ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

วินยปิฏเก

วชิรพุทฺธิ-ฏีกา

คนฺถารมฺภกถา

ปญฺญาวิสุทฺธาย ทยาย สพฺเพ;

วิโมจิตา เยน วิเนยฺยสตฺตา;

ตํ จกฺขุภูตํ สิรสา นมิตฺวา;

โลกสฺส โลกนฺตคตสฺส ธมฺมํฯ

สงฺฆญฺจ สีลาทิคุเณหิ ยุตฺต-

มาทาย สพฺเพสุ ปเทสุ สารํ;

สงฺเขปกาเมน มมาสเยน;

สญฺโจทิโต ภิกฺขุหิตญฺจ ทิสฺวาฯ

สมนฺตปาสาทิกสญฺญิตาย ;

สมฺพุทฺธโฆสาจริโยทิตาย;

สมาสโต ลีนปเท ลิขิสฺสํ;

สมาสโต ลีนปเท ลิขีตํฯ

สญฺญา นิมิตฺตํ กตฺตา จ, ปริมาณํ ปโยชนํ;

สพฺพาคมสฺส ปุพฺเพว, วตฺตพฺพํ วตฺตุมิจฺฉตาติฯ –

วจนโต สมนฺตปาสาทิเกติ สญฺญาฯ ทีปนฺตเร ภิกฺขุชนสฺส อตฺถํ นาภิสมฺภุณาตีติ นิมิตฺตํฯ พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยนาติ กตฺตาฯ สมธิกสตฺตวีสติสหสฺสมตฺเตน ตสฺส คนฺเถนาติ ปริมาณํฯ จิรฏฺฐิตตฺถํ ธมฺมสฺสาติ ปโยชนํฯ

ตตฺราห – ‘‘วตฺตพฺพํ วตฺตุมิจฺฉตาติ ยํ วุตฺตํ, ตตฺถ กถํวิโธ วตฺตา’’ติ? อุจฺจเต –

ปาฐตฺถวิทูสํหีโร, วตฺตา สุจิ อมจฺฉโร;

จตุกฺกมปริจฺจาคี, เทสกสฺส หิตุสฺสุโกติฯ (มหานิ. อฏฺฐ. คนฺถารมฺภกถา);

ตตฺร ปฐียเตติ ปาโฐฯ โส หิ อเนกปฺปกาโร อตฺถานุรูโป อตฺถานนุรูโป เจติฯ กถํ? สนฺธายภาสิโต พฺยญฺชนภาสิโต สาวเสสปาโฐ นิรวเสสปาโฐ นีโต เนยฺโยติฯ ตตฺร อเนกตฺถวตฺตา สนฺธายภาสิโต นาม ‘‘มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา’’ติอาทิ (ธ. ป. 294)ฯ เอกตฺถวตฺตา พฺยญฺชนภาสิโต นาม ‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา’’ตฺยาทิ (ธ. ป. 1, 2; เนตฺติ. 90, 92; เปฏโก. 14)ฯ สาวเสโส นาม ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺต’’มิตฺยาทิ (มหาว. 54; สํ. นิ. 4.28)ฯ วิปรีโต นิรวเสโส นาม ‘‘สพฺเพ ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต ญาณมุเข อาปาถํ อาคจฺฉนฺตี’’ตฺยาทิ (มหานิ. 156; ปฏิ. ม. 3.5)ฯ ยถา วจนํ, ตถา อวคนฺตพฺโพ นีโต นาม ‘‘อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตา’’ตฺยาทิฯ ยุตฺติยา อนุสฺสริตพฺโพ เนยฺโย นาม ‘‘เอกปุคฺคโล, ภิกฺขเว’’ตฺยาทิ (อ. นิ. 1.170)ฯ

อตฺโถปิ อเนกปฺปกาโร ปาฐตฺโถ สภาวตฺโถ เญยฺยตฺโถ ปาฐานุรูโป ปาฐานนุรูโป สาวเสสตฺโถ นิรวเสสตฺโถ นีตตฺโถ เนยฺยตฺโถตฺยาทิฯ ตตฺถ โย ตํตํสญฺญาปนตฺถมุจฺจารียเต ปาโฐ, ส ปาฐตฺโถ ‘‘สาตฺถํ สพฺยญฺชน’’มิตฺยาทีสุ (ปารา. 1; ที. นิ. 1.190) วิยฯ รูปารูปธมฺมานํ ลกฺขณรสาทิ สภาวตฺโถ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวตี’’ตฺยาทีสุ (วิภ. 489; สํ. นิ. 5.3) วิยฯ โย ญายมาโน หิตาย ภวติ, ส ญาตุมรหตฺตา เญยฺยตฺโถ ‘‘อตฺถวาที ธมฺมวาที’’ตฺเยวมาทีสุ (ที. นิ. 1.9, 194; 3.238; ม. นิ. 1.411) วิยฯ ยถาปาฐํ ภาสิโต ปาฐานุรูโป ‘‘จกฺขุ, ภิกฺขเว, ปุราณกมฺม’’นฺติ (สํ. นิ. 4.146) ภควตา วุตฺตมโต จกฺขุมปิ กมฺมนฺติฯ พฺยญฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหยมาเนน วุตฺโต ปาฐานนุรูโปฯ