ภูมฏฺฐกถาทิวณฺณนา

[94] มหาอฏฺฐกถายํ ปน สจฺเจปิ อลิเกปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตํ, ตํ ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ ยเถตรหิ ยุตฺติยา คเหตพฺพาฯ ตตฺถ ‘‘จตุวคฺเคน ฐเปตฺวา อุปสมฺปทปวารณอพฺภานาทิสพฺพํ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ’’จฺเจว วตฺตพฺเพ ‘‘อุปสมฺปทปวารณกถินพฺภานาทีนี’’ติ ลิขนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ ตํ อาจริยา ‘‘ปมาทเลขา’’ตฺเวว วณฺณยนฺติ, เตน วุตฺตํ ‘‘ปมาทลิขิต’’นฺติฯ ยํ ยํ วจนํ มุสา, ตตฺถ ตตฺถ ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํฯ ทุกฺกฏสฺส วจเน ปโยชนาภาวา ‘‘อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปโยเค’’ติ วุตฺตํฯ อญฺเญสมฺปิ ปุพฺพปโยเค ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ปาจิตฺติยเมวฯ ปมาทลิขิตนฺติ เอตฺถ อิธ อธิปฺเปตเมว คเหตฺวา อฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ คหิเต สเมติ วิยฯ อาจริยา ปน ‘‘ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ปาจิตฺติย’’นฺติ วตฺวา ทุกฺกเฏ วิสุํ วตฺตพฺเพ ‘‘สจฺจาลิเก’’ติ สามญฺญโต วุตฺตตฺตา ‘‘ปมาทเลขา’’ติ วทนฺตีติ เวทิตพฺพาติฯ ‘‘กุสลจิตฺเตน คมเน อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ทานญฺจ ทสฺสามี’’ติ วจเนน อนาปตฺติ วิยฯ

ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏมาปชฺชติฯ พหุกาปิ อาปตฺติโย โหนฺตูติ ขณนพฺยูหนุทฺธรเณสุ ทส ทส กตฺวา อาปตฺติโย อาปนฺโน, เตสุ อุทฺธรเณ ทส ปาจิตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติ, ชาติวเสน ‘‘เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตี’’ติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ, ตสฺมา ปุริเมน สเมติฯ ‘‘สโมธาเนตฺวา ทสฺสิตปโยเค ‘‘ทุกฺกฏ’’นฺติ วุตฺตตฺตา สมานปโยคา พหุทุกฺกฏตฺตํ ญาเปติฯ ขณเน พหุกานีติ สมานปโยคตฺตา น ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณนาติ ยถา ปเนตฺถ, เอวํ อญฺเญสุปิ เอวรูปานิ อฏฺฐกถาย อาคตวจนานิ สงฺคีติโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา คเหตพฺพานีติ อตฺโถฯ ‘‘อิธ ทุติยปาราชิเก คเหตพฺพา, น อญฺเญสู’’ติ ธมฺมสิริตฺเถโร กิราหฯ คณฺฐิปเท ปน ‘‘ปุริมขณนํ ปจฺฉิมํ ปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, เตเนว เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตี’’ติ วุตฺตํ, ‘‘วิสภาคกิริยํ วา ปตฺวา ปุริมํ ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ จ วุตฺตํฯ

เอวํ เอกฏฺฐาเน ฐิตาย กุมฺภิยา ฐานาจาวนญฺเจตฺถ ฉหากาเรหิ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ กุมฺภิยาติ ภุมฺมวจนํฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ ภูมิโต โมเจติ, ปาราชิกนฺติ เอตฺถ มุขวฏฺฏิยา ผุฏฺโฐกาสํ พุนฺเทน โมจิเต ‘‘ฐานาจาวนญฺเจตฺถ ฉหากาเรหิ เวทิตพฺพ’’นฺติ อิมินา สเมติ, ตถา อวตฺวา ‘‘ภูมิโต มุตฺเต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกนฺเต ภูมิโต โมจิตํ นาม โหตี’’ติ ทฬฺหํ กตฺวา วทนฺติ, อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ เอตฺถ เอกจฺเจ เอวํ อตฺถํ วทนฺติ ‘‘ปุพฺเพ ขณนฺเตน อวเสสฏฺฐานานิ วิโยชิตานิ, ตสฺมิํ วิมุตฺเต ปาราชิก’’นฺติฯ สงฺเขปมหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตวจนสฺส ปมาทเลขภาโว ‘‘อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ, มุฏฺฐิํ วา ฉินฺทตี’’ติ วจเนน ทีปิโตฯ