เมนู

32. ครุกาปตฺติวุฏฺฐานวินิจฺฉยกถา

[236] ครุกาปตฺติวุฏฺฐานนฺติ ปริวาสมานตฺตาทีหิ วินยกมฺเมหิ ครุกาปตฺติโต วุฏฺฐานํฯ ตตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 102) ติวิโธ ปริวาโส ปฏิจฺฉนฺนปริวาโส สุทฺธนฺตปริวาโส สโมธานปริวาโสติฯ เตสุ ปฏิจฺฉนฺนปริวาโส ตาว ยถาปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ทาตพฺโพฯ กสฺสจิ หิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ โหติ, กสฺสจิ ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนา, กสฺสจิ เอกาปตฺติ โหติ, กสฺสจิ ทฺเว ติสฺโส ตตุตฺตริ วาฯ ตสฺมา ปฏิจฺฉนฺนปริวาสํ เทนฺเตน ปฐมํ ตาว ปฏิจฺฉนฺนภาโว ชานิตพฺโพฯ อยญฺหิ อาปตฺติ นาม ทสหากาเรหิ ปฏิจฺฉนฺนา โหติฯ

ตตฺรายํ มาติกา – อาปตฺติ จ โหติ อาปตฺติสญฺญี จ, ปกตตฺโต จ โหติ ปกตตฺตสญฺญี จ, อนนฺตรายิโก จ โหติ อนนฺตรายิกสญฺญี จ, ปหุ จ โหติ ปหุสญฺญี จ, ฉาเทตุกาโม จ โหติ ฉาเทติ จาติฯ ตตฺถ อาปตฺติ จ โหติ อาปตฺติสญฺญี จาติ ยํ อาปนฺโน, สา อาปตฺติเยว โหติ, โสปิ จ ตตฺถ อาปตฺติสญฺญีเยวฯ อิติ ชานนฺโต ฉาเทติ, ฉนฺนา โหติ, อถ ปนายํ ตตฺถ อนาปตฺติสญฺญี, อจฺฉนฺนา โหติฯ อนาปตฺติ ปน อาปตฺติสญฺญายปิ อนาปตฺติสญฺญายปิ ฉาเทนฺเตน อจฺฉาทิตาว โหติ, ลหุกํ วา ครุกาติ ครุกํ วา ลหุกาติ ฉาเทติ, อลชฺชิปกฺเข ติฏฺฐติ, อาปตฺติ ปน อจฺฉนฺนา โหติ, ครุกํ ลหุกาติ มญฺญมาโน เทเสติ, เนว เทสิตา โหติ, น ฉนฺนา, ครุกํ วา ครุกาติ ญตฺวา ฉาเทติ, ฉนฺนา โหติ, ครุกลหุกภาวํ น ชานาติ, อาปตฺติํ ฉาเทมีติ ฉาเทติ, ฉนฺนาว โหติฯ

ปกตตฺโตติ ติวิธํ อุกฺเขปนียกมฺมํ อกโตฯ โส เจ ปกตตฺตสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, ฉนฺนา โหติฯ อถ ‘‘มยฺหํ สงฺเฆน กมฺมํ กต’’นฺติ อปกตตฺตสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, อจฺฉนฺนา โหติฯ อปกตตฺเตน ปน ปกตตฺตสญฺญินา วา อปกตตฺตสญฺญินา วา ฉาทิตาปิ อจฺฉนฺนาว โหติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘อาปชฺชติ ครุกํ สาวเสสํ,

ฉาเทติ อนาทริยํ ปฏิจฺจ;

ภิกฺขุนี โน จ ผุเสยฺย วชฺชํ,

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 481) –

อยญฺหิ ปญฺโห อุกฺขิตฺตเกน กถิโตฯ

อนนฺตรายิโกติ ยสฺส ทสสุ อนฺตราเยสุ เอโกปิ นตฺถิ, โส เจ อนนฺตรายิกสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, ฉนฺนา โหติฯ สเจปิ โส ภีรุชาติกตาย อนฺธกาเร อมนุสฺสจณฺฑมิคภเยน อนฺตรายิกสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, อจฺฉนฺนาว โหติฯ

ยสฺสปิ ปพฺพตวิหาเร วสนฺตสฺส กนฺทรํ วา นทิํ วา อติกฺกมิตฺวา อาโรเจตพฺพํ โหติ, อนฺตรามคฺเค จ จณฺฑวาฬอมนุสฺสาทิภยํ อตฺถิ, มคฺเค อชครา นิปชฺชนฺติ, นที ปูรา โหติ, เอตสฺมิํ ปน สติเยว อนฺตราเย อนฺตรายิกสญฺญี ฉาเทติ, อจฺฉนฺนา โหติฯ อนฺตรายิกสฺส ปน อนฺตรายิกสญฺญาย ฉาทยโต อจฺฉนฺนาวฯ

ปหูติ โส สกฺโกติ ภิกฺขุโน สนฺติกํ คนฺตุญฺเจว อาโรเจตุญฺจ, โส เจ ปหุสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, ฉนฺนา โหติฯ สจสฺส มุเข อปฺปมตฺตโก คณฺโฑ วา โหติ, หนุกวาโต วา วิชฺฌติ, ทนฺโต วา รุชฺชติ, ภิกฺขา วา มนฺทา ลทฺธา โหติ, ตาวตเกน ปน เนว วตฺตุํ น สกฺโกติ, น คนฺตุํ, อปิจ โข ‘‘น สกฺโกมี’’ติ สญฺญี โหติ, อยํ ปหุ หุตฺวา อปฺปหุสญฺญี นามฯ อิมินา ฉาทิตาปิ อจฺฉาทิตาฯ อปฺปหุนา ปน วตฺตุํ วา คนฺตุํ วา อสมตฺเถน ปหุสญฺญินา วา อปฺปหุสญฺญินา วา ฉาทิตา โหติ, อจฺฉาทิตาวฯ

ฉาเทตุกาโม จ โหติ ฉาเทติ จาติ อิทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ สเจ ปน ‘‘ฉาเทสฺสามี’’ติ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวา ปุเรภตฺเต วา ปจฺฉาภตฺเต วา ปฐมยามาทีสุ วา ลชฺชิธมฺมํ โอกฺกมิตฺวา อนฺโตอรุเณเยว อาโรเจติ, อยํ ฉาเทตุกาโม น ฉาเทติ นามฯ ยสฺส ปน อภิกฺขุเก ฐาเน วสนฺตสฺส อาปชฺชิตฺวา สภาคสฺส ภิกฺขุโน อาคมนํ อาคเมนฺตสฺส, สภาคสฺส สนฺติกํ วา คจฺฉนฺตสฺส อฑฺฒมาโสปิ มาโสปิ อติกฺกมติ, อยํ น ฉาเทตุกาโม ฉาเทติ นาม, อยมฺปิ อจฺฉนฺนาว โหติฯ โย ปน อาปนฺนมตฺโตว อคฺคิํ อกฺกนฺตปุริโส วิย สหสา ปกฺกมิตฺวา สภาคฏฺฐานํ คนฺตฺวา อาวิกโรติ, อยํ น ฉาเทตุกาโมว น ฉาเทติ นามฯ สเจ ปน สภาคํ ทิสฺวาปิ ‘‘อยํ เม อุปชฺฌาโย วา อาจริโย วา’’ติ ลชฺชาย นาโรเจติ, ฉนฺนาว โหติ อาปตฺติฯ อุปชฺฌายาทิภาโว หิ อิธ อปฺปมาณํ, อเวริสภาคมตฺตเมว ปมาณํฯ ตสฺมา อเวริสภาคสฺส สนฺติเก อาโรเจตพฺพาฯ โย ปน วิสภาโค โหติ สุตฺวา ปกาเสตุกาโม, เอวรูปสฺส อุปชฺฌายสฺสปิ สนฺติเก น อาโรเจตพฺพาฯ

ตตฺถ ปุเรภตฺตํ วา อาปตฺติํ อาปนฺโน โหตุ ปจฺฉาภตฺตํ วา ทิวา วา รตฺติํ วา, ยาว อรุณํ น อุคฺคจฺฉติ, ตาว อาโรเจตพฺพํฯ

อุทฺธสฺเต อรุเณ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ปฏิจฺฉาทนปจฺจยา จ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ, สภาคสงฺฆาทิเสสํ อาปนฺนสฺส ปน สนฺติเก อาวิกาตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ อาวิกโรติ, อาปตฺติ อาวิกตา โหติ, ทุกฺกฏา ปน น มุจฺจติฯ ตสฺมา สุทฺธสฺส สนฺติเก อาวิกาตพฺพาฯ อาวิกโรนฺโต จ ‘‘ตุยฺหํ สนฺติเก เอกํ อาปตฺติํ อาวิกโรมี’’ติ วา ‘‘อาจิกฺขามี’’ติ วา อาโรเจมี’’ติ วา ‘‘มม เอกํ อาปตฺติํ อาปนฺนภาวํ ชานาหี’’ติ วา วทตุ, ‘‘เอกํ ครุกาปตฺติํ อาวิกโรมี’’ติอาทินา วา นเยน วทตุ, สพฺเพหิปิ อากาเรหิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาว โหตีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ สเจ ปน ‘‘ลหุกาปตฺติํ อาวิกโรมี’’ติอาทินา นเยน วทติ, ปฏิจฺฉนฺนาว โหติฯ วตฺถุํ อาโรเจติ, อาปตฺติํ อาโรเจติ, อุภยํ อาโรเจติ, ติวิเธนปิ อาโรจิตาว โหติฯ

[237] อิติ อิมานิ ทส การณานิ อุปปริกฺขิตฺวา ปฏิจฺฉนฺนปริวาสํ เทนฺเตน ปฐมเมว ปฏิจฺฉนฺนภาโว ชานิตพฺโพ, ตโต ปฏิจฺฉนฺนทิวเส จ อาปตฺติโย จ สลฺลกฺเขตฺวา สเจ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ‘‘อหํ, ภนฺเต, เอกํ อาปตฺติํ อาปชฺชิํ สญฺเจตนิกํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ เอวํ ยาจาเปตฺวา ขนฺธเก (จูฬว. 98) อาคตนเยเนว กมฺมวาจํ วตฺวา ปริวาโส ทาตพฺโพฯ อถ ทฺวีหตีหาทิปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ‘‘ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนํ, ตีหปฺปฏิจฺฉนฺนํ, จตูหปฺปฏิจฺฉนฺนํ, ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ…เป.… จุทฺทสาหปฺปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ เอวํ ยาว จุทฺทสทิวสานิ ทิวสวเสน โยชนา กาตพฺพา, ปญฺจทสทิวสปฏิจฺฉนฺนาย ‘‘ปกฺขปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ โยชนา กาตพฺพาฯ ตโต ยาว เอกูนติํสติโม ทิวโส, ตาว ‘‘อติเรกปกฺขปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ, ตโต ‘‘มาสปฏิจฺฉนฺนํ, อติเรกมาสปฏิจฺฉนฺนํ, ทฺเวมาสปฏิจฺฉนฺนํ, อติเรกทฺเวมาสปฏิจฺฉนฺนํ, เตมาส…เป.… อติเรกเอกาทสมาสปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ เอวํ โยชนา กาตพฺพาฯ สํวจฺฉเร ปุณฺเณ ‘‘เอกสํวจฺฉรปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ, ตโต ปรํ ‘‘อติเรกสํวจฺฉรํ, ทฺเวสํวจฺฉร’’นฺติ เอวํ ยาว ‘‘สฏฺฐิสํวจฺฉรํ, อติเรกสฏฺฐิสํวจฺฉรปฏิจฺฉนฺน’’นฺติ วา ตโต วา ภิยฺโยปิ วตฺวา โยชนา กาตพฺพาฯ

สเจ ปน ทฺเว ติสฺโส ตตุตฺตริ วา อาปตฺติโย โหนฺติ, ยถา ‘‘เอกํ อาปตฺติ’’นฺติ วุตฺตํ, เอวํ ‘‘ทฺเว อาปตฺติโย, ติสฺโส อาปตฺติโย’’ติ วตฺตพฺพํฯ ตโต ปรํ ปน สตํ วา โหตุ สหสฺสํ วา , ‘‘สมฺพหุลา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ

นานาวตฺถุกาสุปิ ‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ, เอกํ กายสํสคฺคํ, เอกํ ทุฏฺฐุลฺลวาจํ, เอกํ อตฺตกามํ, เอกํ สญฺจริตฺตํ, เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย’’ติ เอวํ คณนวเสน วา ‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ นานาวตฺถุกา เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย’’ติ เอวํ วตฺถุกิตฺตนวเสน วา ‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย’’ติ เอวํ นามมตฺตวเสน วา โยชนา กาตพฺพาฯ ตตฺถ นามํ ทุวิธํ สชาติสาธารณํ สพฺพสาธารณญฺจฯ ตตฺถ สงฺฆาทิเสโสติ สชาติสาธารณํฯ อาปตฺตีติ สพฺพสาธารณํฯ ตสฺมา ‘‘สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย’’ติ เอวํ สพฺพสาธารณนามวเสนปิ วฏฺฏติฯ อิทญฺหิ ปริวาสาทิวินยกมฺมํ วตฺถุวเสน โคตฺตวเสน นามวเสน อาปตฺติวเสน จ กาตุํ วฏฺฏติเยวฯ

ตตฺถ สุกฺกวิสฺสฏฺฐีติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจฯ สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จฯ ตตฺถ ‘‘สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ กายสํสคฺค’’นฺติอาทินา วจเนนปิ ‘‘นานาวตฺถุกาโย’’ติ วจเนนปิ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจ คหิตํ โหติฯ ‘‘สงฺฆาทิเสโส’’ติ วจเนนปิ ‘‘อาปตฺติโย’’ติ วจเนนปิ นามญฺเจว อาปตฺติ จ คหิตา โหติฯ ตสฺมา เอเตสุ ยสฺส กสฺสจิ วเสน กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ อิธ ปน สพฺพาปตฺตีนํ สาธารณวเสน สมฺพหุลนเยเนว จ สพฺพตฺถ กมฺมวาจํ โยเชตฺวา ทสฺสยิสฺสามฯ เอกญฺหิ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ‘‘สมฺพหุลา’’ติ วินยกมฺมํ กโรนฺตสฺสปิ วุฏฺฐาติ เอกํ วินา สมฺพหุลานํ อภาวโตฯ สมฺพหุลา ปน อาปชฺชิตฺวา ‘‘เอกํ อาปชฺชิ’’นฺติ กโรนฺตสฺส น วุฏฺฐาติ, ตสฺมา สมฺพหุลนเยเนว โยชยิสฺสามฯ เสยฺยถิทํ – ปฏิจฺฉนฺนปริวาสํ เทนฺเตน สเจ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ โหติฯ

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจามิฯ

อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย , ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจามีติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาโส, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ โย โย อาปนฺโน โหติ, ตสฺส ตสฺส นามํ คเหตฺวา กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ เตน ภิกฺขุนา มาฬกสีมายเมว ‘‘ปริวาสํ สมาทิยามิ, วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ วตฺตํ สมาทาตพฺพํ, สมาทิยิตฺวา ตตฺเถว สงฺฆสฺส อาโรเจตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ อิมญฺจ อตฺถํ คเหตฺวา ยาย กายจิ วาจาย อาโรเจตุํ วฏฺฏติเยวฯ

อาโรเจตฺวา (จูฬว. อฏฺฐ. 102) สเจ นิกฺขิปิตุกาโม โหติ, ‘‘ปริวาสํ นิกฺขิปามิ, วตฺตํ นิกฺขิปามี’’ติ นิกฺขิปิตพฺพํฯ เอกปเทนปิ เจตฺถ นิกฺขิตฺโต โหติ ปริวาโส, ทฺวีหิ ปน สุนิกฺขิตฺโตเยวฯ สมาทาเนปิ เอเสว นโยฯ นิกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย ปกตตฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ มาฬกโต ภิกฺขูสุ นิกฺขนฺเตสุ เอกสฺสปิ สนฺติเก นิกฺขิปิตุํ วฏฺฏติ, มาฬกโต นิกฺขมิตฺวา สติํ ปฏิลภนฺเตน สหคจฺฉนฺตสฺส สนฺติเก นิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ โสปิ ปกฺกนฺโต, อญฺญสฺส ยสฺส มาฬเก นาโรจิตํ, ตสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน จ อวสาเน ‘‘เวทิยตีติ มํ อายสฺมา ธาเรตู’’ติ วตฺตพฺพํฯ ทฺวินฺนํ อาโรเจนฺเตน ‘‘อายสฺมนฺตา ธาเรนฺตู’’ติ, ติณฺณํ อาโรเจนฺเตน ‘‘อายสฺมนฺโต ธาเรนฺตู’’ติ วตฺตพฺพํฯ สเจ อปฺปภิกฺขุโก วิหาโร โหติ, สภาคา ภิกฺขู วสนฺติ, วตฺตํ อนิกฺขิปิตฺวา วิหาเรเยว รตฺติปริคฺคโห กาตพฺโพฯ อถ น สกฺกา โสเธตุํ, วุตฺตนเยเนว วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺจูสสมเย เอเกน ภิกฺขุนา สทฺธิํ ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปโต, อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา มหามคฺคโต โอกฺกมฺม คุมฺเพน วา วติยา วา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน นิสีทิตพฺพํ, อนฺโตอรุเณเยว วุตฺตนเยน วตฺตํ สมาทิยิตฺวา อาโรเจตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน สเจ นวกตโร โหติ, ‘‘อาวุโส’’ติ วตฺตพฺพํฯ สเจ วุฑฺฒตโร, ‘‘ภนฺเต’’ติ วตฺตพฺพํฯ สเจ อญฺโญ โกจิ ภิกฺขุ เกนจิเทว กรณีเยน ตํ ฐานํ อาคจฺฉติ, สเจ เอส ตํ ปสฺสติ, สทฺทํ วาสฺส สุณาติ, อาโรเจตพฺพํ, อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภโท จฯ อถ ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา อชานนฺตสฺเสว คจฺฉติ, รตฺติจฺเฉโท โหติเยว, วตฺตเภโท ปน นตฺถิ, อุคฺคเต อรุเณ วตฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ โส ภิกฺขุ เกนจิเทว กรณีเยน ปกฺกนฺโต โหติ, ยํ อญฺญํ สพฺพปฐมํ ปสฺสติ, ตสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํฯ วิหารํ คนฺตฺวาปิ ยํ ปฐมํ ปสฺสติ, ตสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํฯ อยํ นิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปริหาโร

[238] เอวํ ยตฺตกานิ ทิวสานิ อาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ตตฺตกานิ ตโต อธิกตรานิ วา กุกฺกุจฺจวิโนทนตฺถาย ปริวสิตฺวา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา วตฺตํ สมาทิยิตฺวา มานตฺตํ ยาจิตพฺพํฯ อยญฺหิ วตฺเต สมาทินฺเน เอว มานตฺตารโห โหติ นิกฺขิตฺตวตฺเตน ปริวุตฺถตฺตาฯ อนิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปน ปุน สมาทานกิจฺจํ นตฺถิฯ โส หิ ปฏิจฺฉนฺนทิวสาติกฺกเมเนว มานตฺตารโห โหติ, ตสฺมา ตสฺส มานตฺตํ ทาตพฺพเมวฯ ตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส, ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส, ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ เตน ภิกฺขุนา มาฬกสีมายเมว ‘‘มานตฺตํ สมาทิยามิ, วตฺตํ สมาทิยามี’’ติ วตฺตํ สมาทาตพฺพํ, สมาทิยิตฺวา ตตฺเถว สงฺฆสฺส อาโรเจตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ อิมญฺจ ปน อตฺถํ คเหตฺวา ยาย กายจิ วาจาย อาโรเจตุํ วฏฺฏติเยวฯ

อาโรเจตฺวา สเจ นิกฺขิปิตุกาโม โหติ, ‘‘มานตฺตํ นิกฺขิปามิ, วตฺตํ นิกฺขิปามี’’ติ สงฺฆมชฺเฌ นิกฺขิปิตพฺพํฯ มาฬกโต ภิกฺขูสุ นิกฺขนฺเตสุ เอกสฺสปิ สนฺติเก นิกฺขิปิตุํ วฏฺฏติฯ มาฬกโต นิกฺขมิตฺวา สติํ ปฏิลภนฺเตน สหคจฺฉนฺตสฺส สนฺติเก นิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ โสปิ ปกฺกนฺโต, อญฺญสฺส ยสฺส มาฬเก นาโรจิตํ, ตสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน ปน อวสาเน ‘‘เวทิยตีติ มํ อายสฺมา ธาเรตู’’ติ วตฺตพฺพํฯ ทฺวินฺนํ อาโรเจนฺเตน ‘‘อายสฺมนฺตา ธาเรนฺตู’’ติ, ติณฺณํ อาโรเจนฺเตน ‘‘อายสฺมนฺโต ธาเรนฺตู’’ติ วตฺตพฺพํฯ นิกฺขิตฺตกาลโต ปฏฺฐาย ปกตตฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติฯ สเจ อปฺปภิกฺขุโก วิหาโร โหติ, สภาคา ภิกฺขู วสนฺติ, วตฺตํ อนิกฺขิปิตฺวา อนฺโตวิหาเรเยว รตฺติโย คเณตพฺพาฯ อถ น สกฺกา โสเธตุํ, วุตฺตนเยเนว วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺจูสสมเย จตูหิ ปญฺจหิ วา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปโต, อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต ทฺเว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา มหามคฺคโต โอกฺกมฺม คุมฺเพน วา วติยา วา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน นิสีทิตพฺพํ, อนฺโตอรุเณเยว วุตฺตนเยน วตฺตํ สมาทิยิตฺวา อาโรเจตพฺพํฯ สเจ อญฺโญ โกจิ ภิกฺขุ เกนจิเทว กรณีเยน ตํ ฐานํ อาคจฺฉติ, สเจ เอส ตํ ปสฺสติ, สทฺทํ วาสฺส สุณาติ, อาโรเจตพฺพํฯ อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภโท จ, อถ ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา อชานนฺตสฺเสว คจฺฉติ, รตฺติจฺเฉโท โหติ เอว, วตฺตเภโท ปน นตฺถิฯ อาโรจิตกาลโต ปฏฺฐาย เอกํ ภิกฺขุํ ฐเปตฺวา เสเสหิ สติ กรณีเย คนฺตุมฺปิ วฏฺฏติ, อรุเณ อุฏฺฐิเต ตสฺส ภิกฺขุสฺส สนฺติเก วตฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํฯ สเจ โสปิ เกนจิ กมฺเมน ปุเร อรุเณเยว คจฺฉติ, อญฺญํ วิหารโต นิกฺขนฺตํ วา อาคนฺตุกํ วา ยํ ปฐมํ ปสฺสติ, ตสฺส สนฺติเก อาโรเจตฺวา วตฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํฯ อยญฺจ ยสฺมา คณสฺส อาโรเจตฺวา ภิกฺขูนญฺจ อตฺถิภาวํ สลฺลกฺเขตฺวาว วสิ, เตนสฺส อูเน คเณ จรณโทโส วา วิปฺปวาโส วา น โหติฯ สเจ น กญฺจิ ปสฺสติ, วิหารํ คนฺตฺวาปิ ยํ ปฐมํ ปสฺสติ, ตสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิตพฺพํฯ อยํ นิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปริหาโร

[239] เอวํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อขณฺฑํ จริตฺวา ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ, ตตฺถ โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพฯ

อพฺเภนฺเตหิ จ ปฐมํ อพฺภานารโห กาตพฺโพฯ อยญฺหิ นิกฺขิตฺตวตฺตตฺตา ปกตตฺตฏฺฐาเน ฐิโต, ปกตตฺตสฺส จ อพฺภานํ กาตุํ น วฏฺฏติ, ตสฺมา วตฺตํ สมาทาเปตพฺโพ, วตฺเต สมาทินฺเน อพฺภานารโห โหติฯ เตนปิ วตฺตํ สมาทิยิตฺวา อาโรเจตฺวา อพฺภานํ ยาจิตพฺพํฯ อนิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปุน วตฺตสมาทานกิจฺจํ นตฺถิฯ โส หิ ฉารตฺตาติกฺกเมเนว อพฺภานารโห โหติ, ตสฺมา โส อพฺเภตพฺโพฯ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ จิณฺณมานตฺโต ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ จิณฺณมานตฺโต ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

เอวํ ตาว เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปฏิจฺฉนฺนปริวาโส มานตฺตทานํ อพฺภานญฺจ เวทิตพฺพํฯ อิมินาว นเยน ทฺวีหาทิปฏิจฺฉนฺนาสุปิ ตทนุรูปา กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

[240] สเจ ปน อปฺปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ โหติ, ปริวาสํ อทตฺวา มานตฺตเมว ทตฺวา จิณฺณมานตฺโต อพฺเภตพฺโพฯ กถํ? มานตฺตํ เทนฺเตน ตาว –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามิฯ อหํ , ภนฺเต…เป.… ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ วตฺตสมาทานํ วตฺตนิกฺเขโป มานตฺตจรณญฺจ สพฺพํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

เอกสฺส ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วา อาโรเจนฺเตน ปฏิจฺฉนฺนมานตฺเต วุตฺตนเยเนว อาโรเจตพฺพํฯ จิณฺณมานตฺโต จ ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ, ตตฺถ โส อพฺเภตพฺโพฯ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ จิณฺณมานตฺโต ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามิฯ อหํ, ภนฺเต…เป.… โสหํ จิณฺณมานตฺโต ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจํ วตฺวา อพฺเภตพฺโพฯ เอวํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา วุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํฯ

[241] สเจ กสฺสจิ เอกาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ, เอกา อปฺปฏิจฺฉนฺนา, ตสฺส ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวาสํ ทตฺวา ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ เทนฺเตน อปฺปฏิจฺฉนฺนาปตฺติํ ปฏิจฺฉนฺนาปตฺติยา สโมธาเนตฺวาปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ กถํ? สเจ ปฏิจฺฉนฺนาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา โหติ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส, อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ วตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส, อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

สมาทินฺนมานตฺเตน จ อนูนํ กตฺวา วุตฺตนเยน ฉารตฺตํ มานตฺตํ จริตพฺพํฯ จิณฺณมานตฺโต จ ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ, ตตฺถ โส อพฺเภตพฺโพฯ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส, อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนาญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ เอกาหปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจํ กตฺวา อพฺเภตพฺโพฯ

ปฏิจฺฉนฺนปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

[242] สุทฺธนฺตปริวาโส สโมธานปริวาโสติ ทฺเว อวเสสาฯ ตตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 102) สุทฺธนฺตปริวาโส ทุวิโธ จูฬสุทฺธนฺโต มหาสุทฺธนฺโตติฯ ทุวิโธปิ เจส รตฺติปริจฺเฉทํ สกลํ วา เอกจฺจํ วา อชานนฺตสฺส จ อสฺสรนฺตสฺส จ ตตฺถ เวมติกสฺส จ ทาตพฺโพฯ อาปตฺติปริยนฺตํ ปน ‘‘เอตฺตกา อหํ อาปตฺติโย อาปนฺโน’’ติ ชานาตุ วา มา วา, อการณเมตํ, ตตฺถ โย อุปสมฺปทโต ปฏฺฐาย อนุโลมกฺกเมน วา อาโรจิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปฏิโลมกฺกเมน วา ‘‘อสุกญฺจ อสุกญฺจ ทิวสํ วา ปกฺขํ วา มาสํ วา สํวจฺฉรํ วา ตว สุทฺธภาวํ ชานาสี’’ติ ปุจฺฉิยมาโน ‘‘อาม, ภนฺเต, ชานามิ, เอตฺตกํ นาม กาลํ อหํ สุทฺโธ’’ติ วทติ, ตสฺส ทินฺโน สุทฺธนฺตปริวาโส จูฬสุทฺธนฺโตติ วุจฺจติฯ

ตํ คเหตฺวา ปริวสนฺเตน ยตฺตกํ กาลํ อตฺตโน สุทฺธิํ ชานาติ, ตตฺตกํ อปเนตฺวา อวเสสํ มาสํ วา ทฺเวมาสํ วา ปริวสิตพฺพํฯ สเจ ‘‘มาสมตฺตํ อสุทฺโธมฺหี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา อคฺคเหสิ, ปริวสนฺโต จ ปุน อญฺญํ มาสํ สรติ, ตมฺปิ มาสํ ปริวสิตพฺพเมว, ปุน ปริวาสทานกิจฺจํ นตฺถิฯ อถ ‘‘ทฺเวมาสํ อสุทฺโธมฺหี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา อคฺคเหสิ, ปริวสนฺโต จ ‘‘มาสมตฺตเมวาหํ อสุทฺโธมฺหี’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กโรติ, มาสเมว ปริวสิตพฺพํ, ปุน ปริวาสทานกิจฺจํ นตฺถิฯ

อยญฺหิ สุทฺธนฺตปริวาโส นาม อุทฺธมฺปิ อาโรหติ, เหฏฺฐาปิ โอโรหติฯ อิทมสฺส ลกฺขณํฯ อญฺญสฺมิํ ปน อาปตฺติวุฏฺฐาเน อิทํ ลกฺขณํ – โย อปฺปฏิจฺฉนฺนํ อาปตฺติํ ‘‘ปฏิจฺฉนฺนา’’ติ วินยกมฺมํ กโรติ, ตสฺสาปตฺติ วุฏฺฐาติฯ โย ปฏิจฺฉนฺนํ ‘‘อปฺปฏิจฺฉนฺนา’’ติ วินยกมฺมํ กโรติ, ตสฺส น วุฏฺฐาติฯ อจิรปฏิจฺฉนฺนํ ‘‘จิรปฏิจฺฉนฺนา’’ติ กโรนฺตสฺสปิ วุฏฺฐาติ, จิรปฏิจฺฉนฺนํ ‘‘อจิรปฏิจฺฉนฺนา’’ติ กโรนฺตสฺส น วุฏฺฐาติฯ เอกํ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ‘‘สมฺพหุลา’’ติ กโรนฺตสฺส วุฏฺฐาติ เอกํ วินา สมฺพหุลานํ อภาวโตฯ สมฺพหุลา ปน อาปชฺชิตฺวา ‘‘เอกํ อาปชฺชิ’’นฺติ กโรนฺตสฺส น วุฏฺฐาติฯ

โย ปน ยถาวุตฺเตน อนุโลมปฏิโลมนเยน ปุจฺฉิยมาโนปิ รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ นสฺสรติ, เวมติโก วา โหติ, ตสฺส ทินฺโน สุทฺธนฺตปริวาโส มหาสุทฺธนฺโตติ วุจฺจติฯ ตํ คเหตฺวา คหิตทิวสโต ปฏฺฐาย ยาว อุปสมฺปททิวโส, ตาว รตฺติโย คเณตฺวา ปริวสิตพฺพํ, อยํ อุทฺธํ นาโรหติ, เหฏฺฐา ปน โอโรหติฯ ตสฺมา สเจ ปริวสนฺโต รตฺติปริจฺเฉเท สนฺนิฏฺฐานํ กโรติ ‘‘มาโส วา สํวจฺฉโร วา มยฺหํ อาปนฺนสฺสา’’ติ, มาสํ วา สํวจฺฉรํ วา ปริวสิตพฺพํฯ

ปริวาสยาจนทานลกฺขณํ ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพํ – เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจามี’’ติฯ

ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ

พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํฯ สุทฺธนฺตปริวาโส, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ สุทฺธนฺตปริวาโส ทาตพฺโพฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน วตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ อาโรเจตพฺพํฯ

เอกสฺส ทฺวินฺนํ วา ติณฺณํ วา อาโรจนํ วุตฺตนยเมวฯ ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มารตฺตํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน มานตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

จิณฺณมานตฺโต จ ยตฺถ สิยา วีสติคโณ ภิกฺขุสงฺโฆ, ตตฺถ โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพฯ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานามิ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรามิ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ ภนฺเต จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม , ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ, อาปตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, รตฺติปริยนฺตํ น ชานาติ, อาปตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, รตฺติปริยนฺตํ นสฺสรติ, อาปตฺติปริยนฺเต เวมติโก, รตฺติปริยนฺเต เวมติโก, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ สุทฺธนฺตปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจํ กตฺวา อพฺเภตพฺโพฯ

สุทฺธนฺตปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

[243] สโมธานปริวาโส ปน ติวิโธ โหติ – โอธานสโมธาโน อคฺฆสโมธาโน มิสฺสกสโมธาโนติฯ ตตฺถ (จูฬว. อฏฺฐ. 102) โอธานสโมธาโน นาม อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส ปริวุตฺถทิวเส โอธุนิตฺวา มกฺเขตฺวา ปุริมาย อาปตฺติยา มูลทิวสปริจฺเฉเท ปจฺฉา อาปนฺนํ อาปตฺติํ สโมทหิตฺวา ทาตพฺพปริวาโส วุจฺจติฯ

อยํ ปเนตฺถ วินิจฺฉโย – โย ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวาสํ คเหตฺวา ปริวสนฺโต วา มานตฺตารโห วา มานตฺตํ จรนฺโต วา อพฺภานารโห วา อนิกฺขิตฺตวตฺโต อญฺญํ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ปุริมาย อาปตฺติยา สมา วา อูนตรา วา รตฺติโย ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺส มูลายปฏิกสฺสเนน เต ปริวุตฺถทิวเส จ มานตฺตจิณฺณทิวเส จ สพฺเพ โอธุนิตฺวา อทิวเส กตฺวา ปจฺฉา อาปนฺนาปตฺติํ มูลอาปตฺติยํ สโมธาย ปริวาโส ทาตพฺโพฯ เตน สเจ มูลาปตฺติ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนา, อนฺตราปตฺติ อูนกปกฺขปฏิจฺฉนฺนา, ปุน ปกฺขเมว ปริวาโส ปริวสิตพฺโพฯ อถาปิ อนฺตราปตฺติ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาว, ปกฺขเมว ปริวสิตพฺพํฯ เอเตนุปาเยน ยาว สฏฺฐิวสฺสปฏิจฺฉนฺนา มูลาปตฺติ, ตาว วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ สฏฺฐิวสฺสานิปิ ปริวสิตฺวา มานตฺตารโห หุตฺวาปิ หิ เอกทิวสํ อนฺตราปตฺติํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปุน สฏฺฐิวสฺสานิ ปริวาสารโห โหติฯ เอวํ มานตฺตจาริกมานตฺตารหกาเลปิ อาปนฺนาย อาปตฺติยา มูลายปฏิกสฺสเน กเต มานตฺตจิณฺณทิวสาปิ ปริวาสวุตฺถทิวสาปิ สพฺเพ มกฺขิตาว โหนฺติฯ สเจ ปน นิกฺขิตฺตวตฺโต อาปชฺชติ, มูลายปฏิกสฺสนารโห นาม น โหติฯ กสฺมา? ยสฺมา น โส ปริวสนฺโต อาปนฺโน, ปกตตฺตฏฺฐาเน ฐิโต อาปนฺโน, ตสฺมา ตสฺสา อาปตฺติยา วิสุํ มานตฺตํ จริตพฺพํฯ สเจ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ปริวาโสปิ วสิตพฺโพฯ

‘‘สเจ ปน อนฺตราปตฺติ มูลาปตฺติโต อติเรกปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ตตฺถ กิํ กาตพฺพ’’นฺติ วุตฺเต มหาสุมตฺเถโร อาห ‘‘อเตกิจฺโฉ อยํ ปุคฺคโล, อเตกิจฺโฉ นาม อาวิการาเปตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺโพ’’ติฯ

มหาปทุมตฺเถโร ปนาห ‘‘กสฺมา อเตกิจฺโฉ นาม, นนุ อยํ สมุจฺจยกฺขนฺธโก นาม พุทฺธานํ ฐิตกาลสทิโส, อาปตฺติ นาม ปฏิจฺฉนฺนา วา โหตุ อปฺปฏิจฺฉนฺนา วา สมกอูนตรอติเรกปฏิจฺฉนฺนา วา, วินยธรสฺส กมฺมวาจํ โยเชตุํ สมตฺถภาโวเยเวตฺถ ปมาณํ, ตสฺมา ยา อติเรกปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ตํ มูลาปตฺติํ กตฺวา ตตฺถ อิตรํ สโมธาย ปริวาโส ทาตพฺโพ’’ติฯ อยํ โอธานสโมธาโน นามฯ

ตํ เทนฺเตน ปฐมํ มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปจฺฉา ปริวาโส ทาตพฺโพฯ สเจ โกจิ ภิกฺขุ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวสนฺโต อนฺตรา อนิกฺขิตฺตวตฺโตว ปุน ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา วุฑฺฒานํ ภิกฺขูนํ ปาเท วนฺทิตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’’ติฯ

ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ

พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ มูลายปฏิกสฺสนา กาตพฺพาฯ

เอวญฺจ สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพฯ เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… เอวมสฺส วจนีโย –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจามี’’ติฯ

ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ

พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจติ , ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาโส , ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ สโมธานปริวาโส ทาตพฺโพฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ วตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ ปุพฺเพ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ มานตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ , โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

จิณฺณมานตฺตํ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

เอวํ ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ปุริมาสุ อาปตฺตีสุ สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

สเจ มานตฺตารโห วา มานตฺตํ จรนฺโต วา อพฺภานารโห วา อนิกฺขิตฺตวตฺโต อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทติ, วุตฺตนเยเนว ปุริมาปตฺติยา อนฺตราปตฺติยา จ ทิวสปริจฺเฉทํ สลฺลกฺเขตฺวา ตทนุรูปาย กมฺมวาจาย มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา ปริวาสํ ทตฺวา ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ ทตฺวา จิณฺณมานตฺโต อพฺเภตพฺโพฯ สเจ ปน ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวสนฺโต อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺส มูลายปฏิกสฺสนาเยว กาตพฺพา, ปุน ปริวาสทานกิจฺจํ นตฺถิฯ มูลายปฏิกสฺสเนน ปน ปริวุตฺถทิวสานํ มกฺขิตตฺตา ปุน อาทิโต ปฏฺฐาย ปริวสิตพฺพํฯ ปริวุตฺถปริวาสสฺส จ มูลาปตฺติยา อนฺตราปตฺติํ สโมธาเนตฺวา มานตฺตํ ทาตพฺพํ, จิณฺณมานตฺโต จ อพฺเภตพฺโพฯ กถํ? มูลายปฏิกสฺสนํ กโรนฺเตน ตาว สเจ มูลาปตฺติ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนา โหติ,

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตราสมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสนา ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

เอวํ มูลาย ปฏิกสฺสิเตน ปุน อาทิโต ปฏฺฐาย ปริวสิตพฺพํฯ ปริวสนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

อาโรเจตพฺพํฯ

ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน มานตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

จิณฺณมานตฺตํ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ ภนฺเต จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ , โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปกฺขปฏิจฺฉนฺนานํ ปกฺขปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวสนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ ปฏิจฺฉนฺนานญฺจ อปฺปฏิจฺฉนฺนานญฺจ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

อิมินาว นเยน มานตฺตารหมานตฺตจาริกอพฺภานารหกาเลสุปิ อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส มูลายปฏิกสฺสนเมว กตฺวา มูลาปตฺติยา อนฺตราปตฺติํ สโมธาเนตฺวา มานตฺตํ ทตฺวา จิณฺณมานตฺตสฺส อพฺภานํ กาตพฺพํฯ เอตฺถ ปน ‘‘โสหํ ปริวสนฺโต’’ติ อาคตฏฺฐาเน ‘‘โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส มานตฺตารโห’’ติ วา ‘‘โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต’’ติ วา ‘‘โสหํ จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห’’ติ วา วตฺตพฺพํฯ

สเจ ปน อปฺปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา น ปฏิจฺฉาเทติ, โส มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา อนฺตราปตฺติยา ปุน มานตฺตํ ทตฺวา จิณฺณมานตฺโต อพฺเภตพฺโพฯ กถํ? มูลายปฏิกสฺสนํ กโรนฺเตน ตาว –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

เอวํ มูลาย ปฏิกสฺสิตฺวา มานตฺตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน มานตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

จิณฺณมานตฺตํ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิํ, ตํ มํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โสหํ สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส มานตฺตํ จรนฺโต อนฺตรา สมฺพหุลา อาปตฺติโย อาปชฺชิ อปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนํ ยาจิ, ตํ สงฺโฆ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลาย ปฏิกสฺสิ, โส สงฺฆํ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจํ กตฺวา อพฺเภตพฺโพฯ

อพฺภานารหกาเลปิ อนฺตราปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา อปฺปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส อิมินาว นเยน มูลายปฏิกสฺสนา มานตฺตทานํ อพฺภานญฺจ เวทิตพฺพํฯ

เกวลํ ปเนตฺถ ‘‘มานตฺตํ จรนฺโต’’ติ อวตฺวา ‘‘จิณฺณมานตฺโต อพฺภานารโห’’ติ วตฺตพฺพํฯ

โอธานสโมธานปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

[244] อคฺฆสโมธาโน (จูฬว. อฏฺฐ. 102) นาม สมฺพหุลาสุ อาปตฺตีสุ ยา เอกา วา ทฺเว วา ติสฺโส วา สมฺพหุลา วา อาปตฺติโย สพฺพจิรปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธาย ตาสํ รตฺติปริจฺเฉทวเสน อวเสสานํ อูนตรปฏิจฺฉนฺนานํ อาปตฺตีนํ ปริวาโส ทียติ, อยํ วุจฺจติ อคฺฆสโมธาโนฯ ยสฺส ปน สตํ อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, อปรมฺปิ สตํ อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาติ เอวํ ทสกฺขตฺตุํ กตฺวา อาปตฺติสหสฺสํ ทิวสสตํ ปฏิจฺฉนฺนํ โหติ, เตน กิํ กาตพฺพนฺติ? สพฺพา สโมทหิตฺวา ทส ทิวเส ปริวสิตพฺพํฯ เอวํ เอเกเนว ทสาเหน ทิวสสตมฺปิ ปริวสิตพฺพเมว โหติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘ทสสตํ รตฺติสตํ, อาปตฺติโย ฉาทยิตฺวาน;

ทส รตฺติโย วสิตฺวาน, มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโก’’ติฯ (ปริ. 477);

อยํ อคฺฆสโมธาโน นามฯ

ตสฺส อาโรจนทานลกฺขณํ เอวํ เวทิตพฺพํ – สเจ กสฺสจิ ภิกฺขุโน เอกา อาปตฺติ เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนา โหติ, เอกา อาปตฺติ ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา ตีหปฏิจฺฉนฺนา, เอกา จตูหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา ปญฺจาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา ฉาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา สตฺตาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา อฏฺฐาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา นวาหปฺปฏิจฺฉนฺนา, เอกา ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนา โหติ, เตน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา…เป.… เอวมสฺส วจนีโย –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทฺวีหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจามี’’ติฯ

ทุติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ ตติยมฺปิ ยาจิตพฺโพฯ

พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺโน สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาโส, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน วตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวสามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ –

เอวํ อาโรเจตพฺพํฯ

ปริวุตฺถปริวาสสฺส มานตฺตํ เทนฺเตน –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ , สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ทเทยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ เทติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตสฺส ทานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘ทินฺนํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจา กาตพฺพาฯ

กมฺมวาจาปริโยสาเน จ มานตฺตสมาทานาทิ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ อาโรเจนฺเตน ปน –

‘‘อหํ , ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ มานตฺตํ จรามิ, เวทิยามหํ, ภนฺเต, เวทิยตีติ มํ สงฺโฆ ธาเรตู’’ติ อาโรเจตพฺพํฯ

จิณฺณมานตฺโต อพฺเภตพฺโพฯ อพฺเภนฺเตน จ –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โสหํ สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โสหํ ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิํ, ตสฺส เม สงฺโฆ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โสหํ, ภนฺเต, จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภยฺย, เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ สมฺพหุลา อาปตฺติโย เอกาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย…เป.… สมฺพหุลา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, โส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ยา อาปตฺติโย ทสาหปฺปฏิจฺฉนฺนาโย, ตาสํ อคฺเฆน สโมธานปริวาสํ อทาสิ, โส ปริวุตฺถปริวาโส สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ ยาจิ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ตาสํ อาปตฺตีนํ ฉารตฺตํ มานตฺตํ อทาสิ, โส จิณฺณมานตฺโต สงฺฆํ อพฺภานํ ยาจติ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ อพฺเภติ, ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อพฺภานํ, โส ตุณฺหสฺสฯ ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ…เป.…ฯ

‘‘อพฺภิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ –

เอวํ กมฺมวาจํ กตฺวา อพฺเภตพฺโพฯ

อคฺฆสโมธานปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

[245] มิสฺสกสโมธาโน (จุฬว. อฏฺฐ. 102) นาม – โย นานาวตฺถุกา อาปตฺติโย เอกโต กตฺวา ทียติฯ ตตฺรายํ นโย –

‘‘อหํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิํ เอกํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ, เอกํ กายสํสคฺคํ, เอกํ ทุฏฺฐุลฺลวาจํ, เอกํ อตฺตกามํ, เอกํ สญฺจริตฺตํ, เอกํ กุฏิการํ, เอกํ วิหารการํ, เอกํ ทุฏฺฐโทสํ, เอกํ อญฺญภาคิยํ, เอกํ สงฺฆเภทกํ, เอกํ สงฺฆเภทานุวตฺตกํ, เอกํ ทุพฺพจํ, เอกํ กุลทูสกํ, โสหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ ตาสํ อาปตฺตีนํ สโมธานปริวาสํ ยาจามี’’ติ –

ติกฺขตฺตุํ ยาจาเปตฺวา ตทนุรูปาย กมฺมวาจาย ปริวาโส ทาตพฺโพฯ

เอตฺถ จ ‘‘สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ นานาวตฺถุกาโย’’ติปิ ‘‘สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิ’’อิติปิ เอวํ ปุพฺเพ วุตฺตนเยน วตฺถุวเสนปิ โคตฺตวเสนปิ นามวเสนปิ อาปตฺติวเสนปิ โยเชตฺวา กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติเยว, ตสฺมา น อิธ วิสุํ กมฺมวาจํ โยเชตฺวา ทสฺสยิสฺสาม ปุพฺเพ สพฺพาปตฺติสาธารณํ กตฺวา โยเชตฺวา ทสฺสิตาย เอว กมฺมวาจาย นานาวตฺถุกาหิปิ อาปตฺตีหิ วุฏฺฐานสมฺภวโต สาเยเวตฺถ กมฺมวาจา อลนฺติฯ

มิสฺสกสโมธานปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

[246] สเจ โกจิ ภิกฺขุ ปริวสนฺโต วิพฺภมติ, สามเณโร วา โหติ, วิพฺภมนฺตสฺส สามเณรสฺส จ ปริวาโส น รุหติฯ โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ, โย ปริวาโส ทินฺโน, สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ, สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพฯ สเจปิ มานตฺตารโห มานตฺตํ จรนฺโต อพฺภานารโห วา วิพฺภมติ, สามเณโร วา โหติ, โส เจ ปุน อุปสมฺปชฺชติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ, โย ปริวาโส ทินฺโน, สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ, สุปริวุตฺโถ, ยํ มานตฺตํ ทินฺนํ, สุทินฺนํ, ยํ มานตฺตํ จิณฺณํ, ตํ สุจิณฺณํ, โส ภิกฺขุ อพฺเภตพฺโพฯ

สเจ โกจิ ภิกฺขุ ปริวสนฺโต อุมฺมตฺตโก โหติ ขิตฺตจิตฺโต เวทนาฏฺโฏ, อุมฺมตฺตกสฺส ขิตฺตจิตฺตสฺส เวทนาฏฺฏสฺส จ ปริวาโส น รุหติฯ โส เจ ปุน อนุมฺมตฺตโก โหติ อขิตฺตจิตฺโต อเวทนาฏฺโฏ, ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ, โย ปริวาโส ทินฺโน, สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ, สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพฯ มานตฺตารหาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

สเจ โกจิ ปริวสนฺโต อุกฺขิตฺตโก โหติ, อุกฺขิตฺตกสฺส ปริวาโส น รุหติฯ สเจ ปุน โอสารียติ, ตสฺส ตเทว ปุริมํ ปริวาสทานํ, โย ปริวาโส ทินฺโน, สุทินฺโน, โย ปริวุตฺโถ, สุปริวุตฺโถ, อวเสโส ปริวสิตพฺโพฯ มานตฺตารหาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

สเจ กสฺสจิ ภิกฺขุโน อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภวติ, ตสฺส สาเยว อุปชฺฌา, สาเยว อุปสมฺปทา, ปุน อุปชฺฌา น คเหตพฺพา, อุปสมฺปทา จ น กาตพฺพา, ภิกฺขุอุปสมฺปทโต ปภุติ ยาว วสฺสคณนา, สาเยว วสฺสคณนา , น อิโต ปฏฺฐาย วสฺสคณนา กาตพฺพาฯ อปฺปติรูปํ ทานิสฺสา ภิกฺขูนํ มชฺเฌ วสิตุํ, ตสฺมา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ วสิตพฺพํฯ ยา เทสนาคามินิโย วา วุฏฺฐานคามินิโย วา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ สาธารณา, ตาสํ ภิกฺขุนีหิ กาตพฺพํ, วินยกมฺมเมว ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก กาตพฺพํฯ ยา ปน ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา สุกฺกวิสฺสฏฺฐิอาทิกา อาปตฺติโย, ตาหิ อาปตฺตีหิ อนาปตฺติ, ลิงฺเค ปริวตฺเต ตา อาปตฺติโย วุฏฺฐิตาว โหนฺติ, ปุน ปกติลิงฺเค อุปฺปนฺเนปิ ตาหิ อาปตฺตีหิ ตสฺส อนาปตฺติเยวฯ ภิกฺขุนิยา ปุริสลิงฺเค ปาตุภูเตปิ เอเสว นโยฯ วุตฺตญฺเจตํ –

‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภูตํ โหติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว ตํเยว อุปชฺฌํ, ตํเยว อุปสมฺปทํ, ตานิเยว วสฺสานิ ภิกฺขุนีหิ สงฺคมิตุํ, ยา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ สาธารณา, ตา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก วุฏฺฐาตุํฯ ยา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา, ตาหิ อาปตฺตีหิ อนาปตฺติฯ

‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตริสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุริสลิงฺคํ ปาตุภูตํ โหติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ ภิกฺขเว ตํเยว อุปชฺฌํ, ตํเยว อุปสมฺปทํ, ตานิเยว วสฺสานิ ภิกฺขูหิ สงฺคมิตุํ, ยา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ สาธารณา, ตา อาปตฺติโย ภิกฺขูนํ สนฺติเก วุฏฺฐาตุํฯ ยา อาปตฺติโย ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณา, ตาหิ อาปตฺตีหิ อนาปตฺตี’’ติ (ปารา. 69)ฯ

[247] อยํ ปเนตฺถ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย (ปารา. อฏฺฐ. 1.69) – อิเมสุ ทฺวีสุ ลิงฺเคสุ ปุริสลิงฺคํ อุตฺตมํ, อิตฺถิลิงฺคํ หีนํ, ตสฺมา ปุริสลิงฺคํ พลวอกุสเลน อนฺตรธายติ, อิตฺถิลิงฺคํ ทุพฺพลกุสเลน ปติฏฺฐาติฯ อิตฺถิลิงฺคํ ปน อนฺตรธายนฺตํ ทุพฺพลอกุสเลน อนฺตรธายติ, ปุริสลิงฺคํ พลวกุสเลน ปติฏฺฐาติฯ เอวํ อุภยมฺปิ อกุสเลน อนฺตรธายติ, กุสเลน ปฏิลพฺภติฯ

ตตฺถ สเจ ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ เอกโต สชฺฌายํ วา ธมฺมสากจฺฉํ วา กตฺวา เอกาคาเร นิปชฺชิตฺวา นิทฺทํ โอกฺกนฺตานํ เอกสฺส อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภวติ, อุภินฺนมฺปิ สหเสยฺยาปตฺติ โหติฯ โส เจ ปฏิพุชฺฌิตฺวา อตฺตโน วิปฺปการํ ทิสฺวา ทุกฺขี ทุมฺมโน รตฺติภาเคเยว อิตรสฺส อาโรเจยฺย, เตน สมสฺสาเสตพฺโพ ‘‘โหตุ มา จินฺตยิตฺถ, วฏฺฏสฺเสเวโส โทโส, สมฺมาสมฺพุทฺเธน ทฺวารํ ทินฺนํ, ภิกฺขุ วา โหตุ ภิกฺขุนี วา, อนาวโฏ ธมฺโม, อวาริโต สคฺคมคฺโค’’ติฯ สมสฺสาเสตฺวา เอวํ วตฺตพฺพํ ‘‘ตุมฺเหหิ ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตุํ วฏฺฏติ, อตฺถิ ปน เต กาจิ สนฺทิฏฺฐา ภิกฺขุนิโย’’ติฯ สจสฺสา โหนฺติ ตาทิสา ภิกฺขุนิโย, ‘‘อตฺถี’’ติ, โน เจ โหนฺติ, ‘‘นตฺถี’’ติ วตฺวา โส ภิกฺขุ วตฺตพฺโพ ‘‘มม สงฺคหํ กโรถ, อิทานิ มํ ปฐมํ ภิกฺขุนุปสฺสยํ เนถา’’ติฯ เตน ภิกฺขุนา ตํ คเหตฺวา ตสฺสา วา สนฺทิฏฺฐานํ อตฺตโน วา สนฺทิฏฺฐานํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติกํ คนฺตพฺพํฯ คจฺฉนฺเตน จ น เอกเกน คนฺตพฺพํ, จตูหิ ปญฺจหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ โชติกญฺจ กตฺตรทณฺฑกญฺจ คเหตฺวา สํวิทหนํ ปริโมเจตฺวา ‘‘มยํ อสุกํ นาม ฐานํ คจฺฉามา’’ติ คนฺตพฺพํฯ สเจ พหิคาเม ทูเร วิหาโร โหติ, อนฺตรามคฺเค คามนฺตรนทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณโอหียนาปตฺตีหิ อนาปตฺติฯ ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ตา ภิกฺขุนิโย วตฺตพฺพา ‘‘อสุกํ นาม ภิกฺขุํ ชานาถา’’ติ? ‘‘อาม, อยฺยา’’ติฯ ตสฺส อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภูตํ, สงฺคหํ ทานิสฺสา กโรถาติฯ ตา เจ ‘‘สาธุ อยฺยา, อิทานิ มยมฺปิ สชฺฌายิสฺสาม, ธมฺมํ โสสฺสาม, คจฺฉถ ตุมฺเห’’ติ วตฺวา สงฺคหํ กโรนฺติ, อาราธิกา จ โหนฺติ สงฺคาหิกา ลชฺชินิโย, ตา โกเปตฺวา อญฺญตฺถ น คนฺตพฺพํฯ คจฺฉติ เจ, คามนฺตรนทีปารรตฺติวิปฺปวาสคณโอหียนาปตฺตีหิ น มุจฺจติฯ

สเจ ปน ลชฺชินิโย โหนฺติ, น สงฺคาหิกาโย, อญฺญตฺถ คนฺตุํ ลพฺภติฯ สเจปิ อลชฺชินิโย โหนฺติ, สงฺคหํ ปน กโรนฺติ, ตาปิ ปริจฺจชิตฺวา อญฺญตฺถ คนฺตุํ ลพฺภติฯ สเจ ลชฺชินิโย จ สงฺคาหิกา จ, ญาติกา น โหนฺติ, อาสนฺนคาเม ปน อญฺญา ญาติกา โหนฺติ ปฏิชคฺคนิกา, ตาสมฺปิ สนฺติกํ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ คนฺตฺวา สเจ ภิกฺขุภาเวปิ นิสฺสยปฏิปนฺโน, ปติรูปาย ภิกฺขุนิยา สนฺติเก นิสฺสโย คเหตพฺโพ, มาติกา วา วินโย วา อุคฺคหิโต สุคฺคหิโต, ปุน อุคฺคณฺหนการณํ นตฺถิฯ

สเจ ภิกฺขุภาเวปิ ปริสาวจโร, ตสฺส สนฺติเกเยว อุปสมฺปนฺนา สูปสมฺปนฺนา, อญฺญสฺส สนฺติเก นิสฺสโย คเหตพฺโพฯ ปุพฺเพ ตํ นิสฺสาย วสนฺเตหิปิ อญฺญสฺส สนฺติเก นิสฺสโย คเหตพฺโพฯ ปริปุณฺณวสฺสสามเณเรนปิ อญฺญสฺส สนฺติเก อุปชฺฌา คเหตพฺพาฯ

ยํ ปนสฺส ภิกฺขุภาเว อธิฏฺฐิตํ ติจีวรญฺจ ปตฺโต จ, ตํ อธิฏฺฐานํ วิชหติ, ปุน อธิฏฺฐาตพฺพํฯ สงฺกจฺจิกา จ อุทกสาฏิกา จ คเหตพฺพาฯ ยํ อติเรกจีวรํ วา อติเรกปตฺโต วา วินยกมฺมํ กตฺวา ฐปิโต โหติ, ตมฺปิ สพฺพํ วินยกมฺมํ วิชหติ, ปุน กาตพฺพํฯ ปฏิคฺคหิตเตลมธุผาณิตาทีนิปิ ปฏิคฺคหณํ วิชหนฺติฯ สเจ ปฏิคฺคหณโต สตฺตเม ทิวเส ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, ปุน ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหํ วฏฺฏติฯ ยํ ปน ภิกฺขุกาเล อญฺญสฺส ภิกฺขุโน สนฺตกํ ปฏิคฺคหิตํ, ตํ ปฏิคฺคหณํ น วิชหติฯ ยมฺปิ อุภินฺนํ สาธารณํ อวิภชิตฺวา ฐปิตํ, ตํ ปกตตฺโต รกฺขติฯ ยํ ปน วิภตฺตํ เอตสฺเสว สนฺตกํ, ตํ ปฏิคฺคหณํ วิชหติฯ วุตฺตญฺเจตํ ปริวาเร –

‘‘เตลํ มธุ ผาณิตญฺจาปิ สปฺปิํ, สามํ คเหตฺวา นิกฺขิเปยฺย;

อวีติวตฺเต สตฺตาเห, สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติ;

ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตา’’ติฯ (ปริ. 480);

อิทญฺหิ ลิงฺคปริวตฺตนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปฏิคฺคหณํ นาม ลิงฺคปริวตฺตเนน, กาลกิริยาย, สิกฺขาปจฺจกฺขาเนน, หีนายาวตฺตเนน, อนุปสมฺปนฺนสฺส ทาเนน, อนเปกฺขวิสฺสชฺชเนน, อจฺฉินฺทิตฺวา คหเณน จ วิชหติฯ ตสฺมา สเจปิ หรีตกขณฺฑมฺปิ ปฏิคฺคเหตฺวา ฐปิตมตฺถิ, สพฺพมสฺส ปฏิคฺคหณํ วิชหติฯ ภิกฺขุวิหาเร ปน ยํ กิญฺจิสฺสา สนฺตกํ ปฏิคฺคเหตฺวา วา อปฺปฏิคฺคเหตฺวา วา ฐปิตํ, สพฺพสฺส สาว อิสฺสรา, อาหราเปตฺวา คเหตพฺพํฯ ยํ ปเนตฺถ ถาวรํ ตสฺสา สนฺตกํ เสนาสนํ วา อุปโรปกา วา, เต ยสฺสิจฺฉติ, ตสฺส ทาตพฺพาฯ เตรสสุ สมฺมุตีสุ ยา ภิกฺขุกาเล ลทฺธา สมฺมุติ, สพฺพา ปฏิปฺปสฺสมฺภติ, ปุริมิกาย เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ สเจ ปจฺฉิมิกาย เสนาสเน คหิเต ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, ภิกฺขุสงฺโฆ จสฺสา อุปฺปนฺนลาภํ ทาตุกาโม โหติ, อปโลเกตฺวา ทาตพฺโพฯ

สเจ ภิกฺขุนีหิ สาธารณาย ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวสนฺตสฺส ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, ปุน ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ

สเจ มานตฺตํ จรนฺตสฺส ปริวตฺตติ , ปุน ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ สเจ จิณฺณมานตฺตสฺส ปริวตฺตติ, ภิกฺขุนีหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพํฯ สเจ อกุสลวิปาเก ปริกฺขีเณ ปกฺขมานตฺตกาเล ปุนเทว ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ สเจ จิณฺเณ ปกฺขมานตฺเต ปริวตฺตติ, ภิกฺขูหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพนฺติฯ

ภิกฺขุนิยา ลิงฺคปริวตฺตเนปิ วุตฺตนเยเนว สพฺโพ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ อยํ ปน วิเสโส – สเจ ภิกฺขุนิกาเล อาปนฺนา สญฺจริตฺตาปตฺติ ปฏิจฺฉนฺนา โหติ, ปริวาสทานํ นตฺถิ, ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ สเจ ปกฺขมานตฺตํ จรนฺติยา ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, น เตนตฺโถ, ฉารตฺตํ มานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ สเจ จิณฺณมานตฺตาย ปริวตฺตติ, ปุน มานตฺตํ อทตฺวา ภิกฺขูหิ อพฺเภตพฺโพฯ อถ ภิกฺขูหิ มานตฺเต อทินฺเน ปุน ลิงฺคํ ปริวตฺตติ, ภิกฺขุนีหิ ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ อถ ฉารตฺตํ มานตฺตํ จรนฺตสฺส ปุน ปริวตฺตติ, ปกฺขมานตฺตเมว ทาตพฺพํฯ จิณฺณมานตฺตสฺส ปน ลิงฺคปริวตฺเต ชาเต ภิกฺขุนีหิ อพฺภานกมฺมํ กาตพฺพํฯ ปุน ปริวตฺเต จ ลิงฺเค ภิกฺขุนิภาเว ฐิตายปิ ยา อาปตฺติโย ปุพฺเพ ปฏิปฺปสฺสทฺธา, ตา สุปฺปฏิปฺปสฺสทฺธา เอวาติฯ

[248] อิโต ปรํ ปาริวาสิกาทีนํ วตฺตํ ทสฺสยิสฺสาม – ปาริวาสิเกน (จูฬว. อฏฺฐ. 76) ภิกฺขุนา อุปชฺฌาเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพํ, วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา ปน อุปสมฺปาเทตุํ วฏฺฏติฯ อาจริเยน หุตฺวาปิ กมฺมวาจา น สาเวตพฺพา, อญฺญสฺมิํ อสติ วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา สาเวตุํ วฏฺฏติฯ อาคนฺตุกานํ นิสฺสโย น ทาตพฺโพฯ เยหิปิ ปกติยาว นิสฺสโย คหิโต, เต วตฺตพฺพา ‘‘อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ, อสุกตฺเถรสฺส นาม สนฺติเก นิสฺสยํ คณฺหถ, มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ, มา มํ คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉถา’’ติฯ สเจ เอวํ วุตฺเตปิ กโรนฺติเยว, วาริตกาลโต ปฏฺฐาย กโรนฺเตสุปิ อนาปตฺติฯ อญฺโญ สามเณโรปิ น คเหตพฺโพ, อุปชฺฌํ ทตฺวา คหิตสามเณโรปิ วตฺตพฺโพ ‘‘อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ, มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ, มา มํ คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉถา’’ติฯ สเจ เอวํ วุตฺเตปิ กโรนฺติเยว, วาริตกาลโต ปฏฺฐาย กโรนฺเตสุปิ อนาปตฺติฯ

น ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ สาทิตพฺพา, สมฺมเตนปิ ภิกฺขุนิโย น โอวทิตพฺพา, ตสฺมา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วตฺตพฺพํ ‘‘ภนฺเต, อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ, ภิกฺขุโนวาทกํ ชานาถา’’ติฯ ปฏิพลสฺส วา ภิกฺขุสฺส ภาโร กาตพฺโพฯ อาคตา ภิกฺขุนิโย ‘‘สงฺฆสฺส สนฺติกํ คจฺฉถ, สงฺโฆ โว โอวาททายกํ ชานิสฺสตี’’ติ วา ‘‘อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ, อสุกภิกฺขุสฺส นาม สนฺติกํ คจฺฉถ, โส โว โอวาทํ ทสฺสตี’’ติ วา วตฺตพฺพาฯ

ยาย อาปตฺติยา สงฺเฆน ปริวาโส ทินฺโน โหติ, สา อาปตฺติ น อาปชฺชิตพฺพา, อญฺญา วา ตาทิสิกา ตโต วา ปาปิฏฺฐตรา, กมฺมํ น ครหิตพฺพํ, กมฺมิกา น ครหิตพฺพา, น ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน อุโปสโถ ฐเปตพฺโพ, น ปวารณา ฐเปตพฺพา, ปลิโพธตฺถาย วา ปกฺโกสนตฺถาย วา สวจนียํ น กาตพฺพํฯ ปลิโพธตฺถาย หิ กโรนฺโต ‘‘อหํ อายสฺมนฺตํ อิมสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ สวจนียํ กโรมิ, อิมมฺหา อาวาสา ปรมฺปิ มา ปกฺกม, ยาว น ตํ อธิกรณํ วูปสนฺตํ โหตี’’ติ เอวํ กโรติ, ปกฺโกสนตฺถาย กโรนฺโต ‘‘อหํ ตํ สวจนียํ กโรมิ, เอหิ มยา สทฺธิํ วินยธรานํ สมฺมุขีภาวํ คจฺฉาหี’’ติ เอวํ กโรติ, ตทุภยมฺปิ น กาตพฺพํฯ วิหาเร เชฏฺฐกฏฺฐานํ น กาตพฺพํ, ปาติโมกฺขุทฺเทสเกน วา ธมฺมชฺเฌสเกน วา น ภวิตพฺพํ, นปิ เตรสสุ สมฺมุตีสุ เอกสมฺมุติวเสนปิ อิสฺสริยกมฺมํ กาตพฺพํ, ‘‘กโรตุ เม อายสฺมา โอกาสํ, อหํ ตํ วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ ปกตตฺตสฺส โอกาโส น กาเรตพฺโพ, วตฺถุนา วา อาปตฺติยา วา น โจเทตพฺโพ, ‘‘อยํ เต โทโส’’ติ น สาเรตพฺโพ, ภิกฺขูหิ อญฺญมญฺญํ โยเชตฺวา กลโห น กาเรตพฺโพ, สงฺฆตฺเถเรน หุตฺวา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต น คนฺตพฺพํ น นิสีทิตพฺพํ, ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา เอกเกเนว คนฺตพฺพญฺเจว นิสีทิตพฺพญฺจ, โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต, โส ตสฺส ทาตพฺโพฯ

ตตฺถ อาสนปริยนฺโต นาม ภตฺตคฺคาทีสุ สงฺฆนวกาสนํ, สฺวสฺส ทาตพฺโพ, ตตฺถ นิสีทิตพฺพํฯ เสยฺยาปริยนฺโต นาม เสยฺยานํ ปริยนฺโต สพฺพลามกํ มญฺจปีฐํฯ อยญฺหิ วสฺสคฺเคน อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน เสยฺยํ คเหตุํ น ลภติ, สพฺพภิกฺขูหิ วิจินิตฺวา คหิตาวเสสา มงฺคุลคูถภริตา เวตฺตลตาทิวินทฺธา ลามกเสยฺยาวสฺส ทาตพฺพาฯ

ยถา จ เสยฺยา, เอวํ วสนอาวาโสปิ วสฺสคฺเคน อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน ตสฺส น วฏฺฏติ, สพฺพภิกฺขูหิ วิจินิตฺวา คหิตาวเสสา ปน รโชหตภูมิ ชตุกมูสิกภริตา ปณฺณสาลา อสฺส ทาตพฺพาฯ สเจ ปกตตฺตา สพฺเพ รุกฺขมูลิกา อพฺโภกาสิกา จ โหนฺติ, ฉนฺนํ น อุเปนฺติ, สพฺเพปิ เอเตหิ วิสฺสฏฺฐาวาสา นาม โหนฺติ, เตสุ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ลภติฯ

วสฺสูปนายิกทิวเส ปจฺจยํ เอกปสฺเส ฐตฺวา วสฺสคฺเคน คณฺหิตุํ ลภติ, เสนาสนํ น ลภติ, นิพทฺธวสฺสาวาสิกํ เสนาสนํ คณฺหิตุ กาเมน วตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา คเหตพฺพํฯ ญาติปวาริตฏฺฐาเน ‘‘เอตฺตเก ภิกฺขู คเหตฺวา อาคจฺฉถา’’ติ นิมนฺติเตน ‘‘ภนฺเต, อสุกํ นาม กุลํ ภิกฺขู นิมนฺเตสิ, เอถ, ตตฺถ คจฺฉามา’’ติ เอวํ สํวิธาย ภิกฺขูนํ ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา หุตฺวา กุลานิ น อุปสงฺกมิตพฺพานิ, ‘‘ภนฺเต, อสุกสฺมิํ นาม คาเม มนุสฺสา ภิกฺขูนํ อาคมนํ อิจฺฉนฺติ, สาธุ วตสฺส, สเจ เตสํ สงฺคหํ กเรยฺยาถา’’ติ เอวํ ปนสฺส วินยปริยาเยน กเถตุํ วฏฺฏติฯ อาคตาคตานํ อาโรเจตุํ หรายมาเนน อารญฺญิกธุตงฺคํ น สมาทาตพฺพํฯ เยนปิ ปกติยา สมาทินฺนํ, เตน ทุติยํ ภิกฺขุํ คเหตฺวา อรญฺเญ อรุณํ อุฏฺฐาเปตพฺพํ, น เอกเกน วตฺถพฺพํฯ ตถา ภตฺตคฺคาทีสุ อาสนปริยนฺเต นิสชฺชาย หรายมาเนน ปิณฺฑปาติกธุตงฺคมฺปิ น สมาทาตพฺพํฯ โย ปน ปกติยาว ปิณฺฑปาติโก, ตสฺส ปฏิเสโธ นตฺถิ, น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ ‘‘มา มํ ชานิํสู’’ติฯ นีหฏภตฺโต หุตฺวา วิหาเรเยว นิสีทิตฺวา ภุญฺชนฺโต ‘‘รตฺติโย คณยิสฺสามิ, คจฺฉโต เม ภิกฺขุํ ทิสฺวา อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท สิยา’’ติ อิมินา การเณน ปิณฺฑปาโต น นีหราเปตพฺโพ, ‘‘มา มํ เอกภิกฺขุปิ ชานาตู’’ติ จ อิมินา อชฺฌาสเยน วิหาเร สามเณเรหิ ปจาเปตฺวา ภุญฺชิตุมฺปิ น ลภติ, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิตพฺพเมวฯ คิลานสฺส ปน นวกมฺมอาจริยุปชฺฌายกิจฺจาทิปสุตสฺส วา วิหาเรเยว อจฺฉิตุํ วฏฺฏติฯ

สเจปิ คาเม อเนกสตา ภิกฺขู วิจรนฺติ, น สกฺกา โหติ อาโรเจตุํ, คามกาวาสํ คนฺตฺวา สภาคฏฺฐาเน วสิตุํ วฏฺฏติฯ

ยสฺมา ‘‘ปาริวาสิเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา อาคนฺตุเกน อาโรเจตพฺพํ, อาคนฺตุกสฺส อาโรเจตพฺพํ, อุโปสเถ อาโรเจตพฺพํ, ปวารณาย อาโรเจตพฺพํ, สเจ คิลาโน โหติ, ทูเตนปิ อาโรเจตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 76) วุตฺตํ , ตสฺมา กญฺจิ วิหารํ คเตน อาคนฺตุเกน ตตฺถ ภิกฺขูนํ อาโรเจตพฺพํฯ สเจ สพฺเพ เอกฏฺฐาเน ฐิเต ปสฺสติ, เอกฏฺฐาเน ฐิเตเนว อาโรเจตพฺพํฯ อถ รุกฺขมูลาทีสุ วิสุํ ฐิตา โหนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ, สญฺจิจฺจ อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท จ โหติ, วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํฯ อถ วิจินนฺโต เอกจฺเจ น ปสฺสติ, รตฺติจฺเฉโทว โหติ, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ

อาคนฺตุกสฺสปิ อตฺตโน วสนวิหารํ อาคตสฺส เอกสฺส วา พหูนํ วา วุตฺตนเยเนว อาโรเจตพฺพํ, รตฺติจฺเฉทวตฺตเภทาปิ เจตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ สเจ อาคนฺตุกา มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา วา อวิสฺสมิตฺวา เอว วา วิหารมชฺเฌน คจฺฉนฺติ, เตสมฺปิ อาโรเจตพฺพํฯ สเจ ตสฺส อชานนฺตสฺเสว คจฺฉนฺติ, อยญฺจ คตกาเล ชานาติ, คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ, สมฺปาปุณิตุํ วา สาเวตุํ วา อสกฺโกนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโทว โหติ, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ เยปิ อนฺโตวิหารํ อปฺปวิสิตฺวา อุปจารสีมํ โอกฺกมิตฺวา คจฺฉนฺติ, อยญฺจ เนสํ ฉตฺตสทฺทํ วา อุกฺกาสิตสทฺทํ วา ขิปิตสทฺทํ วา สุตฺวา อาคนฺตุกภาวํ ชานาติ, คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ, คตกาเล ชานนฺเตนปิ อนุพนฺธิตฺวา อาโรเจตพฺพเมว, สมฺปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโทว โหติ, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ โยปิ รตฺติํ อาคนฺตฺวา รตฺติํเยว คจฺฉติ, โสปิสฺส รตฺติจฺเฉทํ กโรติ, อญฺญาตตฺตา ปน วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ นตฺถิฯ สเจ อชานิตฺวาว อพฺภานํ กโรติ, อกตเมว โหตีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ, ตสฺมา อธิกา รตฺติโย คเหตฺวา กาตพฺพํฯ อยํ อปณฺณกปฏิปทาฯ

นทีอาทีสุ นาวาย คจฺฉนฺตมฺปิ ปรตีเร ฐิตมฺปิ อากาเส คจฺฉนฺตมฺปิ ปพฺพตตลอรญฺญาทีสุ ทูเร ฐิตมฺปิ ภิกฺขุํ ทิสฺวา สเจ ‘‘ภิกฺขู’’ติ ววตฺถานํ อตฺถิ, นาวาทีหิ คนฺตฺวา วา มหาสทฺทํ กตฺวา วา เวเคน อนุพนฺธิตฺวา วา อาโรเจตพฺพํ, อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจฯ สเจ วายมนฺโตปิ สมฺปาปุณิตุํ วา สาเวตุํ วา น สกฺโกติ, รตฺติจฺเฉโทว โหติ, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ สงฺฆเสนาภยตฺเถโร ปน วิสยาวิสเยน กเถติ ‘‘วิสเย กิร อนาโรเจนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจ โหติ, อวิสเย ปน อุภยมฺปิ นตฺถี’’ติฯ กรวีกติสฺสตฺเถโร ‘‘สมโณ อยนฺติ ววตฺถานเมว ปมาณํฯ สเจปิ อวิสโย โหติ, วตฺตเภเท ทุกฺกฏเมว นตฺถิ, รตฺติจฺเฉโท ปน โหติเยวา’’ติ อาหฯ

อุโปสถทิวเส ‘‘อุโปสถํ สมฺปาปุณิสฺสามา’’ติ อาคนฺตุกา ภิกฺขู อาคจฺฉนฺติ, อิทฺธิยา คจฺฉนฺตาปิ อุโปสถภาวํ ญตฺวา โอตริตฺวา อุโปสถํ กโรนฺติ, ตสฺมา อาคนฺตุกโสธนตฺถํ อุโปสถทิวเสปิ อาโรเจตพฺพํฯ ปวารณายปิ เอเสว นโยฯ คนฺตุํ อสมตฺเถน คิลาเนน ภิกฺขุํ เปเสตฺวา อาโรจาเปตพฺพํ, อนุปสมฺปนฺนํ เปเสตุํ น วฏฺฏติฯ

น ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา วา อนาวาสา วา อภิกฺขุโก นานาสํวาสเกหิ วา สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา คนฺตพฺโพ อญฺญตฺร ปกตตฺเตน อญฺญตฺร อนฺตรายาฯ ยตฺถ หิ เอโกปิ ภิกฺขุ นตฺถิ, ตตฺถ น วสิตพฺพํฯ น หิ ตตฺถ วุตฺถรตฺติโย คณนูปิกา โหนฺติฯ ทสวิเธ อนฺตราเย ปน สเจปิ รตฺติโย คณนูปิกา น โหนฺติ, อนฺตรายโต ปริมุจฺจนตฺถาย คนฺตพฺพเมวฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อญฺญตฺร อนฺตรายา’’ติฯ นานาสํวาสเกหิ สทฺธิํ วินยกมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติ, เตสํ อนาโรจเนปิ รตฺติจฺเฉโท นตฺถิ, อภิกฺขุกาวาสสทิสเมว โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นานาสํวาสเกหิ วา สภิกฺขุโก’’ติฯ

น ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํฯ ตตฺถ อาวาโส นาม วสนตฺถาย กตเสนาสนํฯ อนาวาโส นาม เจติยฆรํ โพธิฆรํ สมฺมุญฺชนีอฏฺฏโก ทารุอฏฺฏโก ปานียมาโฬ วจฺจกุฏิ ทฺวารโกฏฺฐโกติ เอวมาทิฯ ‘‘เอเตสุ ยตฺถ กตฺถจิ เอกจฺฉนฺเน ฉทนโต อุทกปตนฏฺฐานปริจฺฉินฺเน โอกาเส อุกฺขิตฺตโกว วสิตุํ น ลภติ, ปาริวาสิโก ปน อนฺโตอาวาเสเยว น ลภตี’’ติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายํ อวิเสเสน ‘‘อุทกปาเตน วาริต’’นฺติ วุตฺตํฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘เอเตสุ เอตฺตเกสุ ปญฺจวณฺณจฺฉทนพทฺธฏฺฐาเนสุ ปาริวาสิกสฺส จ อุกฺขิตฺตกสฺส จ ปกตตฺเตน สทฺธิํ อุทกปาเตน วาริต’’นฺติ วุตฺตํฯ ตสฺมา นานูปจาเรปิ เอกจฺฉนฺเน น วฏฺฏติฯ สเจ ปเนตฺถ ตทหุปสมฺปนฺเนปิ ปกตตฺเต ปฐมํ ปวิสิตฺวา นิปนฺเนปิ สฏฺฐิวสฺสิโกปิ ปาริวาสิโก ปจฺฉา ปวิสิตฺวา ชานนฺโต นิปชฺชติ, รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจ, อชานนฺตสฺส รตฺติจฺเฉโทว, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ

สเจ ปน ตสฺมิํ นิสินฺเน ปจฺฉา ปกตตฺโต ปวิสิตฺวา นิปชฺชติ, ปาริวาสิโก จ ชานาติ, รตฺติจฺเฉโท เจว วตฺตเภเท ทุกฺกฏญฺจฯ โน เจ ชานาติ, รตฺติจฺเฉโทว, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ

ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ตทหุปสมฺปนฺนมฺปิ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺฐาตพฺพํ, วุฏฺฐาย จ ‘‘อหํ อิมินา สุขนิสินฺโน วุฏฺฐาปิโต’’ติ ปรมฺมุเขนปิ น คนฺตพฺพํ, ‘‘อิทํ อาจริย อาสนํ, เอตฺถ นิสีทถา’’ติ เอวํ ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพเยวฯ นวเกน ปน ‘‘มหาเถรํ โอพทฺธํ กโรมี’’ติ ปาริวาสิกตฺเถรสฺส สนฺติกํ น คนฺตพฺพํฯ ปาริวาสิเกน ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ, ทฺวาทสหตฺถํ ปน อุปจารํ มุญฺจิตฺวา นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน สทฺธิํ น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํฯ เอตฺถ ปน อกตปริจฺเฉทาย ภูมิยา จงฺกมนฺเต ปริจฺเฉทํ กตฺวา วาลุกํ อากิริตฺวา อาลมฺพนํ โยเชตฺวา กตจงฺกเม นีเจปิ น จงฺกมิตพฺพํ, โก ปน วาโท อิฏฺฐกจเยน สมฺปนฺเน เวทิกาปริกฺขิตฺเตฯ สเจ ปน ปาการปริกฺขิตฺโต โหติ, ทฺวารโกฏฺฐกยุตฺโต ปพฺพตนฺตรวนนฺตรคุมฺพนฺตเรสุ วา สุปฺปฏิจฺฉนฺโน, ตาทิเส จงฺกเม จงฺกมิตุํ วฏฺฏติ, อปฺปฏิจฺฉนฺเนปิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา วฏฺฏติฯ

ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา ปาริวาสิกวุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธิํ มูลายปฏิกสฺสนารเหน มานตฺตารเหน มานตฺตจาริเกน อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํฯ เอตฺถ ปน สเจ วุฑฺฒตเร ปาริวาสิเก ปฐมํ นิปนฺเน อิตโร ชานนฺโต ปจฺฉา นิปชฺชติ, รตฺติจฺเฉโท จสฺส โหติ, วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํฯ วุฑฺฒตรสฺส ปน รตฺติจฺเฉโทว, น วตฺตเภเท ทุกฺกฏํฯ อชานิตฺวา นิปชฺชติ, ทฺวินฺนมฺปิ วตฺตเภโท นตฺถิ, รตฺติจฺเฉโท ปน โหติฯ อถ นวกปาริวาสิเก ปฐมํ นิปนฺเน วุฑฺฒตโร ปจฺฉา นิปชฺชติ, นวโก จ ชานาติ, รตฺติ จสฺส ฉิชฺชติ, วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํ โหติฯ วุฑฺฒตรสฺส รตฺติจฺเฉโทว, น วตฺตเภโทฯ โน เจ ชานาติ, ทฺวินฺนมฺปิ วตฺตเภโท นตฺถิ, รตฺติจฺเฉโท ปน โหติฯ สเจ อปจฺฉาปุริมํ นิปชฺชนฺติ, วุฑฺฒตรสฺส รตฺติจฺเฉโทว, อิตรสฺส วตฺตเภโทปีติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ

ทฺเว ปาริวาสิกา สมวสฺสา, เอโก ปฐมํ นิปนฺโน, เอโก ชานนฺโตว ปจฺฉา นิปชฺชติ, รตฺติ จสฺส ฉิชฺชติ, วตฺตเภเท จ ทุกฺกฏํฯ ปฐมํ นิปนฺนสฺส รตฺติจฺเฉโทว, น วตฺตเภโทฯ สเจ ปจฺฉา นิปชฺชนฺโตปิ น ชานาติ, ทฺวินฺนมฺปิ วตฺตเภโท นตฺถิ, รตฺติจฺเฉโท ปน โหติฯ สเจ ทฺเวปิ อปจฺฉาปุริมํ นิปชฺชนฺติ, ทฺวินฺนมฺปิ รตฺติจฺเฉโทเยว, น วตฺตเภโทฯ สเจ หิ ทฺเว ปาริวาสิกา เอกโต วเสยฺยุํ, เต อญฺญมญฺญสฺส อชฺฌาจารํ ญตฺวา อคารวา วา วิปฺปฏิสาริโน วา หุตฺวา ตํ วา อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยุํ ตโต ปาปิฏฺฐตรํ วา, วิพฺภเมยฺยุํ วา, ตสฺมา เนสํ สหเสยฺยา สพฺพปกาเรน ปฏิกฺขิตฺตาฯ มูลายปฏิกสฺสนารหาทโย เจตฺถ ปาริวาสิกานํ ปกตตฺตฏฺฐาเน ฐิตาติ เวทิตพฺพาฯ ตสฺมา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา มูลายปฏิกสฺสนารเหน มานตฺตารเหน มานตฺตจาริเกน อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมาย นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมาย จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ อาสนาภิหาโร เสยฺยาภิหาโร ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํ, โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 75) วจนโต ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ ฐเปตฺวา นวกตรํ ปาริวาสิกํ อวเสสานํ อนฺตมโส มูลายปฏิกสฺสนารหาทีนมฺปิ อภิวาทนาทิํ สาทิยนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, สทฺธิวิหาริกานมฺปิ สาทิยนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวฯ ตสฺมา เต วตฺตพฺพา ‘‘อหํ วินยกมฺมํ กโรมิ, มยฺหํ วตฺตํ มา กโรถ, มา มํ คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉถา’’ติฯ สเจ สทฺธาปพฺพชิตา กุลปุตฺตา ‘‘ตุมฺเห, ภนฺเต, ตุมฺหากํ วินยกมฺมํ กโรถา’’ติ วตฺวา วตฺตํ กโรนฺติ, คามปฺปเวสนมฺปิ อาปุจฺฉนฺติเยว, วาริตกาลโต ปฏฺฐาย อนาปตฺติฯ

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ มิถู ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ อาสนาภิหารํ เสยฺยาภิหารํ ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺม’’นฺติ (จูฬว. 75) วจนโต ปน ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ อญฺญมญฺญํ โย โย วุฑฺโฒ, เตน เตน นวกตรสฺส อภิวาทนาทิํ สาทิตุํ วฏฺฏติฯ

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาริวาสิกานํ ภิกฺขูนํ ปญฺจ ยถาวุฑฺฒํ อุโปสถํ ปวารณํ วสฺสิกสาฏิกํ โอโณชนํ ภตฺต’’นฺติ (จูฬว. 75) วจนโต อิมานิ อุโปสถาทีนิ ปญฺจ ปกตตฺเตหิปิ สทฺธิํ วุฑฺฒปฏิปาฏิยา กาตุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา (จูฬว. อฏฺฐ. 75) ปาติโมกฺเข อุทฺทิสฺสมาเน หตฺถปาเส นิสีทิตุํ วฏฺฏติฯ มหาปจฺจริยํ ปน ‘‘ปาฬิยา อนิสีทิตฺวา ปาฬิํ วิหาย หตฺถปาสํ อมุญฺจนฺเตน นิสีทิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปาริสุทฺธิอุโปสเถ กริยมาเน สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ตตฺเถว นิสินฺเนน อตฺตโน ปาฬิยา ปาริสุทฺธิอุโปสโถ กาตพฺโพฯ ปวารณายปิ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา ตตฺเถว นิสินฺเนน อตฺตโน ปาฬิยา ปวาเรตพฺพํฯ สงฺเฆน ฆณฺฏิํ ปหริตฺวา ภาชิยมานํ วสฺสิกสาฏิกมฺปิ อตฺตโน ปตฺตฏฺฐาเน คเหตุํ วฏฺฏติฯ

โอโณชนนฺติ วิสฺสชฺชนํ วุจฺจติฯ สเจ หิ ปาริวาสิกสฺส ทฺเว ตีณิ อุทฺเทสภตฺตาทีนิ ปาปุณนฺติ, อญฺญา จสฺส ปุคฺคลิกภตฺตปจฺจาสา โหติ, ตานิ ปฏิปาฏิยา คเหตฺวา ‘‘ภนฺเต, เหฏฺฐา คาเหถ, อชฺช มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสา อตฺถิ, สฺเวว คณฺหิสฺสามี’’ติ วตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺพานิฯ เอวํ ตานิ ปุนทิวเสสุ คณฺหิตุํ ลภติฯ ‘‘ปุนทิวเส สพฺพปฐมํ ตสฺส ทาตพฺพ’’นฺติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ ยทิ ปน น คณฺหาติ น วิสฺสชฺเชติ, ปุนทิวเส น ลภติฯ อิทํ โอโณชนํ นาม ปาริวาสิกสฺเสว โอทิสฺส อนุญฺญาตํฯ กสฺมา? ตสฺส หิ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส ภตฺตคฺเค ยาคุขชฺชกาทีนิ ปาปุณนฺติ วา น วา, ตสฺมา ‘‘โส ภิกฺขาหาเรน มา กิลมิตฺถา’’ติ อิทมสฺส สงฺคหกรณตฺถาย โอทิสฺส อนุญฺญาตํฯ

ภตฺตนฺติ อาคตาคเตหิ วุฑฺฒปฏิปาฏิยา คเหตฺวา คนฺตพฺพํ วิหาเร สงฺฆสฺส จตุสฺสาลภตฺตํฯ เอตํ ยถาวุฑฺฒํ ลภติ, ปาฬิยา ปน คนฺตุํ วา ฐาตุํ วา น ลภติ, ตสฺมา ปาฬิโต โอสกฺกิตฺวา หตฺถปาเส ฐิเตน หตฺถํ ปสาเรตฺวา ยถา เสโน นิปติตฺวา คณฺหาติ, เอวํ คณฺหิตพฺพํฯ อารามิกสมณุทฺเทเสหิ อาหราเปตุํ น ลภติฯ สเจ สยเมว อาหรนฺติ, วฏฺฏติฯ รญฺโญ มหาเปฬภตฺเตปิ เอเสว นโยฯ

จตุสฺสาลภตฺเต ปน สเจ โอโณชนํ กตฺตุกาโม โหติ, อตฺตโน อตฺถาย อุกฺขิตฺเต ปิณฺเฑ ‘‘อชฺช เม ภตฺตํ อตฺถิ, สฺเวว คณฺหิสฺสามี’’ติ วตฺตพฺพํฯ ‘‘ปุนทิวเส ทฺเว ปิณฺเฑ ลภตี’’ติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ อุทฺเทสภตฺตาทีนิปิ ปาฬิโต โอสกฺกิตฺวาว คเหตพฺพานิ, ยตฺถ ปน นิสีทาเปตฺวา ปริวิสนฺติ, ตตฺถ สามเณรานํ เชฏฺฐเกน, ภิกฺขูนํ สงฺฆนวเกน หุตฺวา นิสีทิตพฺพํฯ อิทํ ปาริวาสิกวตฺตํฯ

มูลายปฏิกสฺสนารหานํ มานตฺตารหานํ มานตฺตจาริกานํ อพฺภานารหานญฺจ อิทเมว วตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ มานตฺตจาริกสฺส วตฺเต ปน ‘‘เทวสิกํ อาโรเจตพฺพ’’นฺติ วิเสโสฯ รตฺติจฺเฉเทสุ จ ‘‘ตโย โข, อุปาลิ, ปาริวาสิกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา, สหวาโส วิปฺปวาโส อนาโรจนา’’ติ (จูฬว. 83) วจนโต ยฺวายํ ‘‘ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกจฺฉนฺเน’’ติอาทินา นเยน วุตฺโต สหวาโส, โย จ เอกสฺเสว วาโส, ยา จายํ อาคนฺตุกาทีนํ อนาโรจนา, เอเตสุ ตีสุ เอเกนปิ การเณน ปาริวาสิกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉโท โหติฯ

มานตฺตจาริกสฺส ปน ‘‘จตฺตาโร โข, อุปาลิ, มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา, สหวาโส, วิปฺปวาโส, อนาโรจนา, อูเน คเณ จรณ’’นฺติ วจนโต อิเมสุ จตูสุ การเณสุ เอเกนปิ รตฺติจฺเฉโท โหติฯ คโณติ เจตฺถ จตฺตาโร วา อติเรกา วาฯ ตสฺมา สเจปิ ตีหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ วสติ, รตฺติจฺเฉโท โหติเยวฯ

อิติ ปาฬิมุตฺตกวินยวินิจฺฉยสงฺคเห

ครุกาปตฺติวุฏฺฐานวินิจฺฉยกถา สมตฺตาฯ

33. กมฺมากมฺมวินิจฺฉยกถา

[249] กมฺมากมฺมนฺติ เอตฺถ (ปริ. 482-484) ปน กมฺมานิ จตฺตาริ – อปโลกนกมฺมํ ญตฺติกมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมนฺติฯ อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานิ กติหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ? ปญฺจหากาเรหิ วิปชฺชนฺติ – วตฺถุโต วา ญตฺติโต วา อนุสฺสาวนโต วา สีมโต วา ปริสโต วาฯ