คณฺฐิปเท ปน ‘‘อิมสฺมิํ สิกฺขาปททฺวเย กายสํสคฺเค วิย ยกฺขิเปตีสุ ทุฏฺฐุลฺลตฺตกามวจเน ถุลฺลจฺจย’นฺติ วทนฺติฯ อฏฺฐกถาสุ ปน นาคต’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘อุภโตพฺยญฺชนโก ปน ปณฺฑกคติโกวา’’ติ วทนฺติฯ

อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[297] อหมฺหิ ทุคฺคตาติ อหํ อมฺหิ ทุคฺคตาฯ อหํ ขฺวยฺโยติ เอตฺถ อยฺโยติ พหุวจนํ โหติฯ

[298] โอยาจนฺตีติ นีจํ กตฺวา เทเว ยาจนฺติฯ อายาจนฺตีติ อุจฺจํ กตฺวา อาทเรน ยาจนฺติฯ อลงฺการาทีหิ มณฺฑิโต เกสสํวิธานาทีหิ ปสาธิโตฯ ‘‘มณฺฑิตกรเณ ทุกฺกฏ’’นฺติ วทนฺติฯ

ปทภาชนียวณฺณนา

[303] สห ปริทณฺเฑน วตฺตมานาติ อตฺโถฯ ฉนฺทวาสินี นาม ‘‘ปิยา ปิยํ วเสตี’’ติ ปาฬิ, ปุริสํ วาเสตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘ปิโย ปิยํ วาเสตี’’ติ อฏฺฐกถาฯ

ตํ กิริยํ สมฺปาเทสฺสตีติ อวสฺสํ อาโรเจนฺติยา เจ อาโรเจตีติ อตฺโถฯ ทฺวินฺนํ มาตาปิตูนํ เจ อาโรเจติ, สงฺฆาทิเสโสติ วินยวินิจฺฉเย ‘‘วตฺถุ โอโลเกตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ วตฺถุมฺหิ จ ‘‘อุทายิตฺเถโร คณิกาย อาโรเจสี’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ‘‘มาตาทีนมฺปิ วทโต วิสงฺเกโต นตฺถี’’ติ อฏฺฐกถาวจนโต นิปฺปโยชนํฯ ตํ ปเนตนฺติ อาจริยสฺส วจนํฯ มาตุรกฺขิตํ พฺรูหีติ เปสิตสฺส คนฺตฺวา มาตาปิตุรกฺขิตํ วทโต ตสฺส ตสฺสา มาตุรกฺขิตภาเวปิ สติ วิสงฺเกตเมว, กสฺมา? ‘‘ปิตุรกฺขิตาทีสุ อญฺญตรํ วทนฺตสฺส วิสงฺเกต’’นฺติ วุตฺตตฺตา อิตรถา อาทิ-สทฺโท นิรตฺถโก สิยาฯ เอกํ ทสกํ อิตเรน ทสเกน โยเชตฺวา ปุพฺเพ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยํ วุตฺตนยตฺตา มาตุรกฺขิตาย มาตา อตฺตโน ธีตุสนฺติกํ ปหิณตีติ คเหตพฺพํฯ

[338] อนภินนฺทิตฺวาติ วจนมตฺตเมว, ยทิปิ อภินนฺทติ, ยาว สาสนํ นาโรเจติ, ตาว ‘‘วีมํสิโต’’ติ น วุจฺจติฯ

สาสนาโรจนกาเลติ อาณาปกสฺส สาสนวจนกฺขเณฯ ตติยปเท วุตฺตนเยนาติ เอกงฺคสมฺปตฺติยา ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ วตฺถุคณนาย สงฺฆาทิเสโสติ อุภยวตฺถุคณนาย กิรฯ

[339] จตุตฺเถ อนาปตฺตีติ เอตฺถ ปน ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ น วีมํสติ น ปจฺจาหรติ, อนาปตฺตีติ เอตฺถ วิย ‘คจฺฉนฺโต น สมฺปาเทติ, อาคจฺฉนฺโต วิสํวาเทตี’ติ อนาปตฺติปาฬิยาปิ ภวิตพฺพนฺติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, เอกจฺเจสุ โปตฺถเกสุ ‘‘อตฺถี’’ติปิฯ

วินีตวตฺถุวณฺณนา

[341] อลํวจนียาติ น วจนียา, นิวารเณ อลํ-สทฺโทฯ เถรปิตา วทตีติ ชิณฺณปิตา วทตีติ อตฺโถฯ กิญฺจาปิ เอตฺถ ‘‘อิตฺถี นาม มนุสฺสิตฺถี น ยกฺขี น เปตี น ติรจฺฉานคตา, ปุริโส นาม มนุสฺสปุริโส น ยกฺโข’’ติอาทิ นตฺถิ, ตถาปิ กายสํสคฺคาทีสุ ‘‘มนุสฺสิตฺถี’’ติ อิตฺถีววตฺถานสฺส กตตฺตา อิธาปิ มนุสฺสิตฺถี เอวาติ ปญฺญายติฯ เมถุนปุพฺพภาคตฺตา มนุสฺสอุภโตพฺยญฺชนโก จ ถุลฺลจฺจยวตฺถุโกว โหติ, เสสา มนุสฺสปณฺฑกอุภโตพฺยญฺชนกติรจฺฉานคตปุริสาทโย ทุกฺกฏวตฺถุกาว มิจฺฉาจารสาสนงฺคสมฺภวโตติ เวทิตพฺพํฯ ยถาสมฺภวํ ปน วารา อุทฺธริตพฺพาฯ ปญฺญตฺติอชานเน วิย อลํวจนียภาวาชานเนปิ อจิตฺตกตา เวทิตพฺพาฯ ทุฏฺฐุลฺลาทีสุปีติ ‘‘อิมสฺมิมฺปี’’ติ วุตฺตเมว โหติฯ ‘‘เลขํ เนตฺวา ปฏิเลขํ อาโรจิตสฺสาปิ สญฺจริตฺตํ นตฺถิ สญฺจริตฺตภาวมชานนฺตสฺสา’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ

สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ