40. อาโลปสิกฺขาปทวณฺณนา

จุทฺทสเม ปริมณฺฑลนฺติ อทีฆํฯ อิธ ปน ขชฺชกผลาผเลหิ สทฺธิํ อุตฺตริภงฺเคปิ อนาปตฺติฯ

41-42. อนาหฏสิกฺขาปทวณฺณนา

ปนฺนรสเม อนาหเฏติ อนาหริเต, มุขทฺวารํ อสมฺปตฺเตติ อตฺโถฯ โสฬสเม สพฺพหตฺถนฺติ สกลํ หตฺถํฯ

43. สกพฬสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตรสเม สกพเฬนาติ เอตฺถ ยตฺตเกน วจนํ อปริปุณฺณํ โหติ, ตตฺตเก สติ กเถนฺตสฺส อาปตฺติฯ โย ปน ธมฺมํ กเถนฺโต หริฏกาทีนิ มุเข ปกฺขิปิตฺวา กเถติ, ยตฺตเกน วจนํ อปริปุณฺณํ น โหติ, ตตฺตเก มุขมฺหิ สติ วฏฺฏติฯ

44. ปิณฺฑุกฺเขปกสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐารสเม ปิณฺฑุกฺเขปกนฺติ ปิณฺฑํ อุกฺขิปิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา, อิธาปิ ขชฺชกผลาผเลสุ อนาปตฺติฯ

45. กพฬาวจฺเฉทกสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกูนวีสติเม กพฬาวจฺเฉทกนฺติ กพฬํ อวจฺฉินฺทิตฺวา อวจฺฉินฺทิตฺวา, อิธ ขชฺชกผลาผเลหิ สทฺธิํ อุตฺตริภงฺเคปิ อนาปตฺติฯ

46. อวคณฺฑการกสิกฺขาปทวณฺณนา

วีสติเม อวคณฺฑการกนฺติ มกฺกโฏ วิย คณฺเฑ กตฺวา กตฺวา, อิธ ผลาผลมตฺตเก อนาปตฺติฯ

47. หตฺถนิทฺธุนกสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกวีสติเม หตฺถนิทฺธุนกนฺติ หตฺถํ นิทฺธุนิตฺวา นิทฺธุนิตฺวา, อนาปตฺติยํ ปเนตฺถ ‘‘กจวรํ ฉฑฺเฑนฺโต หตฺถํ นิทฺธุนาตี’’ติ (ปาจิ. 623) อิทํ อธิกํฯ

48. สิตฺถาวการกสิกฺขาปทวณฺณนา

ทฺวาวีสติเม สิตฺถาวการกนฺติ สิตฺถานิ อวกิริตฺวา อวกิริตฺวา, อิธาปิ ‘‘กจวรํ ฉฑฺเฑนฺโต สิตฺถํ ฉฑฺฑยตี’’ติ (ปาจิ. 623) อิทํ อนาปตฺติยํ อธิกํฯ

49. ชิวฺหานิจฺฉารกสิกฺขาปทวณฺณนา

เตวีสติเม ชิวฺหานิจฺฉารกนฺติ ชิวฺหํ นิจฺฉาเรตฺวา นิจฺฉาเรตฺวาฯ

50-51. จปุจปุการกสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุวีสติเม จปุจปุการกนฺติ จปุ จปูติ เอวํ สทฺทํ กตฺวา กตฺวาฯ ปญฺจวีสติเมปิ เอเสว นโยฯ

52…เป.…54. หตฺถนิลฺเลหกาทิสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉพฺพีสติเม หตฺถนิลฺเลหกนฺติ หตฺถํ นิลฺเลหิตฺวา นิลฺเลหิตฺวาฯ ภุญฺชนฺเตน หิ องฺคุลิมตฺตมฺปิ นิลฺเลหิตุํ น วฏฺฏติฯ ฆนยาคุผาณิตปายาสาทิเก ปน องฺคุลีหิ คเหตฺวา องฺคุลิโย มุเข ปเวเสตฺวา ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ, สตฺตวีสติมอฏฺฐวีสติเมสุปิ เอเสว นโยฯ ตสฺมา เอกงฺคุลิยาปิ ปตฺโต น นิลฺเลหิตพฺโพ, เอกโอฏฺโฐปิ จ ชิวฺหาย น นิลฺเลหิตพฺโพ, โอฏฺฐมํเสหิ เอว ปน คเหตฺวา อนฺโต ปเวเสตุํ วฏฺฏติฯ

55. สามิสสิกฺขาปทวณฺณนา

เอกูนติํสติเม น สามิเสนาติ เอตํ ปฏิกูลวเสน ปฏิกฺขิตฺตํ, ตสฺมา สงฺฆิกมฺปิ ปุคฺคลิกมฺปิ คิหิสนฺตกมฺปิ อตฺตโน สนฺตกมฺปิ สงฺโขปิ สราวกมฺปิ ถาลกมฺปิ น คเหตพฺพเมว, คณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ สเจ ปน หตฺถสฺส เอกเทโส อามิสมกฺขิโต น โหติ, เตน ปเทเสน คเหตุํ วฏฺฏติ, อิธ ‘‘โธวิสฺสามีติ วา, โธวาเปสฺสามีติ วา ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ (ปาจิ. 631) อิทํ อนาปตฺติยํ อธิกํฯ