10. ภณฺฑปฏิสามนวินิจฺฉยกถา

[53] ภณฺฑสฺส ปฏิสามนนฺติ ปเรสํ ภณฺฑสฺส โคปนํฯ ปเรสญฺหิ (ปาจิ. อฏฺฐ. 506) กปฺปิยวตฺถุ วา โหตุ อกปฺปิยวตฺถุ วา, อนฺตมโส มาตุ กณฺณปิฬนฺธนํ กาลปณฺณมฺปิ คิหิสนฺตกํ ภณฺฑาคาริกสีเสน ปฏิสาเมนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ สเจ ปน มาตาปิตูนํ สนฺตกํ อวสฺสํ ปฏิสาเมตพฺพํ กปฺปิยภณฺฑํ โหติ, อตฺตโน อตฺถาย คเหตฺวา ปฏิสาเมตพฺพํฯ ‘‘อิทํ ปฏิสาเมตฺวา เทหี’’ติ ปน วุตฺเต ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ ปฏิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ ‘‘ปฏิสาเมหี’’ติ ปาเตตฺวา คจฺฉนฺติ, ปลิโพโธ นาม โหติ, ปฏิสาเมตุํ วฏฺฏติฯ วิหาเร กมฺมํ กโรนฺตา วฑฺฒกีอาทโย วา ราชวลฺลภา วา ‘‘อตฺตโน อุปกรณภณฺฑํ วา สยนภณฺฑํ วา ปฏิสาเมตฺวา เทถา’’ติ วทนฺติ, ฉนฺเทนปิ ภเยนปิ น กาตพฺพเมว, คุตฺตฏฺฐานํ ปน ทสฺเสตุํ วฏฺฏติ, พลกฺกาเรน ปาเตตฺวา คเตสุ จ ปฏิสาเมตุํฯ

สเจ (ปารา. อฏฺฐ. 1.111) อตฺตโน หตฺเถ ปฏิสามนตฺถาย ฐปิตํ ภณฺฑํ สามิเกน ‘‘เทหิ เม ภณฺฑ’’นฺติ ยาจิโต อทาตุกาโม ‘‘นาหํ คณฺหามี’’ติ ภณติ, สมฺปชานมุสาวาเทปิ อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตา ทุกฺกฏํฯ ‘‘กิํ ตุมฺเห ภณถ, เนวิทํ มยฺหํ อนุรูปํ, น ตุมฺหาก’’นฺติอาทีนิ วทนฺตสฺสปิ ทุกฺกฏเมวฯ ‘‘รโห มยา เอตสฺส หตฺเถ ฐปิตํ, น อญฺโญ โกจิ ชานาติ, ทสฺสติ นุ โข เม, โน’’ติ สามิโก วิมติํ อุปฺปาเทติ, ภิกฺขุสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ ตสฺส ผรุสาทิภาวํ ทิสฺวา สามิโก ‘‘น มยฺหํ ทสฺสตี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ, ตตฺร สจายํ ภิกฺขุ ‘‘กิลเมตฺวา นํ ทสฺสามี’’ติ ทาเน สอุสฺสาโห, รกฺขติ ตาวฯ สเจปิ โส ทาเน นิรุสฺสาโห, ภณฺฑสามิโก ปน คหเณ สอุสฺสาโห, รกฺขติเยวฯ ยทิ ปน ตสฺมิํ ทาเน นิรุสฺสาโห ภณฺฑสามิโก ‘‘น มยฺหํ ทสฺสตี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ, เอวํ อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเปน ภิกฺขุโน ปาราชิกํฯ ยทิปิ มุเขน ‘‘ทสฺสามี’’ติ วทติ, จิตฺเตน ปน อทาตุกาโม, เอวมฺปิ สามิกสฺส ธุรนิกฺเขเป ปาราชิกํฯ ตํ ปน สงฺโคปนตฺถาย อตฺตโน หตฺเถ ปเรหิ ฐปิตํ ภณฺฑํ อคุตฺตเทสโต ฐานา จาเวตฺวา คุตฺตฏฺฐาเน ฐปนตฺถาย หรโต อนาปตฺติฯ เถยฺยจิตฺเตนปิ ฐานา จาเวนฺตสฺส อวหาโร นตฺถิฯ กสฺมา? อตฺตโน หตฺเถ นิกฺขิตฺตตฺตา, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหติฯ เถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชโตปิ เอเสว นโยฯ