3. โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย อนฺวฑฺฒมาสนฺติ อนุปฏิปาฏิยา อทฺธมาเส อทฺธมาเสฯ อุทฺทิสฺสมาเนติ อุโปสถวเสน อุทฺทิสิยมาเนฯ ยญฺจ ตตฺถ อาปตฺติํ อาปนฺโนติ ยํ โส อนาจารํ อาจริตฺวา อญฺญาณเกน อาปนฺนภาวํ ชานาเปตุกาโม เอวมาห, ตสฺมิํ อนาจาเร ยํ อาปตฺติํ อาปนฺโนฯ ตญฺจ ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพติ อญฺญาณเกน อาปนฺนตฺตา โมกฺโข นตฺถิ, ยถา ปน ธมฺโม จ วินโย จ ฐิโต, ตถา ตํ อาปตฺติํ กาเรตพฺโพ, เทสนาคามินิยา เทสาเปตพฺโพ, วุฏฺฐานคามินิยา วุฏฺฐาเปตพฺโพติ อตฺโถฯ อุตฺตริ จสฺส โมโห อาโรเปตพฺโพติ ยถาธมฺมกรณโต จ อุตฺตริ ‘‘ตสฺส เต, อาวุโส’’ติอาทิวจเนหิ นินฺทิตฺวา ตสฺส ปุคฺคลสฺส ญตฺติทุติยกมฺเมน โมโห อาโรเปตพฺโพฯ อิทํ ตสฺมิํ โมหนเก ปาจิตฺติยนฺติ โย เอวํ อาโรปิเต โมเห ปุน โมเหติ, ตสฺมิํ โมหนเก ปุคฺคเล อิทํ ปาจิตฺติยํ เวทิตพฺพํ, น อนาโรปิเต โมเหติ อตฺโถฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ โมหนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อธมฺมกมฺเม ติกทุกฺกฏํ, อนาโรปิเต โมเห ทุกฺกฏเมวฯ เยน น วิตฺถาเรน สุตํ, อูนกทฺวตฺติกฺขตฺตุํ วา วิตฺถาเรน สุตํ, เย จ น โมเหตุกามา เตสํ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ โมหาโรปนํ, โมเหตุกามตา, วุตฺตนเยน สุตภาโว, โมหนนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนนฺติฯ

โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ ปหารํ ทเทยฺยาติ เอตฺถ ปหริตุกามตาย ปหาเร ทินฺเน สเจปิ มรติ, ปาจิตฺติยเมวฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ ปหารทานวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํ, วิรูปกรณาธิปฺปาเยน ปน อุปสมฺปนฺนสฺสปิ กณฺณาทิจฺเฉทเน ทุกฺกฏเมวฯ เกนจิ วิเหฐิยมานสฺส ปน โมกฺขาธิปฺปายสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ กุปิตตา, น โมกฺขาธิปฺปายตา, อุปสมฺปนฺนสฺส ปหารทานนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมปาราชิกสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนนฺติฯ

ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม ตลสตฺติกํ อุคฺคิเรยฺยาติ ปหารทานาการํ ทสฺเสนฺโต กายํ วา กายปฺปฏิพทฺธํ วา อุจฺจาเรยฺยฯ เอตฺถ จ อุคฺคิรณปจฺจยา ปาจิตฺติยํฯ สเจ ปน อุคฺคิริตฺวา วิรทฺโธ ปหารํ เทติ, น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏเมว, เตน ปหาเรน หตฺถาทีสุ ยํกิญฺจิ ภิชฺชติ, ทุกฺกฏเมวฯ เสสเมตฺถ สพฺพํ ปุริมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺเฐ อมูลเกนาติ ทิฏฺฐาทิมูลวิรหิเตนฯ อนุทฺธํเสยฺยาติ โจเทยฺย วา โจทาเปยฺย วาฯ ปาจิตฺติยนฺติ สเจ จุทิตโก ตงฺขณญฺเญว ‘‘โจเทติ ม’’นฺติ ชานาติ, โจทกสฺส ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํสนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อาจารวิปตฺติยา วา ทิฏฺฐิวิปตฺติยา วา อนุทฺธํสเน ทุกฺกฏํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํฯ ตถาสญฺญิสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุปสมฺปนฺนตา, สงฺฆาทิเสสสฺส อมูลกตา, อนุทฺธํสนา, ตงฺขณวิชานนาติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม กุกฺกุจฺจํ อุปทเหยฺยาติ ‘‘อูนวีสติวสฺโส ตฺวํ มญฺเญ’’ติอาทีนิ (ปาจิ. 466) ภณนฺโต อุปฺปาเทยฺยฯ เอวํ อญฺญสฺมิํ อุปฺปาทนปจฺจเย อสติ สญฺจิจฺจ อุปฺปาเทนฺตสฺส วาจาย วาจาย ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย อารพฺภ กุกฺกุจฺจอุปฺปาทนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํฯ นอุปฺปาเทตุกามสฺส, เกวลํ หิเตสิตาย ตถา วทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุปสมฺปนฺนตา, อผาสุกามตา , กุกฺกุจฺจุปฺปาทนนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อนนฺตรสทิสาเนวาติฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ