4. ปฐมเสนาสนสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ สงฺฆิกนฺติ สงฺฆสฺส สนฺตกํฯ มญฺจาทีสุ โยโกจิ มญฺจสงฺเขเปน กโต สพฺโพปิ มญฺโจเยว, ปีเฐปิ เอเสว นโยฯ เยน เกนจิ ปน โจเฬน วา กปฺปิยจมฺเมน วา ฉวิํ กตฺวา ฐเปตฺวา มนุสฺสโลมํ ตาลีสปตฺตญฺจ เยหิ เกหิจิ โลมปณฺณติณวากโจเฬหิ ปูเรตฺวา กตเสนาสนํ ภิสีติ วุจฺจติฯ ตตฺถ นิสีทิตุมฺปิ นิปชฺชิตุมฺปิ วฏฺฏติ, ปมาณปริจฺเฉโทปิ เจตฺถ นตฺถิฯ โกจฺฉํ ปน วากอุสีรมุญฺชปพฺพชาทีนํ อญฺญตรมยํ อนฺโต สํเวลฺลิตฺวา พทฺธํ เหฏฺฐา จ อุปริ จ วิตฺถตํ ปณวสณฺฐานํ มชฺเฌ สีหจมฺมาทิปริกฺขิตฺตํ โหติ, อกปฺปิยจมฺมํ นาเมตฺถ นตฺถิฯ เสนาสนญฺหิ โสวณฺณมยมฺปิ วฏฺฏติฯ อชฺโฌกาเสติ เอตฺถ เย อวสฺสิกสงฺเกตา วสฺสานมาสาติ เอวํ อสญฺญิตา อฏฺฐ มาสา, เต ฐเปตฺวา อิตเรสุ จตูสุ มาเสสุ สเจปิ เทโว น วสฺสติฯ ตถาปิ ปกติอชฺโฌกาเส จ โอวสฺสกมณฺฑเป จ สนฺถริตุํ น วฏฺฏติฯ ยตฺถ ปน เหมนฺเต วสฺสติ, ตตฺถ อปเรปิ จตฺตาโร มาเส น วฏฺฏติฯ คิมฺเห ปน สพฺพตฺถ วิคตวลาหกํ วิสุทฺธํ นภํ โหติ, ตสฺมา ตทา เกนจิเทว กรณีเยน คจฺฉติ, วฏฺฏติฯ กากาทีนํ นิพทฺธวาสรุกฺขมูเล ปน กทาจิปิ น วฏฺฏติฯ อิติ ยตฺถ จ ยทา จ สนฺถริตุํ น วฏฺฏติ, ตํ สพฺพมิธ อชฺโฌกาสสงฺขเมว คตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

สนฺถริตฺวาติ ตถารูเป ฐาเน อตฺตโน วา ปรสฺส วา อตฺถาย สนฺถริตฺวาฯ อญฺญสฺสตฺถาย สนฺถตมฺปิ หิ ยาว โส ตตฺถ น นิสีทติ, ‘คจฺฉ ตฺว’นฺติ วา น ภณติ, ตาว สนฺถารกสฺเสว ภาโรฯ สนฺถราเปตฺวาติ อนุปสมฺปนฺเนน สนฺถราเปตฺวาฯ เอตเทว หิ ตสฺส ปลิโพโธ โหติ, อุปสมฺปนฺเนน สนฺถตํ สนฺถารกสฺเสว ภาโร, ตญฺจ โข ยาว อาณาปโก ตตฺถ น นิสีทติ, ‘คจฺฉ ตฺว’นฺติ วา น ภณติฯ ยสฺมิญฺหิ อตฺตนา สนฺถราปิเต วา ปกติสนฺถเต วา อุปสมฺปนฺโน นิสีทติ, สพฺพํ ตํ นิสินฺนสฺเสว ภาโร, ตสฺมา สนฺถราปิตนฺเตฺวว สงฺขํ คจฺฉติฯ ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺย, น อุทฺธราเปยฺยาติ อตฺตนา วา อุทฺธริตฺวา ปติรูเป ฐาเน น ฐเปยฺย, ปเรน วา ตถา น การาเปยฺยฯ

อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺยาติ โย ภิกฺขุ วา สามเณโร วา อารามิโก วา ลชฺชี โหติ, อตฺตโน ปลิโพธํ วิย มญฺญติ, ตถารูปํ อนาปุจฺฉิตฺวา ตํ เสนาสนํ ตสฺส อนิยฺยาเตตฺวา นิรเปกฺโข คจฺฉติ, ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาตํ อติกฺกเมยฺย, ตสฺส เอเกน ปาเทน เลฑฺฑุปาตาติกฺกเม ทุกฺกฏํ, ทุติยปาทาติกฺกเม ปาจิตฺติยํฯ โภชนสาลาย ฐิโต ปน ‘‘อสุกสฺมิํ นาม ทิวาวิหารฏฺฐาเน ปญฺญเปตฺวา คจฺฉาหี’’ติ เปเสตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา อญฺญตฺถ คจฺฉนฺโต ปาทุทฺธาเรน กาเรตพฺโพฯ

สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ สนฺถตํ อนุทฺธริตฺวา อนาปุจฺฉํ ปกฺกมนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, ปุคฺคลิเก ติกทุกฺกฏํ, จิมิลิกํ วา อุตฺตรตฺถรณํ วา ภูมตฺถรณํ วา ตฏฺฏิกํ วา จมฺมกฺขณฺฑํ วา ปาทปุญฺฉนํ วา ผลกปีฐํ วา ยํ วา ปนญฺญํ กญฺจิ ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ อนฺตมโส ปตฺตาธารกมฺปิ วุตฺตลกฺขเณ อชฺโฌกาเส ฐเปตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวฯ อารญฺญเกน ปน อสติ อโนวสฺสเก สพฺพํ รุกฺเข ลคฺเคตฺวาปิ ยถา วา อุปจิกาหิ น ขชฺชติ, เอวํ กตฺวาปิ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ อพฺโภกาสิเกน ปน จีวรกุฏิกํ กตฺวาปิ รกฺขิตพฺพํฯ อตฺตโน สนฺตเก, วิสฺสาสิกปุคฺคลิเก, อุทฺธรณาทีนิ กตฺวา คมเน, โอตาเปนฺตสฺส, ‘‘อาคนฺตฺวา อุทฺธริสฺสามี’’ติ คจฺฉโต, วุฑฺฒตรา อุฏฺฐาเปนฺติ, อมนุสฺโส ตตฺถ นิสีทติ, โกจิ อิสฺสโร คณฺหาติ, สีหาทโย ตํ ฐานํ อาคนฺตฺวา ติฏฺฐนฺติ, เอวํ เสนาสนํ ปลิพุทฺธํ โหติ, ตถา ปลิพุทฺเธ วา เสนาสเน, ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺตรายกราสุ อาปทาสุ วา คจฺฉนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ มญฺจาทีนํ สงฺฆิกตา, วุตฺตลกฺขเณ เทเส สนฺถรณํ วา สนฺถราปนํ วา, อปลิพุทฺธตา, อาปทาย อภาโว, นิรเปกฺขตา, เลฑฺฑุปาตาติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ ฉ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ ปฐมกถินสทิสาเนว, อิทํ ปน กิริยากิริยนฺติฯ

ปฐมเสนาสนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ทุติยเสนาสนสิกฺขาปทวณฺณนา

ปญฺจเม วิหาเรติ คพฺเภ วา อญฺญตรสฺมิํ วา สพฺพปริจฺฉนฺเน วุตฺตเสนาสเนฯ เสยฺยนฺติ เสยฺยา นาม ภิสี จิมิลิกา อุตฺตรตฺถรณํ ภูมตฺถรณํ ตฏฺฏิกา จมฺมกฺขณฺโฑ นิสีทนํ ปจฺจตฺถรณํ ติณสนฺถาโร ปณฺณสนฺถาโรติ วุตฺตํฯ ตตฺถ จิมิลิกา นาม ปริกมฺมกตาย ภูมิยา วณฺณานุรกฺขณตฺถํ กตาฯ อุตฺตรตฺถรณํ นาม มญฺจปีฐาทีนํ อุปริ อตฺถริตพฺพยุตฺตกํ ปจฺจตฺถรณํฯ ภูมตฺถรณํ นาม จิมิลิกาย สติ ตสฺสา อุปริ, อสติ สุทฺธภูมิยํ อตฺถริตพฺพา กฏสารกาทิ วิกติฯ ตฏฺฏิกา นาม ตาลปณฺณาทีหิ กตตฏฺฏิกาฯ จมฺมกฺขณฺโฑ นาม ยํกิญฺจิ จมฺมํ, สีหจมฺมาทีนญฺหิ ปริหรเณเยว ปริกฺเขโป, เสนาสนปริโภเค ปน อกปฺปิยจมฺมํ นาม นตฺถิฯ ปจฺจตฺถรณํ นาม ปาวาโร โกชโวติ เอตฺตกเมว, เสสํ ปากฏเมวฯ อิติ อิมาสุ ทสสุ เสยฺยาสุ เอกมฺปิ เสยฺยํ อตฺตโน วสฺสคฺเคน คเหตฺวา วุตฺตลกฺขเณ วิหาเร สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา โย ภิกฺขุ ทิสํคมิโก ยถา ฐปิตํ อุปจิกาหิ น ขชฺชติ, ตถา ฐปนวเสน เนว อุทฺธเรยฺย, น อุทฺธราเปยฺย, ปุริมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยน อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺย, ตสฺส ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส ปริกฺเขปํ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺส ปฐมปาเท ทุกฺกฏํ, ทุติยปาเท ปาจิตฺติยํฯ ยตฺถ ปน อุปจิกาสงฺกา นตฺถิ, ตโต อนาปุจฺฉาปิ คนฺตุํ วฏฺฏติ, อาปุจฺฉนํ ปน วตฺตํฯ

สาวตฺถิยํ สตฺตรสวคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ สงฺฆิเก วิหาเร เสยฺยํ สนฺถริตฺวา อนุทฺธริตฺวา อนาปุจฺฉา ปกฺกมนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, ปุคฺคลิเก ติกทุกฺกฏํ, วุตฺตลกฺขณสฺส ปน วิหารสฺส อุปจาเร พหิ อาสนฺเน อุปฏฺฐานสาลาย วา อปริจฺฉนฺนมณฺฑเป วา ปริจฺฉนฺเน วาปิ พหูนํ สนฺนิปาตภูเต รุกฺขมูเล วา สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา, มญฺจปีฐญฺจ วิหาเร วา วุตฺตปฺปกาเร วิหารูปจาเร วา สนฺถริตฺวา วา สนฺถราเปตฺวา วา อุทฺธรณาทีนิ อกตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวฯ อตฺตโน สนฺตเก, วิสฺสาสิกปุคฺคลิเก, อุทฺธรณาทีนิ กตฺวา, ปุริมนเยเนว ปลิพุทฺธํ ฉฑฺเฑตฺวา คมเน, โย จ ‘‘อชฺเชว อาคนฺตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามี’’ติ เอวํ สาเปกฺโข นทิปารํ วา คามนฺตรํ วา คนฺตฺวา ยตฺถสฺส คมนจิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ฐิโต กญฺจิ เปเสตฺวา วา อาปุจฺฉติ, นทิปูรราชโจราทีสุ วา เกนจิ ปลิพุทฺโธ น สกฺโกติ ปจฺจาคนฺตุํ, ตสฺส จ, อาปทาสุ จ, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ