เมนู

74. หริเตอุจฺจารสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐารสเม ยมฺปิ ชีวมานรุกฺขสฺส มูลํ ปถวิยํ ทิสฺสมานํ คจฺฉติ, สาขา วา ภูมิลคฺคา คจฺฉติ, สพฺพํ หริตสงฺขาตเมวฯ ขนฺเธ นิสีทิตฺวา ปน อปฺปหริตฏฺฐาเน ปาเตตุํ วฏฺฏติฯ สเจ อปฺปหริตฏฺฐานํ โอโลเกนฺตสฺเสว สหสา นิกฺขมติ, คิลานฏฺฐาเน ฐิโต โหติ, ‘‘อปฺปหริเต กโต หริตํ โอตฺถรตี’’ติ (ปาจิ. 652) อิทเมตฺถ อนาปตฺติยํ อธิกํฯ ตตฺถ สเจปิ อปฺปหริตํ อลภนฺเตน ติณณฺฑุปกํ วา ปลลณฺฑุปกํ วา ฐเปตฺวา กโต ปจฺฉา หริตํ โอตฺถรติ, วฏฺฏติเยวฯ เขเฬน เจตฺถ สิงฺฆาณิกาปิ สงฺคหิตาฯ

75. อุทเกอุจฺจารสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกูนวีสติเม น อุทเกติ เอตํ ปริโภคอุทกเมว สนฺธาย วุตฺตํ, วจฺจกุฏิสมุทฺทาทิอุทเกสุ ปน อปริโภเคสุ อนาปตฺติฯ เทเว วสฺสนฺเต สมนฺตโต อุทโกเฆ ชาเต อนุทกฏฺฐานํ อลภนฺเตน อุทเก กาตุํ วฏฺฏติ, อิธาปิ ‘‘ถเล กโต อุทกํ โอตฺถรตี’’ติ (ปาจิ. 654) อิทํ อนาปตฺติยํ อธิกํ, เสสํ สพฺพสิกฺขาปเทสุ อุตฺตานเมวฯ

สมุฏฺฐานาทิทีปนตฺถาย ปเนตฺถ อิทํ ปกิณฺณกํ – อุชฺชคฺฆิกอุจฺจาสทฺทปฺปฏิสํยุตฺตานิ จตฺตาริ, สกพเฬน มุเขน พฺยาหรณํ เอกํ, ฉมานีจาสนนิสินฺนฐิตปจฺฉโตคมนอุปฺปถคมนปฺปฏิสํยุตฺตานิ ปญฺจาติ อิมานิ ทส สิกฺขาปทานิ สมนุภาสนสมุฏฺฐานานิ, เอเกกเมตฺถ กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนํฯ สูโปทนวิญฺญตฺติสิกฺขาปทํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ, กิริยํ, สญฺญาวิโมกฺขํ, สจิตฺตกํ, โลกวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, อกุสลจิตฺตํ, ทุกฺขเวทนํฯ ฉตฺตปาณิทณฺฑปาณิสตฺถปาณิอาวุธปาณิปาทุกาอุปาหนยานสยนปลฺลตฺถิกเวฐิตโอคุณฺฐิตนามกานิ เอกาทส ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานานิ, กิริยากิริยานิ, สญฺญาวิโมกฺขานิ, สจิตฺตกานิ, โลกวชฺชานิ, วจีกมฺมานิ, อกุสลจิตฺตานิ, ทุกฺขเวทนานิฯ เสสานิ เตปณฺณาส ปฐมปาราชิกสมอุฏฺฐานาทิเภทานีติฯ

เอกูนวีสติธมฺมเทสนาปฏิสํยุตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

เสขิยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อธิกรณสมถวณฺณนา

อธิกรณสมเถสุ สตฺตาติ เตสํ คณนปริจฺเฉโทฯ อธิกรณานิ สเมนฺติ วูปสเมนฺตีติ อธิกรณสมถาฯ อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺตีติ อาปตฺตาธิกรณสงฺขาตาสุ จ อวเสสาธิกรณตฺตยปจฺจยาสุ จ อาปตฺตีสุ ปริสุทฺธภาวํ ปุจฺฉนตฺถํ อุทฺทิสิตพฺพตํ อาคจฺฉนฺติฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานนฺติ อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานํฯ อธิกรณานนฺติ วิวาทาธิกรณํ อนุวาทาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณํ กิจฺจาธิกรณนฺติ อิเมสํ จตุนฺนํฯ สมถาย วูปสมายาติ สมนตฺถญฺเจว วูปสมนตฺถญฺจ สมฺมุขาวินโย ทาตพฺโพ…เป.… ติณวตฺถารโกติ อิเม สตฺต สมถา ทาตพฺพาฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – อธิกรเณสุ ตาว ‘‘ธมฺโม’’ติ วา, ‘‘อธมฺโม’’ติ วา อฏฺฐารสหิ วตฺถูหิ วิวทนฺตานํ ภิกฺขูนํ โย วิวาโท, อิทํ วิวาทาธิกรณํ นามฯ สีลวิปตฺติยา วา อาจารทิฏฺฐิอาชีววิปตฺติยา วา อนุวทนฺตานํ โย อนุวาโท อุปวทนา เจว โจทนา จ, อิทํ อนุวาทาธิกรณํ นามฯ มาติกาย อาคตา ปญฺจ, วิภงฺเค ทฺเวติ สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ , นามฯ ยํ สงฺฆสฺส อปโลกนาทีนํ จตุนฺนํ กมฺมานํ กรณํ, อิทํ กิจฺจาธิกรณํ นามฯ

ตตฺถ วิวาทาธิกรณํ (จูฬว. 228) ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ, สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมมานํ ยสฺมิํ วิหาเร อุปฺปนฺนํ, ตสฺมิํเยว วา, อญฺญตฺถ วูปสเมตุํ คจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเค วา, ยตฺถ คนฺตฺวา สงฺฆสฺส นิยฺยาติตํ, ตตฺถ สงฺเฆน วา วูปสเมตุํ อสกฺโกนฺเต ตตฺเถว อุพฺพาหิกาย สมฺมตปุคฺคเลหิ วา วินิจฺฉิตํ สมฺมติ, เอวํ สมฺมมาเน จ ปน ตสฺมิํ ยา สงฺฆสมฺมุขตา ธมฺมสมฺมุขตา วินยสมฺมุขตา ปุคฺคลสมฺมุขตา อยํ สมฺมุขาวินโย นามฯ ตตฺถ จ การกสงฺฆสฺส สงฺฆสามคฺคิวเสน สมฺมุขีภาโว สงฺฆสมฺมุขตา, สเมตพฺพสฺส วตฺถุโน ภูตตา ธมฺมสมฺมุขตา, ยถา ตํ สเมตพฺพํ, ตเถวสฺส สมนํ วินยสมฺมุขตา, โย จ วิวทติ, เยน จ วิวทติ, เตสํ อุภินฺนํ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ สมฺมุขีภาโว ปุคฺคลสมฺมุขตาฯ อุพฺพาหิกาย วูปสมเน ปเนตฺถ สงฺฆสมฺมุขตา ปริหายติ, เอวํ ตาว สมฺมุขาวินเยเนว สมฺมติฯ