เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถาวณฺณนา

[59-60] ‘‘มตํ เยภุยฺเยน อกฺขายิต’’นฺติ วจนโต อมตํ เยภุยฺเยน ขายิตมฺปิ ปาราชิกวตฺถุเมวาติ ทสฺเสติฯ สพฺพโส ขายิตํ, อุปฺปาฏิตํ วา ถุลฺลจฺจยวตฺถุเมวาติ ทสฺเสติ, ตถา ‘‘เยภุยฺเยน ขายิต’’นฺติ วจนโต มตํ สพฺพขายิตํ, อุปฺปาฏิตํ วา ทุกฺกฏวตฺถูติ ทสฺเสติฯ น จ สาวเสสํ ปญฺญเปนฺติฯ กิํ การณา? อิทญฺหิ สิกฺขาปทํ โลกวชฺชํ, น ปณฺณตฺติวชฺชํฯ ตตฺถ สิกฺขาปทนฺติ ปาราชิกํ อธิปฺเปตํฯ ตตฺถ ถุลฺลจฺจยมฺปิ หิ โลกวชฺชํ, น ปณฺณตฺติวชฺชํฯ อถ วา อุภยมฺปิ อนวเสสํ ปญฺญตฺตํฯ ปาราชิกเขตฺเต หิ เหฏฺฐิมโกฏิํ ปาเปตฺวา ฐปิเต ตโต ปรํ ถุลฺลจฺจยนฺติ ปญฺญตฺตเมว โหติฯ ตตฺถ ถุลฺลจฺจยเขตฺตมฺปิ ปาราชิกเขตฺตํ วิย เหฏฺฐิมปริจฺเฉเทน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุปฑฺฒกฺขายิเต ถุลฺลจฺจยนฺติ ยตฺถ นิมิตฺตํ ขายิตํ, ตํ ทุกฺกฏวตฺถูติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺถาห – ปณฺณตฺติวชฺชํ กิํ สาวเสสเมว ภควา ปญฺญาเปตีติ? นฯ เอกํสโต ปน ยถาสมฺภวํ ตตฺถ ตตฺถ ปกาสยิสฺสาม, กิมตฺถํ ปน ภควา อุปฑฺฒกฺขายิเต ปาราชิกํ น ปญฺญาเปสีติ อยํ ตาว อปุจฺฉา พุทฺธวิสยตฺตา วินยปญฺญตฺติยาฯ อิทํ ปเนตฺถ การณปติรูปกํ ‘‘อุปฑฺฒภาวสฺส ทุพฺพินิจฺฉยตฺตา’’ติฯ เยภุยฺเยน ขายิตํ นาม วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺคมุขานํ จตูสุ โกฏฺฐาเสสุ ทฺเว โกฏฺฐาเส อติกฺกมฺม ยาว ตติยโกฏฺฐาสปริโยสานา ขาทิตํ, ตติยโกฏฺฐาสํ อติกฺกมฺม ยาว จตุตฺถโกฏฺฐาสปริโยสานา ทุกฺกฏวตฺถุฯ

ยทิปิ นิมิตฺตํ สพฺพโส ขายิตนฺติ ‘‘ชีวมานกสรีรํเยว สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ อลฺลสรีเรติ อภินเว, อกุถิเต วา มนุสฺสานํ ชีวมานสรีเร อกฺขินาสาทีสุ ถุลฺลจฺจยเมวฯ ติรจฺฉานคตานํ หตฺถิอสฺสาทีนํ นาสาย วตฺถิโกเส จ ถุลฺลจฺจยนฺติ ‘‘อมคฺเคน อมคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ อิมาย ปาฬิยา อตฺถวิเสเสเนตฺถ วุตฺตํฯ อุปกจฺฉกาทีสุ ทุกฺกฏํ, สพฺเพสมฺปิ ติรจฺฉานคตานํ อกฺขิกณฺณวเณสุ ทุกฺกฏํ, อวเสสสรีเรปิ ทุกฺกฏเมวาติ อิทํ วินีตวตฺถุสฺมิํ ‘‘เอหิ, ภนฺเต, เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวา’’ติ ฯ ‘‘อลํ ภคินิ เนตํ กปฺปตี’’ติ (ปารา. 79) อิมินา ตาว เมถุนราคาภาโว ทสฺสิโต โหติฯ ‘‘เอหิ, ภนฺเต, อูรุนฺตริกาย ฆฏฺเฏหิ…เป.… โส ภิกฺขุ ตถา อกาสี’’ติ อิมินา ตาว โมจนสฺสาโท ทสฺสิโต โหติ, เตเนวาห ภควา ‘‘อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติฯ ‘‘โย ปน เมถุนราเคน อูรุนฺตริกาย ฆฏฺเฏติ, ตสฺส ทุกฺกฏ’’นฺติ สิทฺธนฺติ กตฺวา วุตฺตํฯ

มนุสฺสานํ อกฺขิกณฺณวณาทิ ถุลฺลจฺจยวตฺถุ, ติรจฺฉานคตานํ ทุกฺกฏวตฺถูติ เอตฺถ ทุวิญฺเญยฺโย ปาฬิเลโส, ตสฺมา ‘‘น จ, ภิกฺขเว, รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํ, โย ฉุเปยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ วจนโต รตฺตจิตฺเตน อกฺขิกณฺณวณํ ฉุปนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ สิทฺธนฺติ อยํ จมฺมกฺขนฺธเก ปาฬิเลโสติ เวทิตพฺโพฯ ‘‘ชีวมานกปุริสสฺสาติ ชีวมานกสทฺโท มเต วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ญาปนตฺถํ วุตฺโต’’ติ วทนฺติฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปนาติ อิทํ กิญฺจาปิ ‘‘กตฺวา มหาอฏฺฐกถํ สรีร’’นฺติ วุตฺตํ, อถ โข เสสอฏฺฐกถาสุ ‘‘เมถุนราเคน มุเขนา’’ติ วจนาภาวโต ตตฺเถว ภาวโต ตํ วจนํ ปาฬิวจเนน สํสนฺทิตฺวา ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อนุคณฺฐิปเท ปน ‘‘ตํ สพฺพมฺปีติ มหาอฏฺฐกถายเมว เมถุนราเคน อิตฺถิยา นิมิตฺตํ อปฺปเวเสนฺโต ฉุปติ, ถุลฺลจฺจย’’นฺติ จ วุตฺตํฯ ‘‘เมถุนราเคน มุเขนา’’ติปิ กตฺถจิ, ปาฬิยํ อวิเสเสน ‘‘น จ, ภิกฺขเว, รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺมา ‘‘ตํ สพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปุริมํ ปสํสนฺตีติ ติรจฺฉานคติ…เป.… วุตฺตนเยเนว ถุลฺลจฺจยํ, กายสํสคฺคราเคน ทุกฺกฏนฺติอาทิอฏฺฐกถาวจเนหิ สํสนฺทนโตฯ ‘‘ตํ สพฺพมฺปิ…เป.… ปุริมํ ปสํสนฺตี’’ติ อิทํ สงฺคีติโต ปจฺฉา สีหฬทีปเกหิ อาจริเยหิ ปาฬิยา, อฏฺฐกถายญฺจ วุตฺตวจนํ สํสนฺทิตฺวา วุตฺตวินิจฺฉโยติ วุตฺตํฯ เอตฺถ อิตรถา หีติ ปกติมุเขนฯ กสฺมา ทุกฺกฏนฺติ เจ? ‘‘องฺคุลิพีชาทีนิ ปเวเสนฺตสฺส ทุกฺกฏ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ยุตฺตํฯ ติรจฺฉานคติตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคนฺติ เอตฺถ มหาอฏฺฐกถายมฺปิ ปุพฺเพ ‘‘นิมิตฺต’’นฺติ วตฺวา เอตฺถ ‘‘ปสฺสาวมคฺค’’นฺติ วุตฺตตฺตา อวเสสนิมิตฺเต ทุกฺกฏนฺติ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ วุตฺตนเยเนวาติ เมถุนราเคนฯ ถุลฺลจฺจยนฺติ จ ขนฺธเก ปสฺสาวนิมิตฺตวเสเนวาคตตฺตา อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ

เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สนฺถตจตุกฺกเภทกกถาวณฺณนา

[61-2] อิตฺถินิมิตฺตํ ขาณุํ กตฺวาติ อิตฺถินิมิตฺตสฺส อนฺโต ขาณุํ ปเวเสตฺวา สมตลํ วา กตฺวา อติริตฺตํ วา ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ปเวสาภาวาฯ อีสกํ อนฺโต ปเวเสตฺวา ฐิตํ ขาณุเมว เจ องฺคชาเตน ฉุปติ, ปาราชิกํฯ ‘‘อุปฺปลคนฺธา อุปฺปลภาวา’’ติปิ ทีปวาสิโน ปฐนฺติ กิรฯ สุตฺตํ ภิกฺขุมฺหีติ เสวนจิตฺตํ อุปฏฺฐิเตติ (ปารา. 57) เอตฺถ วิยฯ ‘‘สุตฺตภิกฺขุมฺหี’’ติ จ ปฐนฺติ, ตํ อุชุกเมวฯ

สนฺถตจตุกฺกเภทกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ