ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ วตฺถุคณนาย สงฺฆาทิเสโสติ อุภยวตฺถุคณนาย กิรฯ

[339] จตุตฺเถ อนาปตฺตีติ เอตฺถ ปน ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อนาปตฺตีติ เอตฺถ วิย ‘คจฺฉนฺโต น สมฺปาเทติ, อาคจฺฉนฺโต วิสํวาเทตี’ติ อนาปตฺติปาฬิยาปิ ภวิตพฺพนฺติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, เอกจฺเจสุ โปตฺถเกสุ ‘‘อตฺถี’’ติปิฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[341] อลํวจนียาติ น วจนียา, นิวารเณ อลํ-สทฺโทฯ เถรปิตา วทตีติ ชิณฺณปิตา วทตีติ อตฺโถฯ กิญฺจาปิ เอตฺถ ‘‘อิตฺถี นาม มนุสฺสิตฺถี น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา, ปุริโส นาม มนุสฺสปุริโส น ยกฺโข’’ติอาทิ นตฺถิ, ตถาปิ กายสํสคฺคาทีสุ ‘‘มนุสฺสิตฺถี’’ติ อิตฺถีววตฺถานสฺส กตตฺตา อิธาปิ มนุสฺสิตฺถี เอวาติ ปญฺญายติฯ เมถุนปุพฺพภาคตฺตา มนุสฺสอุภโตพฺยญฺชนโก จ ถุลฺลจฺจยวตฺถุโกว โหติ, เสสา มนุสฺสปณฺฑกอุภโตพฺยญฺชนกติรจฺฉานคตปุริสาทโย ทุกฺกฏวตฺถุกาว มิจฺฉาจารสาสนงฺคสมฺภวโตติ เวทิตพฺพํฯ ยถาสมฺภวํ ปน วารา อุทฺธริตพฺพาฯ ปญฺญตฺติอชานเน วิย อลํวจนียภาวาชานเนปิ อจิตฺตกตา เวทิตพฺพาฯ ทุฏฺฐุลฺลาทีสุปีติ ‘‘อิมสฺมิมฺปี’’ติ วุตฺตเมว โหติฯ ‘‘เลขํ เนตฺวา ปฏิเลขํ อาโรจิตสฺสาปิ สญฺจริตฺตํ นตฺถิ สญฺจริตฺตภาวมชานนฺตสฺสา’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุฏิการสิกฺขาปทวณฺณนา

[342] ยาจนาติ ‘‘เทถ เทถา’’ติ โจทนาฯ วิญฺญตฺตีติ อิมินา โน อตฺโถติ วิญฺญาปนาฯ ‘‘หตฺถกมฺมํ ยาจิโต อุปกรณํ, มูลํ วา ทสฺสตี’’ติ ยาจติ, น วฏฺฏตีติฯ วฏฺฏติ เสนาสเน โอภาสปริกถาทีนํ ลทฺธตฺตาติ เอเกฯ อนชฺฌาวุตฺถกนฺติ อสฺสามิกํฯ น อาหฏํ ปริภุญฺชิตพฺพนฺติ ‘‘สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘กิญฺจาปิ ครุภณฺฑปฺปโหนเกสูติ วุตฺตํ, ตถาปิ ยํ วตฺถุวเสน อปฺปํ หุตฺวา อคฺฆวเสน มหา หริตาลหิงฺคุลิกาทิ, ตํ ยาจิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ

[344] โส กิราติ อิสิฯ ตทา อชฺฌคมา ตทชฺฌคมาฯ

[348-9] น หิ สกฺกา ยาจนาย กาตุํ, ตสฺมา สยํ ยาจิตเกหิ อุปกรเณหีติ อธิปฺปาโยฯ พฺยญฺชนํ สเมติ, น อตฺโถฯ กสฺมา? อิธ อุภเยสํ อธิปฺเปตตฺตา, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิมาหฯ อิธ วุตฺตนเยนาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปทวิภงฺเค วุตฺตนเยนฯ ‘‘สญฺญาจิกายา’’ติ วจนโต กโรนฺเตนาปิ, ‘‘ปเรหิ ปริโยสาเปตี’’ติ วจนโต การาเปนฺเตนาปิ ปฏิปชฺชิตพฺพํฯ อุโภเปเต การกการาปกาฯ พฺยญฺชนํ วิโลมิตํ ภเวยฺย, ‘‘การยมาเนนา’’ติ หิ พฺยญฺชนํ ‘‘กโรนฺเตนา’’ติ วุตฺเต วิโลมิตํ โหติ อตทตฺถตฺตาฯ น หิ การาเปนฺโต นาม โหติฯ ‘‘อิธ วุตฺตนเยนาติ เทสิตวตฺถุกปมาณิกนเยนฯ เอวํ สนฺเต ‘กโรนฺเตน วา การาเปนฺเตน วา’ติ วจนโต กโรนฺเตนาปิ ปเรหิ วิปฺปกตํ วตฺตพฺพนฺติ เจ, ตทตฺถวิสฺสชฺชนตฺถํ ‘ยทิ ปนาติอาทิมาหา’’’ติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘สญฺญาจิกาย กุฏิํ กโรนฺโต’’ติ วจนวเสน วุตฺตํฯ ‘‘อายามโต จ วิตฺถารโต จา’’ติ อวตฺวา วิกปฺปตฺถสฺส วา-สทฺทสฺส คหิตตฺตา เอกโตภาเคปิ วฑฺฒิเต อาปตฺติ เอวฯ ปมาณยุตฺตมญฺโจ กิร นววิทตฺถิฯ ‘‘‘จตุหตฺถวิตฺถารา’ติ วจเนน ‘ติริยํ ติหตฺถา วา’ติ วจนมฺปิ สเมติ ‘ยตฺถ ปมาณยุตฺโต’ติอาทิสนฺนิฏฺฐานวจนาสมฺภวโต’’ติ วุตฺตํฯ ปมาณโต อูนตรมฺปีติ วิตฺถารโต จตุปญฺจหตฺถมฺปิ ทีฆโต อนติกฺกมิตฺวา วุตฺตปมาณเมว เทสิตวตฺถุฯ อเทสิตวตฺถุญฺหิ กโรโต อาปตฺติฯ ปมาณาติกฺกนฺตา กุฏิ เอว ปมาณาติกฺกนฺตํ กุฏิํ กเรยฺยาติ วุตฺตตฺตาฯ ‘‘ถมฺภตุลา’’ติ ปาโฐฯ อนุสฺสาวนานเยนาติ เอตฺถ ‘‘ทมิฬภาสายปิ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ

[353] จารภูมิ โคจรภูมิฯ น คหิตาติ น วาริตาฯ อฏฺฐกถายํ ‘‘การณาย คุตฺติพนฺธนาคารํ, อกรณฏฺฐานํ วา ธมฺมคนฺธิกา หตฺถปาทจฺฉินฺทนกา คนฺธิกา’’ติ ลิขิตํฯ