6. มจฺฉมํสวินิจฺฉยกถา

[38] มจฺฉมํเสสุ ปน มจฺฉคฺคหเณน สพฺพมฺปิ ชลชํ วุตฺตํฯ ตตฺถ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ มํเสสุ ปน มนุสฺสหตฺถิอสฺสสุนขอหิสีหพฺยคฺฆทีปิอจฺฉตรจฺฉานํ วเสน ทส มํสานิ อกปฺปิยานิฯ ตตฺถ มนุสฺสมํเส ถุลฺลจฺจยํ, เสเสสุ ทุกฺกฏํฯ อิติ อิเมสํ มนุสฺสาทีนํ ทสนฺนํ มํสมฺปิ อฏฺฐิปิ โลหิตมฺปิ จมฺมมฺปิ โลมมฺปิ สพฺพํ น วฏฺฏติฯ วสาสุ ปน เอกา มนุสฺสวสาว น วฏฺฏติฯ ขีราทีสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ อิเมสุ ปน อกปฺปิยมํเสสุ อฏฺฐิอาทีสุ วา ยํ กิญฺจิ ญตฺวา วา อญตฺวา วา ขาทนฺตสฺส อาปตฺติเยวฯ ยทา ชานาติ, ตทา เทเสตพฺพาฯ ‘‘อปุจฺฉิตฺวาว ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหโต ปฏิคฺคหเณปิ ทุกฺกฏํ, ‘‘ปุจฺฉิตฺวา ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหโต อนาปตฺติฯ อุทฺทิสฺสกตํ ปน ชานิตฺวา ขาทนฺตสฺเสว อาปตฺติ, ปจฺฉา ชานนฺโต อาปตฺติยา น กาเรตพฺโพ (มหาว. อฏฺฐ. 281)ฯ

ตตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.410) อุทฺทิสฺสกตํ นาม ภิกฺขูนํ อตฺถาย วธิตฺวา สมฺปาทิตํ มจฺฉมํสํฯ อุภยมฺปิ หิ อุทฺทิสฺสกตํ น วฏฺฏติฯ ตมฺปิ อทิฏฺฐํ อสุตํ อปริสงฺกิตํ วฏฺฏติฯ ติโกฏิปริสุทฺธญฺหิ มจฺฉมํสํ ภควตา อนุญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อสุตํ อปริสงฺกิตํฯ ตตฺถ อทิฏฺฐํ นาม ภิกฺขูนํ อตฺถาย มิคมจฺเฉ วธิตฺวา คยฺหมานํ อทิฏฺฐํฯ อสุตํ นาม ภิกฺขูนํ อตฺถาย มิคมจฺเฉ วธิตฺวา คหิตนฺติ อสุตํฯ อปริสงฺกิตํ ปน ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ สุตปริสงฺกิตํ ตทุภยวินิมุตฺตปริสงฺกิตญฺจ ญตฺวา ตพฺพิปกฺขโต ชานิตพฺพํฯ กถํ? อิธ ภิกฺขู ปสฺสนฺติ มนุสฺเส ชาลวาคุราทิหตฺเถ คามโต วา นิกฺขมนฺเต อรญฺเญ วา วิจรนฺเตฯ ทุติยทิวเส จ เนสํ ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐานํ สมจฺฉมํสํ ปิณฺฑปาตํ อภิหรนฺติฯ เต เตน ทิฏฺเฐน ปริสงฺกนฺติ ‘‘ภิกฺขูนํ นุ โข อตฺถาย กต’’นฺติ, อิทํ ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ, เอตํ คเหตุํ น วฏฺฏติฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ, ตํ วฏฺฏติฯ สเจ ปน เต มนุสฺสา ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, น คณฺหถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา ‘‘นยิทํ, ภนฺเต, ภิกฺขูนํ อตฺถาย กตํ, อมฺเหหิ อตฺตโน อตฺถาย วา ราชยุตฺตาทีนํ วา อตฺถาย กต’’นฺติ วทนฺติ, กปฺปติฯ

น เหว โข ภิกฺขู ปสฺสนฺติ, อปิจ โข สุณนฺติ ‘‘มนุสฺสา กิร ชาลวาคุราทิหตฺถา คามโต วา นิกฺขมนฺติ, อรญฺเญ วา วิจรนฺตี’’ติฯ ทุติยทิวเส จ เตสํ ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐานํ สมจฺฉมํสํ ปิณฺฑปาตํ อภิหรนฺติฯ เต เตน สุเตน ปริสงฺกนฺติ ‘‘ภิกฺขูนํ นุ โข อตฺถาย กต’’นฺติ, อิทํ สุตปริสงฺกิตํ นาม, เอตํ คเหตุํ น วฏฺฏติฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ, ตํ วฏฺฏติฯ สเจ ปน เต มนุสฺสา ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, น คณฺหถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา ‘‘นยิทํ, ภนฺเต, ภิกฺขูนํ อตฺถาย กตํ, อมฺเหหิ อตฺตโน อตฺถาย วา ราชยุตฺตาทีนํ วา อตฺถาย กต’’นฺติ วทนฺติ, กปฺปติฯ

น เหว โข ปน ภิกฺขู ปสฺสนฺติ น สุณนฺติ, อปิจ โข เตสํ ตํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐานํ ปตฺตํ คเหตฺวา สมจฺฉมํสํ ปิณฺฑปาตํ อภิสงฺขริตฺวา อภิหรนฺติฯ เต ปริสงฺกนฺติ ‘‘ภิกฺขูนํ นุ โข อตฺถาย กต’’นฺติ, อิทํ ตทุภยวินิมุตฺตปริสงฺกิตํ นาม, เอตมฺปิ คเหตุํ น วฏฺฏติฯ ยํ เอวํ อปริสงฺกิตํ, ตํ วฏฺฏติฯ