ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

วินยปิฏเก

วินยสงฺคห-อฏฺฐกถา

คนฺถารมฺภกถา

วตฺถุตฺตยํ นมสฺสิตฺวา, สรณํ สพฺพปาณินํ;

วินเย ปาฏวตฺถาย, โยคาวจรภิกฺขุนํฯ

วิปฺปกิณฺณมเนกตฺถ, ปาฬิมุตฺตวินิจฺฉยํ;

สมาหริตฺวา เอกตฺถ, ทสฺสยิสฺสมนากุลํฯ

ตตฺรายํ มาติกา –

‘‘ทิวาเสยฺยา ปริกฺขาโร, เภสชฺชกรณมฺปิ จ;

ปริตฺตํ ปฏิสนฺถาโร, วิญฺญตฺติ กุลสงฺคโหฯ

‘‘มจฺฉมํสํ อนามาสํ, อธิฏฺฐานวิกปฺปนํ;

จีวเรนวินาวาโส, ภณฺฑสฺส ปฏิสามนํฯ

‘‘กยวิกฺกยสมาปตฺติ, รูปิยาทิปฏิคฺคโห;

ทานวิสฺสาสคฺคาเหหิ, ลาภสฺส ปริณามนํฯ

‘‘ปถวี ภูตคาโม จ, ทุวิธํ สหเสยฺยกํ;

วิหาเร สงฺฆิเก เสยฺยํ, สนฺถริตฺวาน ปกฺกโมฯ

‘‘กาลิกานิปิ จตฺตาริ, กปฺปิยา จตุภูมิโย;

ขาทนียาทิปฏิคฺคาโห, ปฏิกฺเขปปวารณาฯ

‘‘ปพฺพชฺชา นิสฺสโย สีมา, อุโปสถปวารณํ;

วสฺสูปนายิกา วตฺตํ, จตุปจฺจยภาชนํฯ

‘‘กถินํ ครุภณฺฑานิ, โจทนาทิวินิจฺฉโย;

ครุกาปตฺติวุฏฺฐานํ, กมฺมากมฺมํ ปกิณฺณก’’นฺติฯ

1. ทิวาเสยฺยวินิจฺฉยกถา

[1] ตตฺถ ทิวาเสยฺยาติ ทิวานิปชฺชนํฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทิวา ปฏิสลฺลียนฺเตน ทฺวารํ สํวริตฺวา ปฏิสลฺลียิตุ’’นฺติ (ปารา. 77) วจนโต ทิวา นิปชฺชนฺเตน ทฺวารํ สํวริตฺวา นิปชฺชิตพฺพํฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ ปาฬิยํ ‘‘อยํ นาม อาปตฺตี’’ติ น วุตฺตา, วิวริตฺวา นิปนฺนโทเสน ปน อุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมิํ ทฺวารํ สํวริตฺวา นิปชฺชิตุํ อนุญฺญาตตฺตา อสํวริตฺวา นิปชฺชนฺตสฺส อฏฺฐกถายํ ทุกฺกฏํ (ปารา. อฏฺฐ. 1.77) วุตฺตํฯ ภควโต หิ อธิปฺปายํ ญตฺวา อุปาลิตฺเถราทีหิ อฏฺฐกถา ฐปิตาฯ ‘‘อตฺถาปตฺติ ทิวา อาปชฺชติ, โน รตฺติ’’นฺติ (ปริ. 323) อิมินาปิ เจตํ สิทฺธํฯ

[2] กีทิสํ ปน ทฺวารํ สํวริตพฺพํ, กีทิสํ น สํวริตพฺพํ? รุกฺขปทรเวฬุปทรกิลญฺชปณฺณาทีนํ เยน เกนจิ กวาฏํ กตฺวา เหฏฺฐา อุทุกฺขเล อุปริ อุตฺตรปาสเก จ ปเวเสตฺวา กตํ ปริวตฺตกทฺวารเมว สํวริตพฺพํฯ อญฺญํ โครูปานํ วเชสุ วิย รุกฺขสูจิกณฺฏกทฺวารํ, คามถกนกํ จกฺกลกยุตฺตทฺวารํ, ผลเกสุ วา กิฏิกาสุ วา ทฺเว ตีณิ จกฺกลกานิ โยเชตฺวา กตํ สํสรณกิฏิกทฺวารํ, อาปเณสุ วิย กตํ อุคฺฆาฏนกิฏิกทฺวารํ, ทฺวีสุ ตีสุ ฐาเนสุ เวฬุสลากา โคปฺเผตฺวา ปณฺณกุฏีสุ กตํ สลากหตฺถกทฺวารํ, ทุสฺสสาณิทฺวารนฺติ เอวรูปํ ทฺวารํ น สํวริตพฺพํฯ ปตฺตหตฺถสฺส กวาฏปฺปณามเน ปน เอกํ ทุสฺสสาณิทฺวารเมว อนาปตฺติกรํ, อวเสสานิ ปณาเมนฺตสฺส อาปตฺติฯ ทิวา ปฏิสลฺลียนฺตสฺส ปน ปริวตฺตกทฺวารเมว อาปตฺติกรํ, เสสานิ สํวริตฺวา วา อสํวริตฺวา วา นิปชฺชนฺตสฺส อาปตฺติ นตฺถิ, สํวริตฺวา ปน นิปชฺชิตพฺพํ, เอตํ วตฺตํฯ

[3] ปริวตฺตกทฺวารํ กิตฺตเกน สํวุตํ โหติ? สูจิฆฏิกาสุ ทินฺนาสุ สํวุตเมว โหติฯ อปิจ โข สูจิมตฺเตปิ ทินฺเน วฏฺฏติ, ฆฏิกามตฺเตปิ ทินฺเน วฏฺฏติ, ทฺวารพาหํ ผุสิตฺวา ฐปิตมตฺเตปิ วฏฺฏติ, อีสกํ อผุสิเตปิ วฏฺฏติ, สพฺพนฺติเมน วิธินา ยาวตา สีสํ นปฺปวิสติ, ตาวตา อผุสิเตปิ วฏฺฏติฯ สเจ พหูนํ วฬญฺชนฏฺฐานํ โหติ, ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา ‘‘ทฺวารํ, อาวุโส, ชคฺคาหี’’ติ วตฺวาปิ นิปชฺชิตุํ วฏฺฏติฯ