เมนู

‘‘ยญฺจ ปุพฺพภาเค ‘อวหริสฺสามี’ติ ปวตฺตํ จิตฺตํ, ยญฺจ คมนาทิสาธกํ, ปรามสนาทิสาธกํ วา มชฺเฌ ปวตฺตํ, ยญฺจ ฐานาจาวนปโยคสาธกํ , เตสุ อยเมเวโก ปจฺฉิโม จิตฺตโกฏฺฐาโส อิธ อธิปฺเปโต ‘เถโน’ติ อปเร’’ติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ อูนมาสกมาสปาทาทีสุ ‘‘อวหรณจิตฺเตสุ เอกจิตฺตโกฏฺฐาโสติ อาจริยา วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

ปญฺจวีสติอวหารกถาวณฺณนา

ปญฺจวีสติ อวหารา นาม วจนเภเทเนว ภินฺนา, อตฺถโต ปน อภินฺนาฯ อากุลา ทุวิญฺเญยฺยวินิจฺฉยาติ อาจริยานํ มุเข สนฺติเก สพฺพากาเรน อคฺคหิตวินิจฺฉยานํ ทุวิญฺเญยฺยาฯ ทุกติกปฏฺฐานปาฬิ (ปฏฺฐา. 5.1.1 อาทโย, ทุกติกปฏฺฐานปาฬิ) วิย อากุลา ทุวิญฺเญยฺยวินิจฺฉยา, เกวลํ ตํ อาจริยา ปุพฺพาปรวิโรธมกตฺวา สงฺคีติโต ปฏฺฐาย อาคตนยมวินาเสตฺวา วณฺณยนฺตีติ ‘‘ปฏฺฐานปาฬิมิวาติ อปเร วทนฺตี’’ติ จ วุตฺตาฯ โปราณาติ สงฺคีติอาจริยาฯ อยเมตฺถ สามีจิ เอว, สเจ น เทติ, อาปตฺติ นตฺถิ, ปาราชิกภยา ปน ยถา สิกฺขากาโม เทติ, เอวํ ทาตพฺพเมวฯ ยานิ ปเนตฺถ วตฺถูนิ, ตานิ สีหฬทีเป อาจริเยหิ สงฺฆาทีนมนุมติยา อฏฺฐกถาสุ ปกฺขิตฺตานิ, ‘‘อนาคเต พฺรหฺมจารีนํ หิตตฺถาย โปตฺถการุฬฺหกาลโต ปจฺฉาปี’’ติ วุตฺตํฯ อาณตฺติกํ อาณตฺติกฺขเณปิ คณฺหาติ, กาลนฺตเรนาปิ อตฺถสาธโก, กาลนฺตรํ สนฺธายาติ อิทเมเตสํ นานตฺตํฯ ภฏฺเฐติ อปคเตฯ อนฺตรสมุทฺเท อตุรุมุหุเทฯ ผรติ สาเธติฯ นวโธโตติ นวกโตฯ ปาสาณสกฺขรนฺติ ปาสาณญฺจ สกฺขรญฺจฯ

ภูมฏฺฐกถาทิวณฺณนา

[94] มหาอฏฺฐกถายํ ปน สจฺเจปิ อลิเกปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตํ, ตํ ปมาทลิขิตนฺติ เวทิตพฺพนฺติ ยเถตรหิ ยุตฺติยา คเหตพฺพาฯ ตตฺถ ‘‘จตุวคฺเคน ฐเปตฺวา อุปสมฺปทปวารณอพฺภานาทิสพฺพํ สงฺฆกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติ’’จฺเจว วตฺตพฺเพ ‘‘อุปสมฺปทปวารณกถินพฺภานาทีนี’’ติ ลิขนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ ตํ อาจริยา ‘‘ปมาทเลขา’’ตฺเวว วณฺณยนฺติ, เตน วุตฺตํ ‘‘ปมาทลิขิต’’นฺติฯ ยํ ยํ วจนํ มุสา, ตตฺถ ตตฺถ ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํฯ ทุกฺกฏสฺส วจเน ปโยชนาภาวา ‘‘อทินฺนาทานสฺส ปุพฺพปโยเค’’ติ วุตฺตํฯ อญฺเญสมฺปิ ปุพฺพปโยเค ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ปาจิตฺติยเมวฯ ปมาทลิขิตนฺติ เอตฺถ อิธ อธิปฺเปตเมว คเหตฺวา อฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ คหิเต สเมติ วิยฯ อาจริยา ปน ‘‘ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ปาจิตฺติย’’นฺติ วตฺวา ทุกฺกเฏ วิสุํ วตฺตพฺเพ ‘‘สจฺจาลิเก’’ติ สามญฺญโต วุตฺตตฺตา ‘‘ปมาทเลขา’’ติ วทนฺตีติ เวทิตพฺพาติฯ ‘‘กุสลจิตฺเตน คมเน อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘ทานญฺจ ทสฺสามี’’ติ วจเนน อนาปตฺติ วิยฯ

ปาจิตฺติยฏฺฐาเน ทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏมาปชฺชติฯ พหุกาปิ อาปตฺติโย โหนฺตูติ ขณนพฺยูหนุทฺธรเณสุ ทส ทส กตฺวา อาปตฺติโย อาปนฺโน, เตสุ อุทฺธรเณ ทส ปาจิตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติ, ชาติวเสน ‘‘เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตี’’ติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ, ตสฺมา ปุริเมน สเมติฯ ‘‘สโมธาเนตฺวา ทสฺสิตปโยเค ‘‘ทุกฺกฏ’’นฺติ วุตฺตตฺตา สมานปโยคา พหุทุกฺกฏตฺตํ ญาเปติฯ ขณเน พหุกานีติ สมานปโยคตฺตา น ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อฏฺฐกถาจริยปฺปมาเณนาติ ยถา ปเนตฺถ, เอวํ อญฺเญสุปิ เอวรูปานิ อฏฺฐกถาย อาคตวจนานิ สงฺคีติโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา คเหตพฺพานีติ อตฺโถฯ ‘‘อิธ ทุติยปาราชิเก คเหตพฺพา, น อญฺเญสู’’ติ ธมฺมสิริตฺเถโร กิราหฯ คณฺฐิปเท ปน ‘‘ปุริมขณนํ ปจฺฉิมํ ปตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, เตเนว เอกเมว เทเสตฺวา มุจฺจตี’’ติ วุตฺตํ, ‘‘วิสภาคกิริยํ วา ปตฺวา ปุริมํ ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ จ วุตฺตํฯ

เอวํ เอกฏฺฐาเน ฐิตาย กุมฺภิยา ฐานาจาวนญฺเจตฺถ ฉหากาเรหิ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ กุมฺภิยาติ ภุมฺมวจนํฯ อุทฺธํ อุกฺขิปนฺโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ ภูมิโต โมเจติ, ปาราชิกนฺติ เอตฺถ มุขวฏฺฏิยา ผุฏฺโฐกาสํ พุนฺเทน โมจิเต ‘‘ฐานาจาวนญฺเจตฺถ ฉหากาเรหิ เวทิตพฺพ’’นฺติ อิมินา สเมติ, ตถา อวตฺวา ‘‘ภูมิโต มุตฺเต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกนฺเต ภูมิโต โมจิตํ นาม โหตี’’ติ ทฬฺหํ กตฺวา วทนฺติ, อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ เอตฺถ เอกจฺเจ เอวํ อตฺถํ วทนฺติ ‘‘ปุพฺเพ ขณนฺเตน อวเสสฏฺฐานานิ วิโยชิตานิ, ตสฺมิํ วิมุตฺเต ปาราชิก’’นฺติฯ สงฺเขปมหาปจฺจริยาทีสุ วุตฺตวจนสฺส ปมาทเลขภาโว ‘‘อตฺตโน ภาชนคตํ วา กโรติ, มุฏฺฐิํ วา ฉินฺทตี’’ติ วจเนน ทีปิโตฯ