โกสมฺพิยํ ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ อนาทริยกรณวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํ, อุปสมฺปนฺเนน วา อนุปสมฺปนฺเนน วา ‘‘อิทํ น สลฺเลขาย สํวตฺตตี’’ติอาทินา นเยน อปญฺญตฺเตน วุจฺจมานสฺส อนาทริเยปิ ทุกฺกฏเมวฯ ปเวณิอาคตํ ปน อุคฺคหํ คเหตฺวา ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริยานํ อุคฺคโห ปริปุจฺฉา’’ติ (ปาจิ. 344) ภณนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุปสมฺปนฺนสฺส ปญฺญตฺเตน วจนํ, อนาทริยกรณนฺติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ทุกฺขเวทนนฺติฯ

อนาทริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม ภิํสาเปยฺยาติ ภิํสาปนตฺถํ รูปาทีนิ อุปสํหเรยฺย, ภยานกกถํ วา กเถยฺยฯ โส ปน ภายตุ วา, มา วา, อิตรสฺส ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ภิํสาปนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํฯ อนุปสมฺปนฺเน ติกทุกฺกฏํ, น ภิํสาเปตุกามสฺส ตถา กโรโต, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อุปสมฺปนฺนตา, ตสฺส ทสฺสนสวนวิสเย ภิํสาเปตุกามตาย วายามนนฺติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อนนฺตรสิกฺขาปทสทิสาเนวาติฯ

ภิํสาปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โชติสิกฺขาปทวณฺณนา

ฉฏฺเฐ วิสิพฺพนาเปกฺโขติ ตปฺปิตุกาโมฯ สมาทเหยฺยาติ ชาเลยฺย, อญฺญตฺร ตถารูปปฺปจฺจยาติ ปทีปุชฺชาลนํ วา ปตฺตปจนาทีสุ โชติกรณํ วาติ เอวรูปํ ปจฺจยํ วินาฯ ตตฺรายํ วินิจฺฉโย – สยํ สมาทหนฺตสฺส อรณิสณฺฐาปนโต ปฏฺฐาย ยาว ชาลา น อุฏฺฐหติ, ตาว สพฺพปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ, ชาลุฏฺฐาเน ปาจิตฺติยํฯ สมาทหาเปนฺตสฺส อาณตฺติยา ทุกฺกฏํ, สกิํ อาณตฺเตน พหุมฺปิ สมาทหิเต เอกเมว ปาจิตฺติยํฯ

ภคฺเคสุ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ โชติํ สมาทหิตฺวา วิสิพฺพนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อคิลาโน, อญฺญตฺร ตถารูปปฺปจฺจยา’’ติ อิมาเนตฺถ ทฺเว อนุปญฺญตฺติโย, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, คิลานสฺส อคิลานสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํ, ตถา ปฏิลาตํ อุกฺขิปนฺตสฺส, ตญฺจ อวิชฺฌาตํ อุกฺขิปิตฺวา ยถาฐาเน ฐเปนฺตสฺสฯ วิชฺฌาตํ ปน ชาลยโต ปาจิตฺติยเมวฯ คิลานสฺส คิลานสญฺญิสฺส , อญฺเญน กตํ วา วีตจฺจิตงฺคารํ วา วิสิพฺเพนฺตสฺส, ปทีปโชติกชนฺตาฆราทิเก ตถารูปปฺปจฺจเย, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ อคิลานตา, อนุญฺญาตการณาภาโว, วิสิพฺเพตุกามตา, สมาทหนนฺติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ สญฺจริตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติฯ

โชติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. นหานสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺตเม นหาเยยฺยาติ โย ภิกฺขุ มชฺฌิมเทเส นหานทิวสโต ปฏฺฐาย อทฺธมาเส อปุณฺเณ อญฺญตฺร สมยา ‘‘นหายิสฺสามี’’ติ จุณฺณํ วา มตฺติกํ วา อภิสงฺขโรติ, ตสฺส ตโต ปฏฺฐาย สพฺพปฺปโยเคสุ ทุกฺกฏํ, นหานปริโยสาเน ปาจิตฺติยํฯ สมเยสุ ปริเวณสมฺมชฺชนมตฺตมฺปิ กมฺมสมโย, อทฺธโยชนํ คนฺตุกามสฺส, คจฺฉโต, คตสฺส วา อทฺธานคมนสมโย, สรเชน วาเตน โอกิณฺณสฺส ทฺวีสุ วา ตีสุ วา อุทกผุสิเตสุ กาเย ปติเตสุ วาตวุฏฺฐิสมโยติ เวทิตพฺโพฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

ราชคเห สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ น มตฺตํ ชานิตฺวา นหายนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, ‘‘อญฺญตฺร สมยา’’ติ อยเมตฺถ ฉพฺพิธา อนุปญฺญตฺติ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อติเรกทฺธมาเส อูนกสญฺญิโน, เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํฯ อติเรกสญฺญิสฺส, สมเย วา นหายนฺตสฺส, โย วา นทีปารํ คจฺฉนฺโต วาลุกํ อุกฺกิริตฺวา กตอาวาเฏสุปิ นหายติ, ตสฺส, ปจฺจนฺติเม ชนปเท สพฺเพสํ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ