8. อธิฏฺฐานวิกปฺปนวินิจฺฉยกถา

[44] อธิฏฺฐานวิกปฺปเนสุ ปน – อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุํ, วสฺสิกสาฏิกํ วสฺสานํ จาตุมาสํ อธิฏฺฐาตุํ ตโต ปรํ วิกปฺเปตุํ, นิสีทนํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุํ, ปจฺจตฺถรณํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุํ, กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิํ ยาว อาพาธา อธิฏฺฐาตุํ ตโต ปรํ วิกปฺเปตุํ, มุขปุญฺฉนโจฬํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุํ, ปริกฺขารโจฬํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 358) วจนโต ติจีวราทินิยาเมเนว อธิฏฺฐหิตฺวา ปริภุญฺชิตุกอาเมน ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติอาทินา นามํ วตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพํฯ วิกปฺเปนฺเตน ปน นามํ อคฺคเหตฺวาว ‘‘อิมํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺเปมี’’ติ วตฺวา วิกปฺเปตพฺพํฯ ตตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.469) ติจีวรํ อธิฏฺฐหนฺเตน รชิตฺวา กปฺปพินฺทุํ ทตฺวา ปมาณยุตฺตเมว อธิฏฺฐาตพฺพํฯ อสฺส ปมาณํ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทน สุคตจีวรโต อูนกํ วฏฺฏติ, ลามกปริจฺเฉเทน สงฺฆาฏิยา อุตฺตราสงฺคสฺส จ ทีฆโต มุฏฺฐิปญฺจกํ, ติริยํ มุฏฺฐิตฺติกํ ปมาณํ วฏฺฏติฯ อนฺตรวาสโก ทีฆโส มุฏฺฐิปญฺจโก, ติริยํ ทฺวิหตฺโถปิ วฏฺฏติฯ ปารุปเนนปิ หิ สกฺกา นาภิํ ปฏิจฺฉาเทตุนฺติฯ วุตฺตปฺปมาณโต ปน อติเรกญฺจ อูนกญฺจ ‘‘ปริกฺขารโจฬก’’นฺติ อธิฏฺฐาตพฺพํฯ

ตตฺถ ยสฺมา ‘‘ทฺเว จีวรสฺส อธิฏฺฐานา กาเยน วา อธิฏฺเฐติ, วาจาย วา อธิฏฺเฐตี’’ติ (ปริ. 322) วุตฺตํ, ตสฺมา ปุราณสงฺฆาฏิํ ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํ ปจฺจุทฺธรามี’’ติ ปจฺจุทฺธริตฺวา นวํ สงฺฆาฏิํ หตฺเถน คเหตฺวา ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ จิตฺเตน อาโภคํ กตฺวา กายวิการํ กโรนฺเตน กาเยน อธิฏฺฐาตพฺพาฯ อิทํ กาเยน อธิฏฺฐานํ, ตํ เยน เกนจิ สรีราวยเวน อผุสนฺตสฺส น วฏฺฏติฯ วาจาย อธิฏฺฐาเน ปน วจีเภทํ กตฺวา วาจาย อธิฏฺฐาตพฺพาฯ ตตฺร ทุวิธํ อธิฏฺฐานํ – สเจ หตฺถปาเส โหติ, ‘‘อิมํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ วาจา ภินฺทิตพฺพาฯ อถ อนฺโตคพฺเภ วา อุปริปาสาเท วา สามนฺตวิหาเร วา โหติ, ฐปิตฏฺฐานํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘เอตํ สงฺฆาฏิํ อธิฏฺฐามี’’ติ วาจา ภินฺทิตพฺพาฯ เอส นโย อุตฺตราสงฺเค อนฺตรวาสเก จฯ นามมตฺตเมว หิ วิเสโส, ตสฺมา สพฺพานิ สงฺฆาฏิํ อุตฺตราสงฺคํ อนฺตรวาสกนฺติ เอวํ อตฺตโน นาเมเนว อธิฏฺฐาตพฺพานิฯ สเจ อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตวตฺเถหิ สงฺฆาฏิอาทีนิ กโรติ, นิฏฺฐิเต รชเน จ กปฺเป จ ‘‘อิมํ ปจฺจุทฺธรามี’’ติ ปจฺจุทฺธริตฺวา ปุน อธิฏฺฐาตพฺพานิฯ อธิฏฺฐิเตน ปน สทฺธิํ มหนฺตตรเมว ทุติยปฏฺฏํ วา ขณฺฑํ วา สิพฺพนฺเตน ปุน อธิฏฺฐาตพฺพํฯ สเม วา ขุทฺทเก วา อธิฏฺฐานกิจฺจํ นตฺถิฯ

ติจีวรํ ปน ปริกฺขารโจฬํ อธิฏฺฐาตุํ วฏฺฏติ, น วฏฺฏตีติ? มหาปทุมตฺเถโร กิราห ‘‘ติจีวรํ ติจีวรเมว อธิฏฺฐาตพฺพํ, สเจ ปริกฺขารโจฬาธิฏฺฐานํ ลเภยฺย, อุโทสิตสิกฺขาปเท ปริหาโร นิรตฺถโก ภเวยฺยา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต กิร อวเสสา ภิกฺขู อาหํสุ ‘‘ปริกฺขารโจฬมฺปิ ภควตาว ‘อธิฏฺฐาตพฺพ’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺมา วฏฺฏตี’’ติฯ มหาปจฺจริยมฺปิ วุตฺตํ ‘‘ปริกฺขารโจฬํ นาม ปาเฏกฺกํ นิธานมุขเมตํฯ