ปทภาชนียวณฺณนา

[92] คามา วา อรญฺญา วาติ ลกฺขณานุปญฺญตฺติกตฺตา ปฐมปญฺญตฺติยา อาทิมฺหิ วุตฺตาฯ ยโต วา อปกฺกนฺตา, โส อมนุสฺโส นามฯ ‘‘อมนุสฺสคามํ อปารุปิตฺวา, คามปฺปเวสนญฺจ อนาปุจฺฉา ปวิสิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘ยโต คามโต อาคนฺตุกามา เอว อปกฺกนฺตา, ตํ คามํ เอวํ ปวิสิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ เอเกฯ เกจิ ปน ‘‘ยกฺขปริคฺคหภูโตปิ อาปณาทีสุ ทิสฺสมาเนสุ เอว ‘คาโม’ติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ, อทิสฺสมาเนสุ ปเวสเน อนาปตฺตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คาโม เอว อุปจาโร คามูปจาโรติ เอวํ กมฺมธารยวเสน คหิเต กุรุนฺทฏฺฐกถาทีสุ วุตฺตมฺปิ สุวุตฺตเมว โหตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘ตสฺส ฆรูปจาโร คาโมติ อาปชฺชตี’’ติ วจนํ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘คามสฺสุปจาโร จ คาโม จ คามูปจาโร จา’’ติ วทนฺติ, ตํ วิรุชฺฌติ, นฯ ‘‘อิเมสํ ลาภาทีสุ ลกฺขณํ สนฺธาย มหาอฏฺฐกถายํ ‘ฆรํ ฆรูปจาโร’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ น มยํ ปฏิกฺขิปามา’’ติ จ วทนฺติฯ ‘‘กตปริกฺเขโป จาติ ฆรสฺส สมนฺตโต ตตฺตโก อุปจาโร นามา’’ติ คณฺฐิปเท ลิขิตํฯ อนุคณฺฐิปเท ปน ‘‘โย โย อฏฺฐกถาวาโท วา เถรวาโท วา ปจฺฉา วุจฺจตีติ อิโต อนาคตํ สนฺธาย วุตฺตํ, นาตีตํฯ ยทิ อตีตมฺปิ สนฺธาย วุตฺตํ, มหาปทุมเถรวาโทว ปมาณํ ชาตนฺติ อาปชฺชติ, ตสฺมา อนาคตเมว สนฺธาย วุตฺตนฺติ อาจริยา กถยนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ เสสมฺปีติ คามูปจารลกฺขณมฺปิฯ

ตตฺรายํ นโยติ ตสฺส คามูปจารสฺส คหเณ อยํ นโยฯ วิกาเลคามปฺปเวสนาทีสูติ เอตฺถ ‘‘คามปฺปเวสนญฺหิ พหิ เอว อาปุจฺฉิตพฺพ’’นฺติ คณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘ตํ อฏฺฐกถาย น สเมตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คามสงฺขาตูปจารํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ คหิเต สเมตีติ มม ตกฺโกฯ ‘‘อาทิ-สทฺทโต ฆเร ฐิตานํ ทินฺนลาภภาชนาทีนี’’ติ คณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘คามูปจาเร ฐิตานํ ปาปุณิตพฺพลาภํ สญฺจิจฺจ อเทนฺตานํ ปาราชิก’’นฺติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ กุรุนฺทิอาทีสุ ปาฬิยํ วุตฺตวจนานุโลมวเสน วุตฺตตฺตา ‘‘ปมาทเลขา’’ติ น วตฺตพฺพํ, มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตวินิจฺฉโย สงฺคีติโต ปฏฺฐาย อาคโตฯ ‘‘ยญฺเจตํ มหาอฏฺฐกถาย’’นฺติอาทิ สีหฬทีเป อฏฺฐกถาจริเยหิ วุตฺตํ ‘‘วินิจฺฉยนโย’’ติ จฯ เลฑฺฑุปาเตเนว ปริจฺฉินฺทิตพฺโพติ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ, น อุปจารํฯ โส หิ ตโต อปเรน เลฑฺฑุปาเตน ปรจฺฉินฺโนฯ อิมสฺมิํ อทินฺนาทานสิกฺขาปเทติ นิยเมน อญฺญตฺถ อญฺญถาติ อตฺถโต วุตฺตํ โหติฯ เตน วา นิยเมน ยถารุตวเสนาปิ อตฺโถ อิธ ยุชฺชติฯ อภิธมฺเม ปนาติอาทินา อญฺญถาปิ อตฺถาปตฺติสิทฺธํ ทสฺเสติฯ

‘‘ปริจฺจาคาทิมฺหิ อกเต ‘อิทํ มม สนฺตก’นฺติ อวิทิตมฺปิ ปรปริคฺคหิตเมว ปุตฺตกานํ ปิตุ อจฺจเยน สนฺตกํ วิย, ตํ อตฺถโต อปริจฺจตฺเต สงฺคหํ คจฺฉตี’’ติ คณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘เถนสฺส กมฺมํ เถยฺยํ, เถเนน คเหตพฺพภูตํ ภณฺฑํฯ เถยฺยนฺติ สงฺขาตนฺติ เถยฺยสงฺขาต’’นฺติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ตํ เถยฺยํ ยสฺส เถนสฺส กมฺมํ, โส ยสฺมา เถยฺยจิตฺโต อวหรณจิตฺโต โหติ, ตสฺมา ‘‘เถยฺยสงฺขาต’’นฺติ ปทํ อุทฺธริตฺวา ‘‘เถยฺยจิตฺโต อวหรณจิตฺโต’’ติ ปทภาชนมฺปิ เตสํ โปราณานํ ยุชฺชเตว, ตถาปิ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพํฯ