8. ภูตาโรจนสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐเม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมนฺติ จตุตฺถปาราชิเก วุตฺตลกฺขณํ อุตฺตริมนุสฺสานํ ฌายีนญฺเจว อริยานญฺจ ธมฺมํฯ ภูตสฺมิํ ปาจิตฺติยนฺติ อตฺตนิ ฌานาทิธมฺเม สติ ตํ ภิกฺขุญฺจ ภิกฺขุนิญฺจ ฐเปตฺวา อญฺญสฺส อาโรจยโต ปาจิตฺติยํฯ

เวสาลิยํ วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อารพฺภ เตสํ ภูตาโรจนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ , อนาณตฺติกํ, นิปฺปริยาเยน อตฺตนิ วิชฺชมานํ ฌานาทิธมฺมํ อาโรเจนฺตสฺส สเจ ยสฺส อาโรเจติ, โส อนนฺตรเมว ‘‘อยํ ฌานลาภี’’ติ วา ‘‘อริโย’’ติ วา เยน เกนจิ อากาเรน ตมตฺถํ ชานาติ, ปาจิตฺติยํฯ โน เจ ชานาติ, ทุกฺกฏํฯ ปริยาเยน อาโรจิตํ ปน ชานาตุ วา, มา วา, ทุกฺกฏเมวฯ ตถารูเป การเณ สติ อุปสมฺปนฺนสฺส อาโรจยโต, อาทิกมฺมิกสฺส จ อนาปตฺติฯ ยสฺมา ปน อริยานํ อุมฺมตฺตกาทิภาโว นตฺถิ, ฌานลาภิโน ปน ตสฺมิํ สติ ฌานา ปริหายนฺติ, ตสฺมา เต อิธ น คหิตาฯ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส ภูตตา, อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรจนํ, ตงฺขณวิชานนา, อนญฺญาปเทโสติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ ภูตาโรจนสมุฏฺฐานํ, กิริยํ, โนสญฺญาวิโมกฺขํ, อจิตฺตกํ, ปณฺณตฺติวชฺชํ, กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, กุสลาพฺยากตจิตฺเตหิ ทฺวิจิตฺตํ, สุขมชฺฌตฺตเวทนาหิ ทฺวิเวทนนฺติฯ

ภูตาโรจนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม ภิกฺขุสฺสาติ ปาราชิกํ อนชฺฌาปนฺนสฺสฯ ทุฏฺฐุลฺลนฺติ กิญฺจาปิ ทฺวินฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานเมตํ อธิวจนํ, อิธ ปน สงฺฆาทิเสสเมว อธิปฺเปตํฯ อญฺญตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ ยํ สงฺโฆ อภิณฺหาปตฺติกสฺส ภิกฺขุโน อายติํ สํวรตฺถาย อาปตฺตีนญฺจ กุลานญฺจ ปริยนฺตํ กตฺวา วา อกตฺวา วา ติกฺขตฺตุํ อปโลเกตฺวา กติกํ กโรติ, ตํ ฐเปตฺวา, อยถากติกาย ‘‘อยํ อสุจิํ โมเจตฺวา สงฺฆาทิเสสํ อาปนฺโน’’ติอาทินา นเยน วตฺถุนา สทฺธิํ อาปตฺติํ ฆเฏตฺวา อาโรเจนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติอาโรจนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ , อทุฏฺฐุลฺลาย ทุฏฺฐุลฺลสญฺญิโน เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํ, อวเสเส ฉ อาปตฺติกฺขนฺเธ, อนุปสมฺปนฺนสฺส ปุริมปญฺจสิกฺขาปทวีติกฺกมสงฺขาตํ ทุฏฺฐุลฺลํ วา อิตรํ อทุฏฺฐุลฺลํ วา อชฺฌาจารํ อาโรเจนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมวฯ วตฺถุมตฺตํ วา อาปตฺติมตฺตํ วา อาโรเจนฺตสฺส, ภิกฺขุสมฺมุติปริจฺเฉทํ อนติกฺกมิตฺวา อาโรเจนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ วุตฺตลกฺขณสฺส ภิกฺขุโน สวตฺถุโก สงฺฆาทิเสโส, อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรจนํ, ภิกฺขุสมฺมุติยา อภาโวติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, เวทนา ปน อิธ ทุกฺขาเยวาติฯ

ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม ปถวินฺติ ทุวิธา ปถวี ชาตปถวี อชาตปถวีติฯ ตตฺถ ชาตปถวี สุทฺธมิสฺสปุญฺชวเสน ติวิธา, ตตฺถ สุทฺธปถวี นาม ปกติยา สุทฺธปํสุ วา สุทฺธมตฺติกา วาฯ มิสฺสปถวี นาม ยตฺถ ปํสุโต วา มตฺติกาโต วา ปาสาณสกฺขรกถลมรุมฺพวาลุกาสุ อญฺญตรสฺส ตติยภาโค โหติฯ ปุญฺชปถวี นาม ‘‘อติเรกจาตุมาสํ โอวฏฺโฐ ปํสุปุญฺโช วา มตฺติกาปุญฺโช วา’’ติ (ปาจิ. 86) วุตฺตํ, วุตฺตลกฺขเณน ปน มิสฺสกปุญฺโชปิ ปิฏฺฐิปาสาเณ ฐิตสุขุมรชมฺปิ จ เทเว ผุสายนฺเต สกิํ ตินฺตํ จตุมาสจฺจเยน ตินฺโตกาโส ปุญฺชปถวิสงฺขเมว คจฺฉติฯ ติวิธาปิ เจสา ปถวี อุทฺธนปตฺตปจนาทิวเสน วา ยถา ตถา วา อทฑฺฒา ‘ชาตปถวี’ติ วุจฺจติ, ทฑฺฒา ปน วุตฺตปฺปมาณโต อธิกตรปาสาณาทิมิสฺสา วา อชาตปถวี นาม โหติ, โก ปน วาโท สุทฺธปาสาณาทิเภทายฯ ตตฺถ ยา ‘ชาตปถวี’ติ วุตฺตา, อยํ อกปฺปิยปถวีฯ โย ภิกฺขุ ตํ เอวรูปํ ปถวิํ สยํ ขณติ, ขณนเภทนวิเลขนปจนาทีหิ วิโกเปติ, ตสฺส ปโยคคณนาย ปาจิตฺติยํฯ โย ปน ขณาเปติ, วุตฺตนเยเนว วิโกปาเปติ, ตสฺส ‘‘อิมํ ปเทส’’นฺติ วา ‘‘อิมํ ปถวิ’’นฺติ วา เอวํ นิยเมตฺวา ‘‘ขณ, ภินฺทา’’ติอาทินา นเยน อาณาเปนฺตสฺส อาณตฺติยา ทุกฺกฏํ, สกิํ อาณตฺเต ทิวสมฺปิ ขณนฺเต อาณาปกสฺส เอกเมว ปาจิตฺติยํ, สเจ อิตโร ปุนปฺปุนํ อาณาเปติ, วาจาย วาจาย ปาจิตฺติยํฯ

อาฬวิยํ อาฬวเก ภิกฺขู อารพฺภ ปถวิขณนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, สาณตฺติกํ, ปถวิยา เวมติกสฺส, อปถวิยา ปถวิสญฺญิโน เจว เวมติกสฺส จ ทุกฺกฏํฯ โอกาสํ อนิยเมตฺวา ‘‘โปกฺขรณิํ ขณ, อาวาฏํ ขณ, กนฺทํ ขณา’’ติอาทีนิ ภณนฺตสฺส, อาตเปน สุสฺสิตฺวา ผลิตกทฺทมํ วา โคกณฺฏกํ วา เหฏฺฐา ปถวิยา อสมฺพทฺธํ ภิชฺชิตฺวา ปติตนทิตฏํ วา มหนฺตมฺปิ นงฺคลจฺฉินฺนมตฺติกาปิณฺฑนฺติเอวมาทีนิ สพฺพญฺจ อชาตปถวิํ วิโกเปนฺตสฺส, ‘‘อิมสฺส ถมฺภสฺส อาวาฏํ ชาน , มตฺติกํ เทหิ, มตฺติกํ อาหร, ปํสุนา เม อตฺโถ, มตฺติกํ กปฺปิยํ กโรหี’’ติ ภณนฺตสฺส, อสญฺจิจฺจ รุกฺขาทิปวฏฺฏเนน ภินฺทนฺตสฺส, อสติยา ปาทงฺคุฏฺฐกาทีหิ วิเลขนฺตสฺส, ชาตปถวิภาวํ วา, ‘‘ขณามิ วา อห’’นฺติ อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ ชาตปถวี, ปถวิสญฺญิตา, ขณนขณาปนานํ อญฺญตรนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานิ, อิทํ ปน ปณฺณตฺติวชฺชํ, ติจิตฺตํ, ติเวทนนฺติฯ

ปถวีขณนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มุสาวาทวคฺโค ปฐโมฯ

2. ภูตคามวคฺโค